Spotkanie kombatantów AK z batalionów „Gustaw” i „Harnaś" odbyło się w Sali Lustrzanej Pałacu Staszica. Uczestniczyli w nim kombatanci oddziałów powstańczych Śródmieścia i Starego Miasta, członkowie ich rodzin oraz przedstawiciele Archiwum Akt Nowych i Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej.

"Obchodzimy dziś bardzo ważną rocznicę. Rocznicę, która zmieniła życie rodzin, życie miasta. Armia Krajowa podjęła nierówna walkę. W ramach tej walki Bataliony "Gustawa" i "Harnasia” odegrały niepoślednią rolę. Niektórym udało się wyjść z tego piekielnego kręgu" - powiedział żołnierz AK i uczestnik Powstania, Andrzej Frydryszak (ur. 1928).

"Jedenaście lat temu spotkaliśmy się w tej sali na uroczystości przekazania do Archiwum Akt Nowych cennych zbiorów dokumentów Podziemnego Państwa Polskiego. Do naszego archiwum trafiły dokumenty i wspomnienia Batalionu AK "Gustaw". To zadanie nie jest jeszcze skończone" - powiedział dr Mariusz Olczak.

"Poszukujemy archiwum Tadeusza Macińskiego pseudonim "Prus". Szukamy tego archiwum, które zawierało kilka tysięcy oryginalnych dokumentów z okresu Powstania Warszawskiego. Wiemy, że istniało jeszcze w latach 80., podczas stanu wojennego. I w drugiej połowie lat 80. ślad po tym niezwykłym archiwum się urywa" - zaapelował dyrektor AAN.

Podczas spotkania zapowiedziano, że wkrótce nastąpi wydanie historyczno-biograficznej kilkutomowej publikacji „Pamięć nie umiera”, zawierającej m.in. ponad 300 relacji powstańców z Batalionów AK „Gustaw” i „Harnaś". Prace nad publikacją trwają od 2016 r. Pierwszy tom obejmuje okres konspiracji i Powstanie Warszawskie. Drugi z tomów zawiera wspomnienia z niemieckiej niewoli i opisuje także powojenne represje, jakich doświadczyli żołnierze podziemia w okresie PRL. Trzeci tom "Pamięć nie umiera" będzie zawierał rozszerzone biogramy i fotografie żołnierzy powstania.

Pierwsze wydrukowane egzemplarze trafią do kombatantów tych jednostek. Patronat nad publikacją objęło AAN oraz Muzeum Powstania Warszawskiego. W planach jest wydanie albumu poświęcone Batalionom AK "Gustaw" i "Harnaś".

Na początku Powstania Pałac Staszica leżał na tzw. "ziemi niczyjej". 9 sierpnia 1944 roku budynek został obsadzony przez żołnierzy Zgrupowania AK "Harnaś". W jego skład wchodziły kompanie „Genowefa”, „Grażyna” oraz Oddział Specjalny, współtworzące Batalion AK „Gustaw". Utworzono stanowiska strzeleckie w Sali Lustrzanej, w lewym skrzydle oraz na schodach i podeście między parterem a piętrem. W ostatniej dekadzie sierpnia Pałac Staszica był bazą wypadową przed atakami sił powstańczych na budynek ówczesnej Komendy Policji m.st. Warszawy przy Krakowskim Przedmieściu 1. Załoga Pałacu wsparta przez grupę powstańców z Krupy Bojowej AK "Krybar" odparła silny niemiecki szturm czołgów i dział pancernych wspartych oddziałem piechoty z kierunku Pałacu Saskiego.

Kilku żołnierzy "Gustawa" odniosło rany, zginęli powstańcy z "Krybara".

"Pałac Staszica był jednym z kluczowych punktów obrony i walk powstańczych na terenie Śródmieścia. Blokował okolicę kościoła św. Krzyża i Uniwersytetu i umożliwił innym oddziałom powstańczym utrzymanie się w punktach obrony" - podkreślił w rozmowie z PAP Mariusz Olczak (AAN).

W nocy 6-7 września 1944 r. dowódca Oddziału Specjalnego ppor. Seweryn Krzyżanowski ps. "Biskup" podjął decyzję o ewakuacji z Pałacu Staszica. Na skutek ostrzału przez niemieckie czołgi budynek został zniszczony w ok. 60 proc. Odbudowany po wojnie obiekt był pierwszą siedzibą Polskiej Akademii Nauk. Dziś znajduje się tu Archiwum PAN oraz kilka instytutów.

Organizatorami spotkania było Archiwum Akt Nowych, Środowisko Byłych Żołnierzy Batalionów „Gustaw” i „Harnaś” oraz Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej.(PAP)

autor: Maciej Replewicz

mr/ dki/