Radio Opole » Kraj i świat
2023-03-27, 09:30 Autor: PAP

Kurator: Warszawa z gruzów powstała (wywiad)

Na gruzy, z których powstała powojenna Warszawa, można spojrzeć współcześnie jako na ponownie odzyskane materiały budowlane – mówi Adam Przywara, kurator wystawy „Zgruzowstanie Warszawy 1945–1949”. Wystawa będzie czynna w Muzeum Warszawy od 30 marca do 3 września 2023 r.

PAP: Jak to się stało, że tyle lat po wojnie i odbudowie Warszawy zainteresował się Pan historią „powstania” stolicy z gruzów tworząc wystawę „Zgruzowstanie Warszawy 1945–1949”?


Adam Przywara: W 2015 roku podczas spaceru po mokotowskim parku Morskie Oko, przez który przebiega skarpa wiślana, zauważyłem, że deszcz wymył spod ziemi cegły. Na cegłach odczytałem sygnatury nieistniejących już przedwojennych cegielni. To przypadkowe znalezisko, było dla mnie punktem wyjścia do wieloletnich badań nad odbudową Warszawy. Napisano już wiele o polityce tamtego czasu, o architektach i planistach, ja postanowiłem zgłębić historię gruzów i ludzi, którzy przy nich pracowali. Jest to próba zupełnie nowego spojrzenie na założycielski mit Warszawy i jedną z najbardziej fascynujących kart jej historii.


Historia odbudowy z gruzów jest też niezwykle aktualna. Dużo mówi się dziś o konieczności budowania w sposób zrównoważony środowiskowo. Jednym ze sposobów na takie budownictwo jest gospodarowanie materiałami z rozbiórek, ich ponowne użycie i recykling w budownictwie.


Jak wykazały moje badania, te praktyki mają swoje historyczne korzenie w odbudowie po II wojnie światowej. Życie społeczne, ekonomiczne i polityczne stolicy w pierwszych latach po wojnie toczyło się wśród ruin. Przy odgruzowywaniu, wyburzaniu ruin, odzyskiwano cegły i żelazo, a miał gruzowy służył m.in. do produkcji gruzobetonu. To z tych materiałów warszawianki i warszawiacy tworzyli przyszłość swoją i powojennej Warszawy.


PAP: Na czym polegało zatem „zgruzowstanie” Warszawy?


A.P.: Po wojnie w Warszawie zalegało 22 milionów metrów sześciennych gruzów. Kolejne kilka milionów gruzu powstało podczas wyburzenia ruin. Była to masa tak ogromna, że szacowano, iż jej wywiezienie z miasta codziennymi transportami pociągami towarowymi zajęłoby 20 lat. Nie było to możliwe i gruz pozostał w mieście, nie został wywieziony.


PAP: Jak to nie został wywieziony, przecież na niektórych archiwalnych zdjęciach widać furmanki zaprzężone w konie wywożące właśnie gruzy?


A.P.: Gruzy początkowo traktowane były jako odpad wojny, które należy usunąć z miasta. I rzeczywiście gruz sprzątany był z ulic, chodników czy prywatnych posesji. Furmani przyjeżdżający z podwarszawskich wsi wywozili go na zwałki, które znajdowały się w obrębie miasta lub na jego obrzeżach.


Od 1947 roku odgruzowywanie stało się też istotnym elementem życia społecznego i politycznego stolicy. Akcje odgruzowywania, spotykały się ze społecznym zrozumieniem, a nawet entuzjazmem. Uczestniczyły w nich różne grupy zawodowe, członkowie ugrupowań politycznych, a także wolontariusze z zagranicy. Jednak odgruzowywanie nie sprawiło, że gruz zniknął z miasta. Zmienił jedynie miejsce.


PAP: A zatem gruzy pozostały?


A.P.: Pozostały, ale zaczęły być traktowane jako surowiec, z którego można uzyskać materiały budowlane. Z hałd gruzu i z rozbiórek ruin odzyskiwano cegły, które po oczyszczeniu mogły zostać użyte ponownie w pracach budowlanych. Od 1947 roku część gruzu przetwarzano również na kruszywo i piasek do tzw. gruzobetonu. Reszta zostawała na miejscu, lub była wywożona na zwałki.


