Radio Opole » Kraj i świat
2022-10-06, 09:10 Autor: PAP

78 lat temu zbuntowali się więźniowe Sonderkommando w Birkenau (korekta)

78 lat temu, 7 października w obozie Auschwitz II-Birkenau doszło do buntu Sonderkommanda. Była to specjalna grupa więźniów, głównie Żydów, których Niemcy wykorzystywali do usuwania ciał zgładzonych w komorach gazowych.

Pod koniec lata 1944 r., gdy malała liczba transportów z Żydami przeznaczonymi na zagładę, Niemcy zaczęli sukcesywnie likwidować więźniów Sonderkommanda. We wrześniu zgładzili ok. 200 osób. Pozostali zdali sobie sprawę z zagrożenia i zaplanowali bunt. W przygotowaniach Żydom pomagali jeńcy sowieccy, również wcieleni do Sonderkommanda.


Plan buntu zakładał wysadzenie krematoriów, podpalenie baraków, przecięcie drutów i masową ucieczkę. Więźniowie dysponowali prymitywnymi granatami, wykonanych z materiału wybuchowego zdobytego od więźniarek pracujących przy demontażu starych samolotów.


7 października 1944 r. rano obozowy ruch oporu zawiadomił buntowników, że SS zamierza zgładzić 300 członków Sonderkommanda. Żydzi postanowili walczyć. Organizatorami buntu byli polscy Żydzi: Załmen Gradowski, Jankiel Handelsman, Józef Deresiński, Josef Darębus. Sygnałem do walki miało być podpalenie krematorium.


Shlomo Venezia, zmarły w 2012 r. członek Sonderkommanda, wspominał, że najważniejsza część buntu miała się rozegrać w krematorium II. Więźniowie planowali, że zaatakują wartowników SS, którzy każdego dnia o godz. 18.00 przechodzili w pobliżu bramy idąc do wieżyczek, zabiją ich i zdobędą broń. To miał być sygnał do walki.


Esesmani przyszli jednak po godz. 13., by zabrać więźniów z krematorium IV. Zostali zaatakowani. Więźniowie byli uzbrojeni w kamienie, młotki i siekiery. Podpalili krematorium. Akcję podjęli także osadzeni w krematorium II. Zabili m.in. kapo Toepfera. „Ocaleni opowiedzieli nam, co zrobili z Karlem, niemieckim kapo, tym pospolitym kryminalistą, który najprawdopodobniej doniósł o planowanym buncie. Ogłuszyli go i tak jak stał, w ubraniu wrzucili do pieca” – relacjonował Venezia. Historyk z Muzeum Auschwitz Igor Bartosik podaje, że Toepfer przed wrzuceniem został zasztyletowany.


Więźniowie przerwali druty obozowe i zaczęli uciekać w stronę Pławów. Drogę przeciął im oddział alarmowy SS. W wyniku ostrzału polegli oni w okolicach obozowego gospodarstwa rolnego.


W walce zginęło ok. 250 więźniów. Byli wśród nich organizatorzy buntu. Ok. 200 zatrzymanych rozstrzelano wkrótce potem. „Zebrano nas przy krematorium. Przemawiał komendant. Pytał, czy zdajemy sobie sprawę z tego, co zrobiliśmy? Powiedział, że poniesiemy konsekwencje. Kazano nam położyć się twarzą do ziemi, ręce do tyłu i rozstrzeliwano co trzeciego” – wspominał po wojnie więzień Sonderkommano Henryk Mandelbaum.


Liczba osób w Sonderkommando zmniejszyła się po buncie z 663 do 212. Pozostałych przy życiu Niemcy umieścili w krematorium III.


Po buncie Niemcy wszczęli dochodzenie, skąd więźniowie mieli proch. Ustalili, że dostarczały go żydowskie dziewczęta zatrudnione w fabryce: Roza Robota, Ala Gaertner, Regina Safirsztain i Estera Wajcblum. Zostały powieszone trzy tygodnie przed wyzwoleniem obozu.


Pierwsze Sonderkommando powstało, by obsługiwać krematorium I w obozie macierzystym Auschwitz, w którym już latem 1941 r. palono ciała. Na początku lata 1944 r., gdy do Birkenau docierały transporty z Żydami węgierskimi, liczyło ono ok. 900 więźniów. Zawsze byli on izolowani od reszty. Obóz przeżyło zaledwie kilkudziesięciu.


