30 maja

-------

1159 - W Niemczech zmarł książę Władysław II Wygnaniec, najstarszy syn Bolesława Krzywoustego.

1505 - Sejm radomski przyjął konstytucję "Nihil novi", określającą podstawy ustrojowe Rzeczypospolitej szlacheckiej.

1649 – Król Jan II Kazimierz Waza poślubił Ludwikę Marię Gonzagę, wdowę po swym bracie Władysławie IV.

1861 - W Warszawie zmarł książę Michaił Gorczakow, rosyjski generał, w czasie wojny krymskiej dowódca armii na Krymie (1855); od 1856 r. namiestnik Królestwa Polskiego.

1890 - W Poznaniu zmarł Julius Dinder, arcybiskup gnieźnieński i poznański w latach 1886-1890.

1901 - W Warszawie urodził się Mieczysław Fogg, jeden z najpopularniejszych polskich piosenkarzy; wykonawca przebojów "Ostatnia niedziela", "Jesienne róże", "Czy pamiętasz tę noc w Zakopanem", "Szkoda twoich łez, dziewczyno" i "Piosenka o mojej Warszawie"; w czasie II wojny światowej pomagał artystom pochodzenia żydowskiego, za co został uhonorowany po wojnie tytułem "Sprawiedliwy wśród narodów świata".

1918 - Powstał Związek Legionistów Polskich - organizacja kombatancka i niepodległościowa, skupiająca weteranów Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego; pierwszym komendantem związku był Edward Rydz-Śmigły.

1923 - Marszałek Józef Piłsudski złożył dymisję ze stanowiska szefa Sztabu Generalnego WP i przewodniczącego Ścisłej Rady Wojennej, następnie wycofał się na trzy lata z życia publicznego, osiedlając się z rodziną w Sulejówku.

1943 - Komendant Główny AK wydał rozkaz określający zasady scalenia Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich.

1943 - W Laffrey koło Grenoble zmarł Bolesław Miciński, filozof, eseista, poeta.

1948 - We Wrocławiu urodziła się Alicja Majewska, piosenkarka, wykonawczyni m.in. piosenek "Być kobietą", "Jeszcze się tam żagiel bieli" i "Odkryjemy miłość nieznaną".

1950 - W Lublinie urodził się Krzysztof Cugowski, wokalista Budki Suflera; wykonawca m.in. przebojów "Takie tango" i "Bal wszystkich świętych".

1955 – W pożarze w Kopalni Węgla Kamiennego „Sośnica” w Gliwicach zginęło 42 górników. Była to jedna z największych katastrof w powojennej historii polskiego górnictwa.

1957 - W Trenton w stanie New Jersey zmarł Bolesław Cybis, malarz, rzeźbiarz, grafik.

1960 - W Zielonej Górze doszło do dużego protestu w obronie eksmitowanego przez władze PRL Domu Katolickiego. Z Milicją Obywatelską i oddziałami ZOMO starły się setki mieszkańców miasta.

1999 - W Warszawie odsłonięto Pomnik Bitwy o Monte Cassino, wzniesiony pomiędzy ul. gen. Władysława Andersa a bramą Ogrodu Krasińskich.

2001 - W Warszawie odbyła się pierwsza gala konkursu Mistrz Mowy Polskiej, którego celem jest popularyzacja języka polskiego. Wśród zwycięzców konkursu byli Bohdan Tomaszewski, Krzysztof Zanussi, Jerzy Trela.

2020 - We Wrocławiu zmarł Józef Grzesiak, pięściarz, brązowy medalista Letnich Igrzysk Olimpijskich w Tokio w 1964 r. w wadze lekkośredniej, mistrz Polski w latach 1964-1966.

31 maja

-------

1592 - W Krakowie odbył się ślub Zygmunta III Wazy i Anny Habsburżanki oraz jej koronacja na królową Polski.

1640 - W Białym Kamieniu (dziś Ukraina) urodził się Michał Korybut Wiśniowiecki, król Polski w latach 1669-1673 i wielki książę litewski; inna podawana przez historyków data urodzin Wiśniowieckiego to 31 lipca.

1732 - Na Zamku Królewskim w Warszawie wybuchł pożar.

1800 - Zmarł Michał Kazimierz Ogiński, hetman wielki litewski (1768-1793), poeta, kompozytor; budowniczy Kanału Ogińskiego, łączącego dorzecze Dniepru i Niemna.

