Uroczystości przy Pomniku Zagłady Romów i Sinti na terenie dawnego "Zigeunerlager" rozpoczną się w południe. Pod monumentem zostaną złożone kwiaty. Wygłoszone będą okolicznościowe przemówienia.

Muzeum Auschwitz szacuje, że w obozie uwięziono około 23 tys. Romów, w tym dzieci. Około 21 tys. zostało w nim zarejestrowanych. Grupa 1,7 tys. polskich Romów została zamordowana w komorze gazowej zaraz po przywiezieniu bez uwzględnienia w ewidencji obozowej. Z 23 tys. Romów deportowanych do KL Auschwitz 21 tys. zmarło lub zostało zamordowanych.

Zdecydowana większość Sinti i Romów więziona była w Zigeunerlager, który istniał w Birkenau od lutego 1943 do sierpnia 1944 r. Więźniów dziesiątkowały w nim choroby i głód. Dzieci padały ofiarą zbrodniczych eksperymentów prowadzonych przez Josefa Mengelego.

Przez wiele lat uważano, że do buntu doszło 16 maja 1944 r. Historycy opierali się na relacji byłego więźnia, Polaka Tadeusza Joachimowskiego, który był pisarzem w obozie cygańskim w Birkenau. 15 maja jeden z esesmanów wyjawił mu, że Niemcy chcą zgładzić w komorach gazowych około 6 tys. Sinti i Romów. Zalecił, by nie oni opuszczali baraków.

16 maja wieczorem przed obóz podjechały samochody, z których wysiadło kilkudziesięciu uzbrojonych Niemców. Kilku weszło do baraku mieszkalnego, aby wypędzić więźniów. Sinti i Romowie uzbrojeni w noże, łopaty, łomy i kamienie nie wyszli. „Niemcy musieli przerwać pierwszą próbę +likwidacji+ naszego obozu, co spowodowane było nieoczekiwanym stawieniem oporu” – wspominała po wojnie była więźniarka, Romka Elizabeth Guttenberger. Po pewnym czasie esesmani opuścili baraki i odjechali. Akcja została odwołana.

Paweł Sawicki, redaktor naczelnego wydawanego przez Muzeum Auschwitz periodyku Memoria, wskazywał w 2018 r., że ustalenia historyków z tej instytucji: Heleny Kubicy i Piotra Setkiewicza, przesuwają datę wydarzeń na początek kwietnia.

Po tych wydarzeniach Niemcy skierowali do innych obozów około 200 młodych i zdrowych więźniów. 1,5 tys. przenieśli do KL Auschwitz I. Większość z nich później również wywieziono. Znaczna ich część przeżyła.

Obóz cygański został zlikwidowany w nocy z 2 na 3 sierpnia 1944 r. Do tej operacji Niemcy się przygotowali. Rozkaz wydał zwierzchnik SS Heinrich Himmler. Niemcy zagazowali pozostałych jeszcze wtedy przy życiu 4,2-4,3 tys. więźniów.

W wyniku prześladowań i terroru w latach panowania III Rzeszy śmierć poniosła około połowa populacji romskiej, zamieszkującej obszary okupowane przez Niemców. (PAP)

Autor: Marek Szafrański

szf/ dki/