W odpowiedzi na bezprecedensowe wyzwanie związane z pandemią Unia Europejska uzgodniła w 2020 r. rekordowy pakiet stymulacyjny o wartości ponad 2 bln euro, zwiększający długoterminowy budżet o ponad 800 mld euro przy pomocy tymczasowego narzędzia - Funduszu Odbudowy (NextGenerationEU).

Dzięki Funduszowi Komisja może emitować na dużą skalę obligacje gwarantowane przez budżet UE. Oznacza to, że Unia może zaciągać dług, aby wspierać wszystkie państwa członkowskie w walce z kryzysem. W spłacie zaciągniętych pożyczek mają pomóc nowe zasoby własne. W ten sposób KE chce uniknąć sytuacji, w której spłaty w ramach NextGenerationEU doprowadziłyby do nadmiernych cięć w programach UE lub nadmiernego zwiększenia wkładów państw członkowskich.

KE oczekuje, że w latach 2026–2030 te nowe źródła dochodów "będą w pełni funkcjonalne" i pozwolą osiągnąć średnio do 17 mld euro rocznie dla budżetu UE. Z nowych zasobów własnych ma być również finansowany Społeczny Fundusz Klimatyczny. Jest podstawą proponowanego nowego systemu handlu emisjami obejmującego budynki i transport drogowy, który - w założeniu KE - ma przyczynić się do zapewnienia, aby w procesie przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną nikt nie został pominięty.

"Dzisiejszy pakiet pozwala nam utworzyć podwaliny dla spłaty środków udostępnionych w ramach NextGenerationEU i zapewnić niezbędne wsparcie dla pakietu +Fit for 55+ dzięki wprowadzeniu finansowania Społecznego Funduszu Klimatycznego. Przy pomocy zestawu nowych zasobów własnych będziemy mogli zadbać więc o to, by kolejne pokolenie rzeczywiście skorzystało z NextGenerationEU" - powiedział Johannes Hahn, komisarz ds. budżetu i administracji.

Celem pakietu „Fit for 55” z lipca br. jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych w UE do 2030 r. o co najmniej 55 proc. w porównaniu z 1990 r., tak aby do 2050 r. osiągnąć neutralność klimatyczną. Pakiet ten obejmuje przegląd unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji. KE chce, żeby przyszłości handel uprawnieniami do emisji miał również zastosowanie do sektora gospodarki morskiej oraz by został ustanowiony nowy system dotyczący budynków i transportu drogowego.

W ramach obecnego unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji większość dochodów ze sprzedaży na aukcji uprawnień do emisji jest przekazywana do budżetów krajowych. Komisja proponuje, by w przyszłości 25 proc. dochodów z handlu uprawnieniami w UE trafiało do unijnego budżetu. Szacuje, że w ten sposób uzyska około 12 mld euro rocznie w latach 2026–2030 (średnio 9 mld euro w okresie 2023–2030).

Oprócz spłaty środków udostępnionych w ramach NextGenerationEU te nowe dochody finansowałyby Społeczny Fundusz Klimatyczny, zaproponowany przez Komisję w lipcu 2021 r. Fundusz ten ma pozwolić zapewnić sprawiedliwą społecznie transformację i wspierać gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji, użytkowników transportu i mikroprzedsiębiorstwa w finansowaniu inwestycji w efektywność energetyczną, nowe systemy ogrzewania i chłodzenia oraz czystszą mobilność, a w określonych przypadkach także tymczasowe bezpośrednie wsparcie dochodu. Całkowita koperta finansowa funduszu odpowiada kwocie wynoszącej około 25 proc. spodziewanych dochodów z nowego systemu handlu emisjami dotyczącego budynków i transportu drogowego.

Celem granicznego podatku węglowego (CBAM), zaproponowanego przez Komisję w lipcu br., jest ograniczenie ryzyka ucieczki emisji poprzez zachęcanie producentów z państw trzecich do ekologizacji swoich procesów produkcyjnych. Będzie on wyznaczał cenę emisji dwutlenku węgla w odniesieniu do importu, jaką trzeba by zapłacić, gdyby towary zostały wyprodukowane w UE. Mechanizm ten będzie miał zastosowanie do wybranych sektorów i jest w pełni zgodny z zasadami Światowej Organizacji Handlu (WTO).

Komisja proponuje przeznaczyć do budżetu UE 75 proc. dochodów osiąganych poprzez ten mechanizm. Dochody budżetu UE szacuje się na około 1 mld euro rocznie w latach 2026–2030 (średnio 0,5 mld euro w okresie 2023–2030). Oczekuje się, że CBAM nie będzie generować dochodów w okresie przejściowym w latach 2023–2025.

8 października br. ponad 130 krajów będących członkami OECD/G-20 uzgodniło reformę międzynarodowych ram podatkowych. Oparte na dwóch filarach rozwiązanie problemu unikania opodatkowania ma na celu zapewnienie, by zyski podlegały opodatkowaniu tam, gdzie ma miejsce działalność gospodarcza i tworzenie wartości ekonomicznej. Kraje będące sygnatariuszami reprezentują ponad 90 proc. światowego PKB. Filar pierwszy tego porozumienia umożliwi przeniesienie prawa do opodatkowania części tzw. zysków rezydualnych największych na świecie przedsiębiorstw wielonarodowych do uczestniczących krajów na całym świecie. Komisja proponuje zasoby własne odpowiadające 15 proc. części zysków rezydualnych przedsiębiorstw objętych zakresem stosowania porozumienia.

Aby włączyć te nowe zasoby własne do budżetu UE, UE musi zmienić dwa kluczowe akty prawne. Pierwszy to decyzja w sprawie zasobów własnych w celu dodania proponowanych trzech nowych zasobów do zasobów już istniejących.

Drugi to zmiana rozporządzenia w sprawie obecnego długoterminowego budżetu UE na lata 2021–2027, znanego również jako wieloletnie ramy finansowe (rozporządzenie w sprawie WRF). Poprawka ta daje prawną możliwość rozpoczęcia spłaty pożyczek zaciągniętych w ramach NextGenerationEU już w czasie obecnych WRF. Jednocześnie proponuje ona zwiększenie odpowiednich pułapów wydatków WRF na lata 2025–2027 w celu uwzględnienia dodatkowych wydatków na Społeczny Fundusz Klimatyczny.

Po konsultacji z Parlamentem Europejskim decyzję w sprawie zasobów własnych należy zatwierdzić jednomyślnie w Radzie. Decyzja może wejść w życie po jej zatwierdzeniu przez wszystkie państwa UE zgodnie z ich wymogami konstytucyjnymi. Po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego rozporządzenie w sprawie WRF musi zostać przyjęte jednomyślnie przez Radę.

Komisja Europejska podała, że będzie teraz współpracować z Parlamentem Europejskim i Radą, aby szybko wdrożyć pakiet w terminach określonych w porozumieniu międzyinstytucjonalnym.

Do końca 2023 r. Komisja przedstawi ponadto wniosek dotyczący drugiego koszyka nowych zasobów własnych.

Z Brukseli Łukasz Osiński (PAP)

luo/ akl/