1822 - W Warszawie urodził się Edward Dembowski, działacz niepodległościowy, filozof, krytyk literacki, jeden z przywódców powstania krakowskiego w 1846 r.

1832 - Władze carskie rozpoczęły budowę Cytadeli Warszawskiej; kamień węgielny pod nią położył namiestnik Królestwa Polskiego gen. Iwan Paskiewicz.

1913 - W Warszawie urodził się Jerzy Wasowski, aktor, kompozytor, dziennikarz; wspólnie z Jeremim Przyborą stworzył "Kabaret Starszych Panów".

1915 - I wojna światowa: pod Bolimowem Niemcy użyli przeciwko wojskom rosyjskim chloru wypuszczonego z 12 tys. butli; szacuje się, że straty Rosjan wyniosły 1,2 tys. zabitych i ponad 3 tys. rannych.

1926 - Józef Piłsudski został wybrany przez Zgromadzenie Narodowe na prezydenta RP, odmówił jednak przyjęcia stanowiska.

1931 - W Katowicach urodził się Bogumił Kobiela, aktor; niezapomniany Jan Piszczyk w "Zezowatym szczęściu" i sekretarz Drewnowski w "Popiele i diamencie"; znany również z ról w filmach "Eroica", "Rękopis znaleziony w Saragossie", "Małżeństwo z rozsądku", "Ręce do góry", "Człowiek z M-3" i "Wszystko na sprzedaż"; w latach 1955-1958, razem ze Zbigniewem Cybulskim, współtworzył w Gdańsku studencki teatrzyk Bim-Bom; występował w Teatrze Wybrzeże, Teatrze Ateneum i Teatrze Komedia, a także w kabaretach Wagabunda i Dudek.

1939 - Premiera filmu "Sportowiec mimo woli" w reżyserii Mieczysława Krawicza.

1940 - W Warszawie w Łazienkach Królewskich Niemcy wysadzili w powietrze pomnik Fryderyka Chopina.

1943 - W ruinach warszawskiego getta Niemcy rozstrzelali grupę Polaków, więźniów Pawiaka, wśród nich poetę i satyryka Tadeusza Hollendra.

1944 - Na Wiśle w okolicach Machowa (woj. lubelskie) żołnierze Batalionów Chłopskich wspierani przez oddziały Armii Krajowej zatopili statek "Tannenberg" transportujący żołnierzy niemieckich.

1945 - Odilo Globocnik, funkcjonariusz niemieckich, nazistowskich organizacji, zbrodniarz wojenny zatrzymany przez Brytyjczyków na terenie Austrii, popełnił samobójstwo; Globocnik w latach 1939-1943 był dowódcą SS i policji w dystrykcie lubelskim, odpowiedzialnym m.in. za zagładę ludności żydowskiej z terenów Generalnego Gubernatorstwa.

1957 - W Skarżysku Kamiennej zmarł Leopold Staff, jeden z najwybitniejszych polskich poetów, związany z okresem Młodej Polski, debiutował tomikiem "Sny o potędze" w 1901 roku; także dramatopisarz, tłumacz.

1958 - W Warszawie zmarł Aleksander Żabczyński, jeden z najpopularniejszych polskich aktorów dwudziestolecia międzywojennego; uczestnik kampanii polskiej 1939 r., oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, ranny w bitwie pod Monte Cassino; wystąpił m.in. w filmach "Śluby ułańskie", "Manewry miłosne", "Panienka z poste restante", "Pani minister tańczy", "Królowa przedmieścia", "Zapomniana melodia", "Trzy serca".

1972 - Prezydent USA Richard Nixon wracając z Moskwy zatrzymał się na dwudniowe rozmowy w Warszawie; była to pierwsza w historii stosunków polsko-amerykańskich wizyta w Polsce urzędującego prezydenta Stanów Zjednoczonych.

1978 - W Warszawie zmarła Maja Berezowska, malarka, ilustratorka, scenograf; w czasie II wojny światowej więziona w niemieckim obozie koncentracyjnym Ravensbrueck.

1981 - W Warszawie odbyły się uroczystości pogrzebowe kardynała Stefana Wyszyńskiego; prymas pochowany został w warszawskiej archikatedrze św. Jana Chrzciciela.

