Wizerunek polskiego monarchy, reprodukcja portretu koronacyjnego pędzla Bacciarellego, oprawiona z złocistą ramę, jest częścią kolekcji zgromadzonej przez o. Siergieja. Stoi na pianinie w izbie jednego z drewnianych domów składających się na muzeum kultury staroobrzędowców w Tarbagataju. Obok dużego portretu króla stoi mniejszy obraz ze zdjęciem papieża Jana Pawła II i książki: dziennik Benedykta Dybowskiego, albumy o Polsce i rosyjskojęzyczny "Przewodnik po historii Polski".

Wśród przedmiotów, które przypominają o polskich związkach staroobrzędowców z Tarbagataju najważniejsze są jednak stare księgi religijne: mszały i Pismo Święte. Wydrukowano je w Polsce – w Warszawie, Supraślu i Grodnie. "Są jeszcze księgi z Rygi. Staroobrzędowcy wieźli je ze sobą, mają one już trzysta lat" – opowiada o. Siergiej. Protojerej Siergiej Palij jest proboszczem staroobrzędowców w Tarbagataju. Księgi i ikony staroobrzędowcy zdołali ocalić mimo prześladowań okresu komunizmu.

W 1765 r. pierwsza grupa staroobrzędowców, wysłanych przez Katarzynę II z ziem Rzeczypospolitej, dotarła do małej osady Tarbagataj. Osiedlali się całymi rodzinami, dlatego nazwano ich „Siemiejskije” (od ros. "siemiejnyj" - obarczony rodziną, rodzinny). "Staroobrzędowców przeznaczano w Rosji głównie do zagospodarowywania nowych ziem" – mówi o. Siergiej. Cytuje słowa gubernatora z Irkucka, który mówił o nich, że potrafią nawet kamienie zmienić w żyzną ziemię.

Do 1917 r. staroobrzędowcy z Tarbagataju żyli izolowani we własnej wspólnocie, zajmując się rolnictwem i handlem. Po przewrocie bolszewickim rozpoczęły się prześladowania religii i niszczenie cerkwi. Jak mówi o. Siergiej, starzy ludzie opowiadali, że księgi staroobrzędowców ładowano na wozy, z których jeden jechał do szkoły, a drugi do wiejskiego klubu, i tam starymi tomami palono w piecach. Taki sam los spotkał ikony. Święte obrazy zostały użyte do wykładania chodników. Ludzie jednak zabierali je i w ten sposób kilka powróciło do staroobrzędowców.

Dziś Tarbagataj jest dużą wsią, stanowi centrum rejonu (powiatu). Staroobrzędowców jest w nim cztery tysiące. Gdy tylko wjeżdża się do wsi, od razu rzucają się w oczy drewniane domy z oknami ozdobionymi rzeźbionymi obramieniami. Tarbagataj różni się bardzo od innych wsi na terenie republiki Buriacji - regionu w azjatyckiej części Federacji Rosyjskiej, sąsiadującego z Mongolią. W Buriacji mieszka, jak mówi o. Siergiej 200-300 tysięcy staroobrzędowców. "To najbardziej zwarte skupisko; w Rumunii mieszka 90 tysięcy" - dodaje.

Nadal zachowujący konserwatywny styl życia i swoje tradycje staroobrzędowcy nadal są też dobrymi gospodarzami. O. Siergiej podkreśla, że wszystkie pola w Tarbagataju są uprawne i we wsi nie ma nieużytków. "Mamy świetny sprzęt – podkreśla - traktory amerykańskie, angielskie. Teraz jest dużo chińskich, też zaczęli robić dobre".

W muzeum w Tarbagataju, prócz piękna starych przedmiotów i sprzętów zgromadzonych przez o. Siergieja zapierają dech kolory. Drewniany dom z bali kryje wewnątrz turkusowe ściany, manekiny na ekspozycji strojów okutane są w kwieciste chusty, ornamenty na drewnianych okiennicach mienią się barwami, na ściennych freskach wzlatują kolorowe ptaki, a na podłodze leżą różnobarwne ręcznie tkane chodniki. Kultura staroobrzędowców z Buriacji znajduje się na liście niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO, które napisało o "Siemiejskich": "za panowania carycy Katarzyny Wielkiej osiedlili się na Syberii, gdzie żyjąc w całkowitej izolacji, zdołali zachować swoją rdzenną oryginalną kulturę i rosyjski styl życia tamtych czasów".

Tarbagataj jest znanym w Buriacji miejscem, odwiedzanym przez cudzoziemców. O. Siergiej wspomina wizytę turystów z Belgii, z których każdy przywoził tutaj następnych gości. Chwali też Polaków: "przyjeżdżali całymi grupami – zuchy!". Ale zaznacza, że przybysze z Polski skarżyli się, że "mówiono im o Rosji tak, że tutaj niedźwiedzie biegają po ulicach i że mogą stąd nie wrócić... To wszystko polityczne bajki".

Na razie jest pandemia i turyści nie przyjeżdżają, ale o. Siergiej ma nadzieję, że to się zmieni: "kto wie? Wszystko to wola Boża. Może jeszcze wszystko obróci się na lepsze".

Z Tarbagataju Anna Wróbel (PAP)

awl/ kib/