Upamiętnienie jest inicjatywą delegatury IPN i dyrekcji aresztu. Na tablicy umieszczono inskrypcję: "W hołdzie bohaterom polskiego podziemia antykomunistycznego przetrzymywanym i represjonowanym w tym gmachu przez komunistyczny aparat terroru".

Podczas środowej uroczystości naczelnik olsztyńskiego IPN dr hab. Karol Sacewicz podkreślał, jak ważne jest, by czcić pamięć o bohaterach. "Przypominamy o tym, że byli ludzie, którzy (...) nieśli idee wolnej, suwerennej, niepodległej Polski w tę czarną noc okupacji, wojny, a potem okupacji komunistycznej" - mówił.

"Nie może być zgody na schizofrenię, która pozwala składać ukłony żołnierzom podziemia antykomunistycznego i jednocześnie trwać w obronie sowieckich pomników, które znajdują się w przestrzeni publicznej" - dodał.

Dyrektor okręgowy Służby Więziennej płk Wojciech Szczudło mówił z kolei, że tablica jest wyrazem uznania wobec wszystkich, którzy "nie bali się upomnieć o wartości dla nas najważniejsze, czyli wolność i niepodległość naszej ojczyzny".

Po zajęciu Olsztyna przez Armię Czerwoną, w styczniu 1945 r. gmach obecnego aresztu śledczego został przejęty przez NKWD. Przetrzymywano tam osoby zatrzymane przez sowieckie służby, w tym przeznaczone do wywózki w głąb ZSRR. Pomimo uroczystego przekazania władzy 23 maja 1945 r. polskiej administracji, na terenie Okręgu Mazurskiego nadal przebywały sowieckie wojska. Jeszcze w sierpniu część budynku więziennego była użytkowana przez NKWD.

W gmachu od 1945 r. funkcjonowało Więzienie Karno-Śledcze podległe MBP. W 1955 r. w ramach reorganizacji struktur więziennictwa w jego miejsce powołano Centralne Więzienie w Olsztynie.

W olsztyńskim więzieniu dla więźniów politycznych przeznaczony był oddział IV. Osadzeni byli bici i poddawani innym represjom. Panowały tragiczne warunki bytowe.

Wśród członków antykomunistycznego podziemia, przetrzymywanych w olsztyńskim więzieniu, byli m.in. żołnierze WiN, którzy działali na terenie ówczesnego woj. olsztyńskiego, m.in. Czesław Hołub ps. Huczny, Żbik. Został on zatrzymany w grudniu 1946 r. przez UB. Po brutalnym śledztwie został skazany w 1947 r. na karę śmierci, na mocy ustawy o amnestii wyrok złagodzono do 15 lat więzienia.

W więzieniu przetrzymywano również żołnierzy 5. Wileńskiej Brygady AK. Jednym z nich był ppor. Jerzy Lejkowski ps. Szpagat, zatrzymany przez UB w 1946 r. i torturowany w trakcie bestialskiego śledztwa. W 1947 r. był on sądzony w procesie 16 członków i współpracowników oddziału mjr. Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki". Został skazany na karę śmierci, którą na mocy ustawy o amnestii złagodzono do 15 lat więzienia.

W Olsztynie więziono również młodzież należącą do Harcerskiej Organizacji Podziemnej "Iskra" utworzonej w 1949 r. Organizacja miała charakter antykomunistyczny, była rozpracowywana przez UB. Pierwsze aresztowania harcerzy nastąpiły w 1950 r., łącznie zatrzymano 95 osób. Osądzono 29 rzeczywistych i domniemanych członków HO. Zarzucono im przynależność do "nielegalnej i kontrrewolucyjnej organizacji", która miała na celu „przemocą zmienić ustrój Państwa Polskiego". Twórcę organizacji Wiesława Kazberuka ps. Wacław, Grot skazano na 12 lat więzienia.

Budynek Aresztu Śledczego jest zlokalizowany przy al. Piłsudskiego, w ścisłym centrum miasta. Zbudowano go z czerwonej cegły, w stylu pruskich gmachów publicznych z przełomu XIX i XX wieku. (PAP)

autor: Marcin Boguszewski

mbo/ dki/