1984 - W Warszawie przed Sądem Wojewódzkim rozpoczął się proces w sprawie śmierci Grzegorza Przemyka, 19-letniego maturzysty, pobitego przez funkcjonariuszy MO; milicjanci zadali Przemykowi kilkadziesiąt ciosów pałkami w barki i plecy oraz kilkanaście ciosów w brzuch, przewieziony do szpitala zmarł po dwóch dniach.

1986 - W Warszawie SB aresztowała Zbigniewa Bujaka, przewodniczącego Regionu Mazowsze i członka podziemnej Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ "Solidarność", ukrywającego się od wprowadzenia stanu wojennego.

1987 - Zebrana w Warszawie na zaproszenie Lecha Wałęsy grupa 63 intelektualistów i działaczy związkowych podpisała oświadczenie mówiące m.in. o prawie Polaków do wolności, niepodległości, demokracji i praworządności.

1989 - W Warszawie powołano Stowarzyszenie Pisarzy Polskich, prezesem został Jan Józef Szczepański; legitymację nr 1 otrzymał Czesław Miłosz.

1990 - W Warszawie zmarł Jerzy Kaliszewski, aktor, reżyser, pedagog; występował m.in. w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie, Starym Teatrze, a także w Teatrze Narodowym w Warszawie; zagrał w filmach "Bolesław Śmiały", "Polonia Restituta" oraz w serialu "Stawka większa niż życie".

1995 - Premiera filmu "Prowokator" w reżyserii Krzysztofa Langa.

1997 - Początek VI pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Polski.

2001 – W Warszawie urodziła się Iga Świątek, jedna z najwybitniejszych tenisistek w historii polskiego sportu. W 2020 r. wygrała turniej French Open na kortach im. Rolanda Garrosa i została pierwszym polskim sportowcem z tytułem mistrzowskim w singlu. Polka była też najmłodszą triumfatorką tych zmagań od 1992 roku, kiedy po tytuł sięgnęła Amerykanka Monica Seles.

2009 - Zmarł Stanisław Królak, kolarz szosowy, pierwszy polski zwycięzca "Wyścigu Pokoju" w 1956 r.

1 czerwca

---------

1434 - W Gródku pod Lwowem zmarł Władysław II Jagiełło, król Polski i wielki książę litewski, panujący od 1386 r. Wspólnie z bratem Witoldem dowodził w 1410 r. w zwycięskiej bitwie nad Krzyżakami pod Grunwaldem; w 1413 r. zawarł Unię w Horodle, która zacieśniała związek Polski i Litwy.

1496 - W czasie sejmu w Piotrkowie król Jan I Olbracht, w zamian za zgodę szlachty na jej udział w wyprawie mołdawskiej, ogłosił tzw. statuty piotrkowskie, które zwalniały towary szlacheckie od ceł, ograniczały prawa chłopów do opuszczania wsi oraz zakazywały mieszczanom nabywania dóbr ziemskich.

1652 - Powstanie Chmielnickiego: Początek bitwy pod Batohem, w której wojska polskie poniosły klęskę w starciu z połączonymi siłami kozackim i tatarskimi; po bitwie wszyscy polscy jeńcy zostali wymordowani.

1765 - Król Stanisław August Poniatowski powołał Komisję Dobrego Porządku dla Starej i Nowej Warszawy.

1769 - W Grodkowie na Opolszczyźnie urodził się Józef Elsner, kompozytor, pedagog, nauczyciel Fryderyka Chopina.

1792 - Zdymisjonowano dowódcę armii litewskiej księcia Ludwika Wirtemberskiego, któremu udowodniono zdradę i współpracę z Rosją.

1809 – Wojna polsko-austriacka: wojska austriackie zagrożone przez armię Księstwa Warszawskiego bez walki oddały Warszawę.

1856 - W Białyninie w pobliżu Sochaczewa urodził się Władysław Ślewiński, malarz, postimpresjonista.

1863 - Powstanie Styczniowe: między Małkinią a Czyżewem dróżnik kolejowy dokonał sabotażu poprzez rozkręcenie szyn doprowadzając do katastrofy rosyjskiego pociągu, w wyniku której zginęło 20 oficerów i 600 żołnierzy.