Na gruzach getta warszawskiego wybudowane zostało osiedle Muranów. Zwałki gruzu wyznaczono np. na Szczęśliwicach i tak powstała Górka Szczęśliwicka. Z gruzów usypano też Górkę Moczydłowską czy Kopiec Czerniakowski w latach 90. przemianowany na Kopiec Powstania Warszawskiego. Odbudowa była procesem, który ukształtował nie tylko architekturę, ale także krajobraz Warszawy.


PAP Ruszyła odbudowa miasta ze starych cegieł?


A.P.: Tak. Po latach wojny i okupacji nowej cegły właściwie nie produkowano. Dlatego już od stycznia 1945 cegły wydobywane z gruzów były chodliwym towarem w odbudowującej się stolicy. Gdy w 1947 roku rozpoczęły się większe budowy z inicjatywy rządu, okazało się, że cegieł może zabraknąć. Dlatego pod koniec 1948 roku rozpoczęto akcje masowych wyburzeń w innych miastach powojennej Polski, które miały na celu pozyskanie pół miliarda cegieł na potrzeby odbudowy stolicy. Najwięcej cegieł odzyskano w miastach na Ziemiach Zachodnich, takich jak Wrocław czy Szczecin. Cegły te zasiliły place budowy w Warszawie, Nowej Hucie pod Krakowem, a także w regionach, w których prowadzono wyburzenia.


PAP: Odbudowa stolicy wpłynęła też na życie warszawiaków, którzy w większości nie mieli dokąd wracać.


A.P.: Po wojnie do lewobrzeżnej Warszawy zaczęli napływać dawni mieszkańcy, a później przybysze z całego kraju. Ci ludzie zasiedlali ruiny starając się przeżyć, często w strasznych warunkach. W odkrywaniu ich historii ważne i inspirujące były dla mnie świadectwa historii mówionej utrwalone w Archiwum Historii Mówionej Domu Spotkań z Historią. Także w biografiach i tekstach z tamtego okresu można odnaleźć opisy tego zrujnowanego miasta, którego już dziś nie ma. Miasta ruin, a jednocześnie – miejsca, w którym odradza się życie. Wystawa „Zgruzowstanie Warszawy 1945–1949” ukaże materialny charakter tego momentu. Momentu, w którym życie odradzało się w gruzach.


PAP: Co jeszcze można było odczytać z gruzów, cegieł, strzępów materialnego świata przedwojennego miasta?


A.P.: Gruzy, materiały budowlane, fragmenty odnalezione w zrujnowanym mieście rzeczywiście znajdują się w centrum opowieści, którą przedstawiamy na wystawie. Pokazujemy pochodzące z bogatej kolekcji Muzeum Warszawy, fragmenty oprawy kamieniarskiej Pałacu Brühla czy Pałacu Saskiego zniszczonych w czasie wojny, elementy przedwojennych wnętrz, jak kafle piecowe - Muzeum Warszawy ma zbiór ponad trzech tysięcy takich kafli, fragmenty ceramicznych zastaw stołowych wydobytych podczas odgruzowywania Starego Miasta, no i jeszcze raz przypomnę – materiały używane do odbudowy: cegły rozbiórkowe i gruzobeton.


Wystawa eksponuje gruzy na tle bogatego materiału historycznego — niepublikowanych wcześniej fotografii, historycznych grafik i obrazów, map, kronik filmowych czy nagrań dźwiękowych. Eksponowane też będą przygotowane specjalnie na wystawę prace współczesnych artystek Diany Lelonek, Antoniny Gugały, czy pracowni architektonicznych Centrala i Archigrest.


Intencją naszą przy organizowaniu wystawy było to, aby odwiedzający ekspozycję, znaleźli się wśród gruzów i choć po części doświadczyli miasta jakim w latach odbudowy była Warszawa. Jednocześnie, aby znaleźli się wśród rzesz ludzi biorących udział w odbudowie: architektów z Biura Odbudowy Stolicy, inżynierów z Instytutu Badań Budownictwa, robotników ze Społecznego Przedsiębiorstwa Budowlanego czy też rzemieślników, ochotników i mieszkanek miasta biorących udział w odgruzowywaniu stolicy.


