We wtorek przypada trzecia rocznica formalnego wystąpienia Wielkiej Brytanii z UE, choć później jeszcze przez 11 miesięcy trwał okres przejściowy na starych warunkach. Decyzja o opuszczeniu UE została podjęta w referendum przeprowadzonym w czerwcu 2016 r., gdy wbrew sondażom, za takim rozwiązaniem opowiedziało się 52 proc. głosujących, a przeciw było 48 proc.

Patrząc na sondaże z ostatnich kilku miesięcy, nie ma wątpliwości, że gdyby referendum odbyło się teraz, wynik byłby odwrotny, a różnica - tym razem na korzyść – pozostania w UE wyższa. Chyba najbardziej zdumiewającym jest badanie magazynu UnHerd, które pokazuje, że ze wszystkich 650 okręgów wyborczych w kraju, tylko w jednym – Boston and Skegness w hrabstwie Lincolnshire – większość wyborców uważa, że opuszczenie UE było słuszną decyzją. W dwóch kolejnych był remis.

Ale o ile w skali całego kraju osoby zgadzające się ze stwierdzeniem „opuszczenie UE było błędem” mają obecnie wyraźną przewagę nad tymi, którzy się z nim nie zgadzają – 54:41 proc. – to gdy zadawane jest pytanie, czy Wielka Brytania powinna z powrotem wejść do UE, odpowiedzi wcale już nie są jednoznaczne.

Tak naprawdę zresztą ci, którzy uważają brexit za błąd, zaczęli wygrywać w sondażach dopiero pod koniec lata 2021 r., a badacze opinii publicznej nie są zgodni, co do przyczyny tej zmiany. Większość danych ekonomicznych wskazuje, że brexit raczej pogłębił różne problemy, jak pandemia koronawirusa czy koszty energii, niż je spłycił, ale też obarczanie brexitu winą za wszystkie problemy Wielkiej Brytanii jest nieuzasadnione. Pogłębienie przez brexit problemów zapewne przyczyniło się do tego, iż część go popierających zmieniła zdanie, ale ta część wcale nie jest tak duża, jak wygląda na pierwszy rzut oka z sondaży.

Dziennik "Guardian" opisał w poniedziałek badania trójki naukowców - Joris Frese, Juho Harkonen i Simon Hix – którzy wskazują, że zdanie w rzeczywistości zmieniła niewielka część głosujących, a ogólne przesuniecie jest bardziej efektem demografii. Najwyższy odsetek poparcia brexit miał w grupie starszych wyborców, z kolei najmłodsi najmocniej głosowali za pozostaniem w UE. Badacze zwracają uwagę, że w ciągu 6,5 roku od referendum zauważalna część tego najstarszego elektoratu zmarła, z kolei prawo do głosownia zyskały całe roczniki młodych ludzi, którzy z dużą dozą prawdopodobieństwa głosowaliby za postaniem w UE.

Można zatem domniemywać, że ta naturalna wymiana elektoratu będzie powodować, iż z upływem czasu opinii, iż wystąpienie z UE było błędem będzie coraz więcej – chyba, że brexit faktycznie zacznie przynosić efekty, co też nie jest wykluczone. Trzeba pamiętać, że wbrew populistycznym obietnicom z kampanii przed referendum, według których już nazajutrz po opuszczeniu UE wszystko będzie lepsze, brexit jest raczej projektem długofalowym. Jeśli uda się rozwiązać problemy z biurokracją w handlu z UE, znaleźć kompromis w sprawie obciążającego relacje Londyn-Bruksela protokołu północnoirlandzkiego, a przy tym - wykorzystując faktycznie większą elastyczność w negocjacjach – zawrzeć wejść do bloku handlowego CPTPP czy zawrzeć umowę o wolnym handlu z Indiami, to korzyści mogą się pojawić.

Pewne jest natomiast, że na razie politycy nie mają ochoty na wracanie do tej polaryzującej kwestii i nie ma tematu powtarzania referendum. To, że nie chce tego rządząca Partia Konserwatywna jest oczywiste, bo to ona za czasów Borisa Johnsona przeszła na pozycje mocno probrexitowe. Ale też lider opozycyjnej Partii Pracy Keir Starmer deklaruje od pewnego czasu, że nie chce odwracać brexitu, lecz sprawić, by on działał, co jest w kontekście najbliższych wyborów do Izby Gmin bezpieczniejszą strategią.

Nie znaczy to, że kwestia bycia Wielkiej Brytanii poza lub w UE jest rozwiązana raz na zawsze. Przykład Szkocji, gdzie zwolennicy niepodległości po przegranym referendum – które miało być jedynym w tym pokoleniu – już kilka lat później forsują jego powtórzenie, jest najlepszym tego dowodem.

Trzeba jednak pamiętać o jednej bardzo istotnej sprawie – hipotetyczne nowe referendum zapewne nie byłoby głosowaniem nad automatycznym powrotem do stanu sprzed czerwca 2016 r., czyli do wyłączeń, które Wielka Brytania miała plus kilku dodatkowych wynegocjowanych przez Davida Camerona w celu skłonienia wyborców, by głosowali za pozostaniem. Bruksela mogłaby chcieć wymusić na Wielkiej Brytanii powrót do swobody przepływu osób, a także wejście do strefy Schengen i przyjęcie euro. A wtedy wyniki głosowania byłyby inne, niż obecne sondaże na temat tego, czy był to błąd, czy nie.

Z Londynu Bartłomiej Niedziński (PAP)

bjn/ mal/