1895 - W Chorborowie koło Brzeżan urodził się Tadeusz Bór-Komorowski, generał WP, Komendant Główny Armii Krajowej (1943-1944); wydał rozkaz rozpoczęcia w Warszawie 1 sierpnia 1944 r. powstania przeciwko Niemcom; 30 września 1944 r. mianowany przez prezydenta RP Władysława Raczkiewicza Naczelnym Wodzem; premier emigracyjnego rządu RP (1947-1949).

1906 - Powstało Polskie Towarzystwo Krajoznawcze, które celem było popularyzowanie urody ziem polskich i rozbudzanie patriotyzmu; w 1950 r. przekształcono je w Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze.

1915 - W Warszawie urodził się Jan Twardowski, kapłan; autor ponad 20 tomików wierszy, m.in. "Znaki ufności", "Niebieskie okulary", "Który stwarzasz jagody", "Na osiołku", "Nie przyszedłem pana nawracać" , "Sumienie ruszyło", "Niecodziennik", "Nie martw się".

1915 - W Leibnitz w Austrii urodził się Tadeusz Kalinowski, aktor, związany z Teatrem im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach; wystąpił m.in. w filmach "Znicz olimpijski", "Czerwone berety", "Rzeczpospolita babska", a także w serialu "Czterej pancerni i pies".

1926 - Zgromadzenie Narodowe wybrało Ignacego Mościckiego na urząd prezydenta RP.

1927 - Rozporządzenie prezydenta RP o popieraniu rozbudowy i rozwoju gospodarczego miasta i portu Gdyni.

1929 - W Warszawie urodziła się Maria Bogucka, historyk, profesor Instytutu Historii PAN, autorka książki "Dzieje kultury polskiej do 1918 roku".

1932 - Rozporządzenie ministra rolnictwa o utworzeniu Parku Narodowego w Pieninach.

1936 - Początek kilkudniowych rozruchów antyżydowskich w Mińsku Mazowieckim.

1940 - Urodziła się Barbara Kwiatkowska, aktorka, znana z filmów "Ewa chce spać" i "Jowita".

1942 - W ramach akcji "Reinhard", której celem była zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie Niemcy rozpoczęli budowę obozu w Treblince; do czasu likwidacji obozu w listopadzie 1943 r. Niemcy zamordowali w nim blisko 900 tys. Żydów, ogromna większość z nich, ok. 760 tys., pochodziła z Polski, wśród nich było 254 tys. z warszawskiego getta.

1943 - We wsi Sochy na Zamojszczyźnie Niemcy zamordowali ponad 180 osób, w tym wiele kobiet i dzieci.

1944 - W Warszawie urodził się Andrzej Rosiewicz, piosenkarz, kompozytor, satyryk, tancerz i choreograf.

1946 - W Krakowie ukazał się pierwszy numer miesięcznika "Znak" pod redakcją Jerzego Radkowskiego.

1947 - W Rzymie ukazał się pierwszy numer "Kultury", wydawanej przez Instytut Literacki prowadzony przez Jerzego Giedroycia; w 1947 r. redakcja miesięcznika została przeniesiona do Maisons-Laffitte pod Paryżem.

1949 - W Stanach Zjednoczonych zebrał się Komitet Wolnej Europy (m.in. przedstawiciele środowisk politycznych), który opowiedział się za wyzwoleniem krajów Europy Środkowo-Wschodniej spod dominacji Związku Sowieckiego; głównym narzędziem realizacji tego celu stało się Radio Wolna Europa.

1949 - W Warszawie rozpoczął obrady II Kongres Związków Zawodowych, który powołał Centralną Radę Związków Zawodowych (CRZZ).

1950 - W "Trybunie Ludu" Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych zamieściło propagandowy komunikat o zrzuceniu na Polskę przez USA masowych ilości stonki ziemniaczanej, która następnie rozpleniła się po całym kraju.

1953 - W Gdańsku urodziła się Dorota Stalińska, aktorka, znana m.in. z filmów "Bez miłości", "Krzyk", "Miłość ci wszystko wybaczy" i "Lata dwudzieste lata trzydzieste".

1957 - W Łodzi urodziła się Dorota Kędzierzawska, reżyserka, scenarzystka; autorka filmów "Wrony", "Jestem", "Pora umierać", "Jutro będzie lepiej" oraz "Inny świat", którego głównym narratorem i bohaterem jest aktorka Danuta Szaflarska.