Po wojnie były więzień Sondermommando Henryk Mandelbaum mówił: „Kiedy trafiłem do niego, było tak, jakbym do piekła trafił. Ja to palenie, wyrywanie zębów mam codziennie przed sobą. Chodzę z tymi obrazami, jem, śpię, tańczę, śpiewam. Tego się nie da wymazać. Mam to we krwi, w całym ciele” – wspominał. Mandelbaum zmarł 17 czerwca 2008 r.


Niemcy założyli obóz Auschwitz w 1940 r., aby więzić w nim Polaków. Auschwitz II-Birkenau powstał dwa lata później. Stał się miejscem zagłady Żydów. W kompleksie obozowym funkcjonowała sieć podobozów. W Auschwitz Niemcy zgładzili co najmniej 1,1 mln ludzi, głównie Żydów. Spośród ok. 140-150 tys. deportowanych do obozu Polaków śmierć poniosła niemal połowa. W Auschwitz ginęli także Romowie, jeńcy sowieccy i osoby innej narodowości. (PAP)


Autor: Marek Szafrański


szf/ dki/


Kraj i świat

2024-06-15, godz. 07:20 David Duchovny ubolewa, że pracował za dużo, gdy jego dzieci były małe Gwiazdor takich produkcji, jak „Z Archiwum X” i „Californication” w najnowszym wywiadzie pokusił się o refleksję nad ojcostwem. David Duchovny, który… » więcej 2024-06-15, godz. 07:20 Słowacja/ Peter Pellegrini obejmuje urząd prezydenta Peter Pellegrini jest jedynym słowackim politykiem, który był już premierem i przewodniczącym parlamentu, a teraz przez pięć najbliższych lat będzie piastować… » więcej 2024-06-15, godz. 07:20 Prof. Mężyk: mniej sztywności, więcej elastyczności – tak chcą studiować młodzi ludzie (wywiad) Kandydaci na studia oczekują od uczelni bardziej elastycznego kształcenia, które pozwoli im rozwijać się nie tylko na ścieżce wybranego kierunku studiów… » więcej 2024-06-15, godz. 07:20 Warszawa/ Od soboty można głosować w budżecie obywatelskim, zgłoszono 1183 pomysły Od soboty, 15 czerwca mieszkańcy stolicy mogą decydować, na co zostaną wydane pieniądze z budżetu miasta. Zgłoszono 1183 pomysły.Na realizację zwycięskich… » więcej 2024-06-15, godz. 07:20 Ekspert: 0,3 proc. PKB rocznie na ochronę ludności - tak, ale w formie funduszowej 0,3 proc. PKB rocznie na ochronę ludności to dobra kwota, ale nie powinna być zapisana w budżecie do wykorzystania w danym roku. Powinien powstać fundusz… » więcej 2024-06-15, godz. 07:20 Z okazji Światowego Dnia Uchodźcy Caritas Polska zaprasza na warsztaty, pikniki i akcję krwiodawstwa Ekowarsztaty, pikniki rodzinne, wspólne gotowanie, pokazy udzielania pierwszej pomocy, akcja krwiodawstwa 'Kropla dobra' i zajęcia taneczne - to niektóre atrakcje… » więcej 2024-06-15, godz. 07:20 Naukowcy z IBS PAN badają wpływ zapory na granicy z Białorusią na zwierzęta Wpływ zbudowanej na granicy z Białorusią stalowej bariery na duże zwierzęta badają naukowcy z Instytutu Biologii Ssaków Polskiej Akademii Nauk w Białowieży… » więcej 2024-06-15, godz. 07:10 ZUS: uczniowie i studenci mogą więcej dorobić do renty rodzinnej Od 1 czerwca uczniowie i studenci, którzy pobierają rentę rodzinną z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, mogą więcej dorobić do swojego świadczenia. Zmieniły… » więcej 2024-06-15, godz. 06:40 Cristiano Ronaldo inwestuje w ...porcelanę Cristiano Ronaldo kontynuuje inwestycje w branże spoza piłki nożnej. Pięciokrotny zdobywca Złotej Piłki przejął udziały w prestiżowej portugalskiej marce… » więcej 2024-06-15, godz. 06:20 Portugalia/ Ponad 80 proc. rytów naskalnych w Dolinie Tagu znajduje się pod wodą Ponad 80 proc. rytów naskalnych w Dolinie Tagu, w środkowo-wschodniej Portugalii, znajduje się pod wodą - wynika z ustaleń archeologów z Uniwersytetu Lizbońskiego… » więcej
12131415161718
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »