Gala, podczas której prezes IPN Karol Nawrocki wręczał statuetki oraz dyplomy "Kustosza Pamięci Narodowej", odbyła się w poniedziałek w Zamku Królewskim w Warszawie. "Uhonorowanych łączy umiłowanie ojczyzny, wszystkie ich dzieła zasługują na wielkie uznanie, na szacunek i wdzięczność za poświęcenie w służbie dla Rzeczpospolitej i współobywateli" – napisał prezydent RP Andrzej Duda w liście do laureatów.

Prezydent, który objął to wydarzenie patronatem honorowym, wyraził przekonanie, że przekazywana przez nagrodzonych pamięć będzie "nadal mocnym fundamentem, na którym będziemy budować naszą teraźniejszość i przyszłość".

"Człowiek bez pamięci jest nieszczęśliwy, jest chory (…). Naród bez pamięci, bez tożsamości ma obniżony system immunologiczny. Przestaje właściwie być narodem, a staje się zbiorowością ludzi zamieszkującą chwilowo dane terytorium” – powiedział szef IPN. Podkreślił, że „laureaci są świadkami historii i dzielą się tym świadectwem z kolejnymi pokoleniami Polaków", aby pamięć wciąż trwała.

Grono osób uhonorowanych nagrodą „Kustosz Pamięci Narodowej” otwierał Tadeusz Wojciech Drwal, działacz społeczny, członek opozycji antykomunistycznej i poeta; inicjator przywrócenia odznaczenia Krzyża Niepodległości i utworzenia Krzyża Wolności i Solidarności.

Przyjmując statuetkę, przyznał, że nie udało się skuteczne przywrócenie Krzyża Niepodległości - stało się to zbyt późno i dlatego mogło go otrzymać zaledwie 500 osób. W rozmowie z PAP wyjaśnił, że zaważyły na tym także względy proceduralne. Podkreślił konieczność wprowadzenia zmian w przepisach regulujących nadawanie krzyża. W ocenie Drwala konieczna jest dyskusja na ten temat. "Mogłaby się ona odbyć pod patronatem prezydenta RP" – powiedział Drwal.

"Dla mnie być kustoszem to przede wszystkim pamiętać o Ewangelii Jezusa Chrystusa (…), bo „kto kocha Boga, nie może nie kochać ojczyzny" – oznajmił o. Franciszek Jan Pająk, odbierając swoją statuetkę „Kustosza Pamięci Narodowej”.

O. Pająk został uhonorowany m.in. za wsparcie działaczy niepodległościowych i solidarnościowych. W czasie kiedy był przełożonym krakowskiej wspólnoty braci kapucynów, a następnie prowincjałem, klasztor stał się ważnym ośrodkiem działalności konspiracyjnej krakowskiej „Solidarności”. Tam drukowano m.in. prasę podziemną, ukrywano działaczy „Solidarności” i Komitetu Obrony Robotników. Zakonnik mimo podeszłego wieku jest wciąż czynnym kapelanem kombatantów AK i Związku Sybiraków Oddział w Krakowie.

Kolejna laureatka, Zofia Biernadska, to jedna z niewielu żyjących osób będących świadkami szlaku armii generała Władysława Andersa. Brała udział w bitwie pod Monte Cassino - zajmowała się rannymi. Mieszka w Chicago, gdzie od wielu lat aktywnie działa na rzecz upamiętniania najnowszej historii Polski.

Pani Zofia nie mogła przyjechać do Warszawy, ale w nagranym przesłaniu wideo odtworzonym podczas uroczystości podkreśliła, że szczególną radość sprawiała jej praca z młodzieżą. "Żałuję, że starość przyszła tak wcześnie" – wyznała.

Statuetkę i dyplom "Kustosza" otrzymało także Stowarzyszenie „Rodzina Piaśnicka" zrzeszające członków rodzin, które straciły bliskich w Piaśnicy. Jego celem jest opieka duchowa nad rodzinami i wspólne budowanie pamięci o ofiarach niemieckich narodowych socjalistów.

Biskup pomocniczy warszawski Władysław Miziołek (1914–2000) został pośmiertnie uhonorowany nagrodą IPN. Przewodniczył powołanemu w grudniu 1981 r. Prymasowskiemu Komitetowi Pomocy Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom. Dzięki jego działaniom udało się zebrać i przechować zapisy zbrodni stanu wojennego, by nie wpadły w ręce SB.

Nagroda "Kustosz Pamięci Narodowej" została ustanowiona w lipcu 2002 r. przez Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej prof. Leona Kieresa. Jest przyznawana za szczególnie aktywny udział w upamiętnianiu historii narodu polskiego w latach 1939-1989, a także za działalność publiczną zbieżną z ustawowymi celami Instytutu Pamięci Narodowej. Kandydatów do nagrody mogą zgłaszać instytucje, organizacje społeczne i naukowe oraz osoby fizyczne. Ma charakter honorowy, a jej laureaci otrzymują tytuł Kustosza Pamięci Narodowej. Od 2012 r. jedna z pięciu nagród może zostać przyznana pośmiertnie. W tym roku nagroda została przyznana po raz 23.

W gronie dotychczas wyróżnionych tytułem Kustosza Pamięci Narodowej znajdują się m.in. Tomasz Strzembosz (2002), Władysław Bartoszewski (2004), Zofia i Zbigniew Romaszewscy (2006), prof. Janusz Kurtyka (2010), Zofia i Andrzej Pileccy (2015), prezydent RP prof. Lech A. Kaczyński (2017), prezydent RP na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski (2019), a także Komitet Katyński (2010), Społeczny Komitet Pamięci Górników KWK „Wujek” w Katowicach poległych 16 grudnia 1981 r. (2011), Stowarzyszenie "Memoriał" (2012) i Polskie Muzeum w Rapperswilu (2015).(PAP)

wnk/ miś/