1958 - W Lublinie urodził się Tomasz Wiszniewski, reżyser, scenarzysta, autor filmu "Wszystko będzie dobrze".

1975 - W Londynie zmarł Tadeusz Olsza, aktor, piosenkarz, tancerz; występował w kabaretach, teatrach rewiowych, m.in. w Qui Pro Quo, Morskim Oku i Cyruliku Warszawskim; zagrał w filmach "Uwiedziona" i "Jego wielka miłość".

1982 - We Wrocławiu zmarł Henryk Worcell, pisarz, autor powieści "Zaklęte rewiry".

1991 - Początek IV pielgrzymki do Polski papieża Jana Pawła II.

2000 - We Wrocławiu zmarł Eliasz Kuziemski, aktor, wystąpił m.in. w filmie "Sami swoi", a także w serialach "Stawka większa niż życie" i "Znak orła".

2003 - Donald Tusk został wybrany przewodniczącym Platformy Obywatelskiej. Funkcję tę pełnił do listopada 2014 r.

2016 - W Warszawie zmarł Janusz Ekiert, muzykolog, autor książek poświęconych muzyce, biografii Fryderyka Chopina, historii Konkursów Chopinowskich.

2 czerwca

---------

1809 – Książę Józef Poniatowski ustanowił Rząd Centralny Wojskowy Tymczasowy Obydwóch Galicjów pod protekcją Najjaśniejszego Cesarza i Króla Wielkiego Napoleona, którego celem było doprowadzenie do włączenia Galicji i Małopolski do Księstwa Warszawskiego.

1891 - W Krakowie położono kamień węgielny pod budowę Teatru im. Juliusza Słowackiego.

1920 - We Włocławku urodził się Marcel Reich-Ranicki, niemiecki krytyk literacki, pochodzący z rodziny polskich Żydów; po wybuchu II wojny światowej przebywał w warszawskim getcie, skąd w 1943 r. uciekł; przeżył wojnę ukrywając się u polskiej rodziny; według katalogu IPN od 1945 r. był funkcjonariuszem Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego; następnie pracował w dyplomacji; w 1958 r. wyjechał do RFN; należał do najbardziej wpływowych krytyków literackich, był szefem redakcji kultury w "FAZ", a następnie w telewizji ZDF.

1943 - Zbrodnia wołyńska: We wsi Hurby na Wołyniu oddział UPA wspierany przez lokalne samoobrony ukraińskie zamordował około 250 Polaków.

1950 - W Warszawie urodził się Krzysztof Lang, reżyser, scenarzysta; autor filmów "Prowokator" i "Strefa ciszy".

1979 - Początek pierwszej pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Polski, która trwała do 10 czerwca. W Warszawie na placu Zwycięstwa (obecnie Piłsudskiego) padają słynne słowa: "Wołam ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja: Jan Paweł II, papież (…): Niech zstąpi Duch Twój! I odmieni oblicze ziemi. Tej ziemi!".

1989 - Ukazał się pierwszy numer reaktywowanego "Tygodnika Solidarność" pod redakcją Tadeusza Mazowieckiego; tygodnik ukazywał się od kwietnia 1981 r. do wprowadzenia stanu wojennego 13 grudnia 1981 r.; następnie tygodnik został zawieszony przez władze komunistyczne, a część jego dziennikarzy została internowana.

1990 - W Chełmży urodził się Michał Kwiatkowski, kolarz szosowy, zawodowy mistrz świata ze startu wspólnego z 2014 r.

1994 - W Biskupinie zmarł Walenty Szwajcer, nauczyciel, odkrywca pozostałości osady kultury łużyckiej w Biskupinie.

2016 - W Warszawie zmarł Andrzej Niemczyk, selekcjoner reprezentacji siatkarek, które dwukrotnie w 2003 i 2005 r. zdobyły mistrzostwo Europy; siatkarz,

reprezentant Polski.

3 czerwca

---------

1524 – Mikołaj Kopernik napisał we Fromborku tak zwany "List przeciwko Wernerowi". Astronom skrytykował w nim teorie norymberskiego matematyka Johannesa Wernera dotyczące ruchu gwiazd.

1605 - Zmarł kanclerz i hetman wielki koronny Jan Zamoyski.

1793 - Urodził się Antoni Malczewski, poeta, autor "Marii", pierwszej powieści poetyckiej w literaturze polskiej.

1855 - W Gdańsku zmarł Krzysztof Celestyn Mrongowiusz, pastor, pisarz religijny, obrońca polskości na Warmii i Mazurach, autor podręczników do nauki języka polskiego.

1863 - Powstanie Styczniowe: w Wilnie został rozstrzelany ks. Stanisław Iszora, pierwsza ofiara terroru nowego generał-gubernatora wileńskiego Michaiła Murawjowa.

1881 - W Grodnie urodził się Juliusz Rómmel - generał WP, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej 1920 r., w czasie kampanii polskiej w 1939 r. dowódca Armii "Łódź", a następnie Armii "Warszawa"; w okresie wojny w niewoli niemieckiej.

1890 - W Krakowie zmarł Oskar Kolberg, etnograf, folklorysta, kompozytor, autor przełomowej dla polskiej etnografii pracy "Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzęd, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce".

1902 - W Grodzisku Mazowieckim zmarł Adolf Dygasiński, publicysta, pisarz, pedagog; uczestnik Powstania Styczniowego.

1905 - W Weiden w Górnym Palatynacie urodził się Martin Gottfried Weiss, nazistowski zbrodniarz, SS-Sturmbannfuehrer, komendant niemieckich obozów koncentracyjnych Neuengamme, Majdanek i Dachau; w 1946 r. skazany przez amerykański trybunał wojskowy na karę śmierci, wyrok wykonano.

1918 - W Wersalu pod Paryżem premierzy Francji, Wielkiej Brytanii i Włoch złożyli deklarację, że powstanie państwa polskiego jest warunkiem trwałego pokoju w Europie. Deklaracja przewidywała utworzenie "zjednoczonego i niepodległego państwa polskiego z wolnym dostępem do morza".

1922 - W Warszawie urodził się Wiesław Michnikowski, aktor filmowy i teatralny, znany m.in. z Kabaretu Starszych Panów, jako wykonawca piosenek "Wesołe jest życie staruszka", "Jeżeli kochać" czy "Addio pomidory"; odtwórca roli Jej Ekscelencji w "Seksmisji" Juliusza Machulskiego, wystąpił również w filmach "Gangsterzy i filantropi", "Upał", "Hydrozagadka", a także w serialu "Jan Serce".

1925 - W Leńczach koło Lanckorony urodził się Bronisław Chromy, rzeźbiarz, medalier, malarz i rysownik.

1932 - Na lotnisku Okęcie dokonano oblotu samolotu RWD-6.

1935 - W Warszawie urodził się Andrzej Garlicki, historyk, publicysta, profesor Uniwersytetu Warszawskiego; znawca dziejów II Rzeczypospolitej, autor książek "U źródeł obozu belwederskiego", "Przewrót majowy", "Od maja do Brześcia", "Od Brześcia do maja", "Józef Piłsudski 1867-1935", "Piękne lata trzydzieste".

1939 - W Warszawie na Torze Wyścigów Konnych na Służewcu rozegrano pierwszą gonitwę.

1942 - W Krakowie urodził się Marek Koterski, reżyser filmowy i teatralny, scenarzysta, aktor i dramatopisarz. Twórca takich filmów jak "Nic śmiesznego", "Dzień świra", "Wszyscy jesteśmy Chrystusami".

1945 - W nocy z 3 na 4 czerwca uzbrojona grupa żołnierzy podziemia niepodległościowego, zaatakowała Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Mławie uwalniając 40 więźniów, głównie żołnierzy AK, NSZ i BCh.

1947 - Powstał Polski Instytut Spraw Międzynarodowych.

1963 - W Watykanie zmarł papież Jan XXIII; zwolennik ruchu odnowy w Kościele; w 1962 r. zwołał Sobór Watykański II.

1982 - Stan wojenny: W niewyjaśnionych okolicznościach nad Wisłą zaginął 17-letni Emil Barchański, uczeń LO im. Mikołaja Reja w Warszawie; dwa dni później jego ciało wyłowiono z rzeki; Barchański uczestniczył w działalności opozycyjnej, zatrzymany w marcu 1982 r. przez SB był maltretowany i zmuszany do składania fałszywych zeznań, które odwołał przed sądem, informując jednocześnie o metodach stosowanych wobec niego w śledztwie.

1994 – Telewizja Polska wyemitowała pierwszy odcinek teleturnieju "Jeden z dziesięciu", jednego z najdłużej emitowanych programów w dziejach polskiej telewizji.

2005 - Papież Benedykt XVI mianował arcybiskupa Stanisława Dziwisza metropolitą krakowskim.

2008 - W Collingwood w Kanadzie zmarł płk Tadeusz Kotz (Tadeusz Koc), pilot, pułkownik WP; w czasie II wojny światowej m.in. dowódca Dywizjonu 303 (1943-1944).

2018 - W Warszawie w wyniku pobicia zmarł Robert Brylewski, muzyk rockowy, wokalista, gitarzysta, kompozytor i autor tekstów, lider i współzałożyciel zespołów punkrockowych Kryzys i Brygada Kryzys.

4 czerwca

---------

1102 - W Płocku zmarł książę Władysław I Herman.

1133 - Papież Innocenty II wydał niekorzystną dla Polski bullę "Sacrosanta Romana", która potwierdzała prawa zwierzchnie arcybiskupstwa magdeburskiego nad Kościołem w Polsce.

1413 - Książę mazowiecki Janusz I Starszy potwierdził i rozszerzył prawa miejskie Starej Warszawy.

1764 – Sejm konwokacyjny powołał Komisję Skarbową Koronną. Jej zadaniem była troska o stan skarbu Korony i rozwój gospodarczy.

1811 - W Warszawie przy Teatrze Narodowym z inicjatywy Wojciecha Bogusławskiego - reżysera, aktora, pisarza - otwarto pierwszą w Polsce szkołę teatralną.

1817 - Cesarz austriacki Franciszek II zatwierdził statut Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie.

1872 - W Warszawie zmarł Stanisław Moniuszko, kompozytor, dyrygent, pedagog muzyczny, twórca polskiej opery narodowej, autor m.in. "Strasznego dworu" i "Halki".

1875 - W Paryżu urodził się Paul Landowski, francuski rzeźbiarz polskiego pochodzenia, syn powstańca styczniowego, autor m.in. olbrzymiego posągu Chrystusa Zbawiciela górującego nad Rio de Janeiro.

1917 - Prezydent Francji Raymond Poincare wydał dekret o utworzeniu Armii Polskiej we Francji (od koloru mundurów tzw. Błękitna Armia); główny jej trzon stanowili Polacy z Francji i USA oraz byli polscy jeńcy wojenni z armii zaborczych. Armia Polska powstała z inicjatywy Romana Dmowskiego i kierowanego przez niego Komitetu Narodowego Polskiego.

1920 - W Trianon podpisany został traktat pokojowy pomiędzy państwami Ententy i Węgrami, które uznane zostały za sukcesora pokonanych w I wojnie światowej Austro-Węgier; na mocy traktatu Węgry utraciły ponad 70 proc. terytorium Królestwa Węgierskiego, około 30 proc. Węgrów znalazło się poza obszarem państwa węgierskiego.

1924 - W Poznaniu urodziła się Xymena Zaniewska, scenograf, architekt, projektantka mody.

1926 - Na Zamku Królewskim w Warszawie Ignacy Mościcki złożył przysięgę i objął urząd prezydenta Rzeczypospolitej.

1933 - W Warszawie urodził się Maciej Dubois, w PRL obrońca w procesach politycznych, wieloletni dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie.

1938 - We Francji rozpoczęły się III Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej, w których debiutowała reprezentacji Polski.

1939 - W Stanisławowie urodził się Ireneusz Iredyński, prozaik, poeta, dramaturg, scenarzysta.

1942 - W czasie akcji deportacyjnej prowadzonej przez Niemców w krakowskim getcie zastrzelony został Mordechaj Gebirtig, poeta tworzący w języku jidysz, pieśniarz żydowski, aktor.

1944 - W KL Auschwitz zmarł z wycieńczenia Bronisław Czech, najwszechstronniejszy polski narciarz w okresie międzywojennym, trzykrotny olimpijczyk, taternik, ratownik górski.

1945 - Naczelny Wódz gen. Tadeusz Bór-Komorowski nadał miastu Haren, zajętemu przez 1 Dywizję Pancerną gen. Stanisława Maczka, nazwę Maczków.