Rozmawiała Anna Bernat (PAP)


abe/ dki/


Kraj i świat

2024-03-19, godz. 05:10 Europejski Urząd Patentowy: w 2023 r. wzrost zgłoszonych i zatwierdzonych patentów z Polski Polacy zgłosili w 2023 r. do Europejskiego Urzędu Patentowego (EPO) 671 wniosków, czyli ponad 10 proc. więcej niż rok wcześniej. Najwięcej zgłoszeń wpłynęło… » więcej 2024-03-19, godz. 05:10 Ekspert: Komercjalizacja patentów to więcej pieniędzy na badania i rozwój W perspektywie 3-4 lat można się spodziewać się wzrostu konkurencyjności polskiej gospodarki i nakładów na badania, jeśli patenty będą komercjalizowane… » więcej 2024-03-19, godz. 03:40 Brazylia/ Spadek nielegalnej wycinki Puszczy Amazońskiej na początku 2024 roku Nielegalny wyrąb lasów w brazylijskiej Amazonii zmalał w ciągu dwóch pierwszych miesięcy tego roku o 63 proc. w porównaniu z tym samym okresem 2023 roku… » więcej 2024-03-19, godz. 02:10 Chorwacja/ Prezydent odrzucił orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego zabraniające mu startu w wyborach parlamentarnych Prezydent Chorwacji Zoran Milanović odrzucił orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, którym zabroniono mu startu w wyborach parlamentarnych i ubiegania się… » więcej 2024-03-19, godz. 01:30 USA/ "Washington Post": Trump planuje zatrudnić w sztabie wyborczym Paula Manaforta, główną postać "afery rosyjsk… Donald Trump planuje zatrudnić w swoim sztabie wyborczym Paula Manaforta, jego byłego szefa kampanii, skazanego za ukrywanie dochodów za lobbing na rzecz prorosyjskich… » więcej 2024-03-19, godz. 01:20 Finlandia/ Szefowa MSZ: Rosja będzie coraz bardziej agresywna; jeszcze nie czas, by wysyłać wojska na Ukrainę W najbliższych latach Rosja stanie się jeszcze bardziej agresywna, niezależnie od tzw. wyborów w tym kraju. Otrzymany (przez Putina) tzw. mandat będzie prawdopodobnie… » więcej 2024-03-19, godz. 00:50 W. Brytania/ Posłowie odrzucili poprawki do ustawy o deportacji nielegalnych imigrantów do Rwandy Brytyjska Izba Gmin odrzuciła w poniedziałek wieczorem wszystkie 10 poprawek do projektu ustawy mającej umożliwić deportacje nielegalnych imigrantów do Rwandy… » więcej 2024-03-19, godz. 00:40 Słowacja/ Debata przed wyborami prezydenckimi: Stosunek do wojny na Ukrainie dzieli dwóch faworytów sobotniego gło… W jedynej przed sobotnimi wyborami prezydenckimi bezpośredniej debacie, dwóch kandydatów prowadzących w sondażach, podzielił stosunek do wojny na Ukrainie… » więcej 2024-03-19, godz. 00:20 Dowództwo Generalne: w okolicach Mirosławca doszło do awaryjnego lądowania drona MQ9 Reaper W poniedziałek po godz. 23 w okolicach Mirosławca (woj. zachodniopomorskie) doszło do awaryjnego lądowania bezzałogowego statku powietrznego MQ9 Reaper sił… » więcej 2024-03-18, godz. 23:40 Estonia/ Ekspert: wyniki wyborów w Rosji posłużą wzmocnieniu narracji prowojennej Wyniki tzw. wyborów prezydenckich w Rosji i zdecydowana wygrana Władimira Putina posłużą wzmocnieniu narracji prowojennej - ocenił w poniedziałek w telewizji… » więcej
1234567
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »