Krajowy Plan Sprawiedliwej Transformacji na szczeblu rządowym wraz z Terytorialnymi Planami Sprawiedliwej Transformacji w regionach mają być podstawami realizacji przedsięwzięć opartych o nowy europejski instrument: Fundusz Sprawiedliwej Transformacji (FST; Just Transition Fund – JTF). FST ma niwelować społeczne i gospodarcze skutki transformacji energetyczno-klimatycznej.

Samorządy z regionów górniczych, podlegających wsparciu z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji oczekują od rządu większego, niż proponuje rząd, udziału w zarządzaniu tym instrumentem. Rząd w Umowie Partnerstwa przewidział centralny model zarządzania – z deklarowaną istotną rolą samorządów.

Drobniak wystąpił na poświęconej sprawiedliwej transformacji środowej sesji Europejskiego Kongresu Gospodarczego w Katowicach. Tydzień wcześniej w Katowicach zorganizowano pierwsze Krajowe Forum Transformacji Polskich Regionów Górniczych – z udziałem przedstawicieli regionów górniczych, ministra klimatu i środowiska Michała Kurtyki i wiceministra funduszy i polityki regionalnej Waldemara Budy.

Wiceminister Buda podtrzymał wówczas, że środki FST, których całkowita wartość ma sięgnąć 4,4 mld euro, z czego ponad 3,8 mld euro ma trafić do regionów, zgodnie z projektem Umowy Partnerstwa, będą zarządzane „na poziomie krajowym z bardzo silną rolą regionów w procesie programowania i wdrażania”.

Drobniak przedstawił natomiast tło dyskusji dotyczącej zarządzania procesem sprawiedliwej transformacji – rozciągniętej pomiędzy zaproponowanym przez rząd modelem centralnym i modelem hybrydowym, oczekiwanym przez samorządy. Model centralny zakłada jeden program składający się z jednego KPST, do którego dokładane są Terytorialne Plany Sprawiedliwej Transformacji z instytucją zarządzającą – resortem funduszy oraz instytucjami pośredniczącymi - urzędami marszałkowskimi. Funkcję koordynującą ma pełnić resort funduszy; zapowiedziano też komitet koordynacyjny.

Ze strony regionalnej wyszedł postulat modelu hybrydowego, zakładający odrębne programy: KPST, zarządzany na poziomie centralnym oraz TPST - zawarte w regionalnych programach operacyjnych województw z podregionami węglowymi. W modelu hybrydowym zakładana jest szersza formuła konsultacji społecznych w postaci regionalnych forów i Krajowego Forum Transformacji Polskich Regionów Górniczych; tworzone mają być także komitety monitorujące.

Drobniak podobnie 14 września br., jak i w środę, nie rozstrzygał, który model jest właściwy i celowy; przedstawiając ich wady i zalety w kontekście kryteriów, które mają zostać zrealizowane. Zwrócił uwagę, że mimo dostępnych pieniędzy, potencjału ludzkiego i organizacyjnego, transformacja wiąże się ze znacznym wyzwaniem technologicznym wiążącym się z zieloną gospodarką.

„Jak patrzymy na regiony węglowe (…), tych ludzi i te rynki pracy, to relatywnie nie jest ich wiele, ale jak popatrzymy na te regiony z perspektywy całego potencjału ludnościowego, wytwarzanego tam PKB czy miejsc pracy, to stanowią one ok. jednej piątej potencjału gospodarczego, społecznego naszego kraju” – przypomniał naukowiec, zwracając też uwagę na różnorodność tamtejszych interesariuszy (górnictwo aktywne i wygaszone) i niesymetryczność procesu (duże, silne miasta i tereny wiejskie).

Przedstawiając oba modele zarządzania Drobniak wskazał, że model centralny jest w stanie objąć działania sektorowe, przy założeniu możliwości interwencji terytorialnej. Przeciwnicy tego rozwiązania chcą rozdzielić tę interwencję na poziom regionalny przy założeniu jej dopełnienia sektorowo-terytorialnego z perspektywy krajowej (poprzez KPST).

„Ten drugi model z punktu widzenia nas, regionalistów wywodzących się ze Śląska, jest bardzo atrakcyjny, ponieważ dotyka problemów lokalnych. Natomiast wydaje się, że nad oboma modelami trzeba by popracować i stworzyć jeszcze coś dodatkowego, (…) nie myśleć o tych czystych modelach zarządzania, lecz pomyśleć od strony kryteriów, które będą sprzyjały skuteczności przeprowadzenia tego procesu” – wyjaśnił specjalista.

„Pierwsza sprawa, to kto tak będzie odpowiedzialny za cały ten proces, kto weźmie to na barki. Druga sprawa, kto będzie liderem, będzie twarzą transformacji. Mamy też kwestie związane z zapewnieniem partycypacji – sektorów, terytoriów, społeczności lokalnych, organizacji pozarządowych” – wymieniał.

„Inna sprawa to kryteria operacyjne: kto podpowie, kto nauczy, kto wypromuje, jakie te projekty transformacyjne powinniśmy wypracować, które będą trafne i które będą najlepiej dotykały problemów.

Pytanie, czy z tym poradzi sobie model centralny czy hybrydowy – wydaje się, że jest tu jeszcze przestrzeń do dyskusji, w jaki sposób powinniśmy przedstawić skutecznie przeprowadzić tę transformację. Wobec skali zmian, dostępne środki są bardzo niewielkie” – zaakcentował Drobniak.

Wyjaśnił, że pracując nad KPST za najważniejsze uznał plany regionalne. „Krajowy plan postawiłem jako coś, co powinno je wspomagać, tworzyć bardziej zintegrowane, trudniejsze projekty, gdzie wchodzą sektory czy rozwiązania legislacyjne. Oficjalnie strona rządowa dalej podtrzymany ma model centralny.Natomiast pracując nad KPST staramy się zwracać uwagę, że zarówno model centralistyczny, jak i terytorialny to jest coś, nad czym powinniśmy dalej pracować” – powtórzył.

„Trzeba bardzo mocno postawić proces koordynacji, promocji, edukacji. Obecnie prowadzę proces naboru potencjalnych projektów do KPST w postaci fiszek projektowych. Widzę, po mailach, telefonach, korespondencji, że jest potrzebna edukacja, co to jest projekt transformacyjny, jak powinien być przygotowany i tak dalej. Czy zrobimy to z poziomu centralnego? Będzie to bardzo trudne” – ocenił Drobniak.(PAP)

autor: Mateusz Babak

mtb/ drag/