1948 - Stanisław Skalski, as polskiego lotnictwa, uczestnik Bitwy o Anglię, został aresztowany przez Informację Wojskową i bezpodstawnie oskarżony o szpiegostwo; podczas śledztwa torturowany fizycznie i psychicznie; w kwietniu 1950 r. skazany na karę śmierci; po roku karę śmierci zmieniono mu na karę dożywocia; więzienie komunistyczne opuścił w 1956 r., zrehabilitowany i ponownie przyjęty do służby w WP.

1951 - W Nowem koło Grudziądza urodził się Bronisław Malinowski, lekkoatleta, mistrz olimpijski na 3 km z przeszkodami (1980).

1952 - W Obornikach Śląskich urodził się Bronisław Komorowski, historyk, działacz opozycji antykomunistycznej; współpracownik KOR, od 1977 r. członek ROPCiO; od 1980 r. w NSZZ "Solidarność"; internowany w stanie wojennym; redaktor podziemnego pisma "ABC - Adriatyk, Bałtyk, M. Czarne" (1984-1989); po 1989 r. członek Unii Demokratycznej, Unii Wolności, Stronnictwa Konserwatywno-Ludowego i Platformy Obywatelskiej; parlamentarzysta, minister obrony narodowej, marszałek Sejmu; w latach 2010-2015 prezydent RP.

1955 - Powołano Instytut Badań Jądrowych.

1960 - W Londynie zmarł gen. Józef Haller; dowódca II Brygady Legionów Polskich i Armii Polskiej we Francji; w wojnie polsko-bolszewickiej członek Rady Obrony Państwa oraz Generalny Inspektor Armii Ochotniczej; podczas zamachu majowego stanął po stronie rządu, kierując działaniami w Wielkopolsce i na Pomorzu; współtwórca antyrządowego "Frontu Morges" (1936); w czasie II wojny światowej minister rządu RP na uchodźstwie.

1962 - W Śremie urodził się Zenon Jaskuła, kolarz szosowy, wielokrotny mistrz Polski, wicemistrz olimpijski i wicemistrz świata w wyścigu drużynowym na 100 km; trzeci w klasyfikacji końcowej Tour de France w 1993 r.

1968 - Otwarto Muzeum Plakatu w Wilanowie.

1970 - W Białymstoku urodziła się Izabella Scorupco, aktorka, modelka, piosenkarka, znana m.in. z filmów:"Golden Eye", w którym zagrała u boku Pierce'a Brosnana - agenta 007, a także z "Ogniem i mieczem" w reżyserii Jerzego Hoffmana, gdzie wcieliła się w postać Heleny Kurcewiczówny.

1971 - Rząd podjął decyzję o budowie Trasy Łazienkowskiej w Warszawie.

1977 - W warszawskim Międzylesiu otwarto Szpital-Pomnik Centrum Zdrowia Dziecka.

1989 - Przeprowadzono pierwszą turę wyborów do Sejmu i Senatu, na zasadach ustalonych podczas obrad Okrągłego Stołu; zakończyła się ona zwycięstwem "Solidarności", którego konsekwencją był upadek komunizmu i przemiany polityczne nie tylko w Polsce, ale również w całej Europie Środkowo-Wschodniej.

1989 - W Świebodzicach na Dolnym Śląsku urodził się Paweł Fajdek, polski lekkoatleta, mistrz świata w rzucie młotem.

1992 - W nocy z 4 na 5 czerwca Sejm udzielił wotum nieufności rządowi Jana Olszewskiego.

2008 - We Wrocławiu zmarła Agata Mróz-Olszewska, siatkarka, wielokrotna reprezentantka Polski, dwukrotna mistrzyni Europy (2003, 2005).

5 czerwca

---------

1257 - Bolesław Wstydliwy ogłosił dokument lokacyjny na prawie magdeburskim dla Krakowa.

1443 - Najsilniejsze w historii ziem polskich trzęsienie ziemi o sile ocenianej powyżej 6 stopni w skali Richtera. W Krakowie zawaliło się sklepienie kościoła św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty.

1875 - W Warszawie powstało Muzeum Przemysłu i Rolnictwa; placówka wraz z eksponatami została zniszczona we wrześniu 1939 r.

1894 - We Lwowie uroczyście otwarto Panoramę Racławicką, namalowaną pod kierunkiem Jana Styki i Wojciecha Kossaka; dzieło upamiętnia zwycięską bitwą polskich wojsk z 4 kwietnia 1794 r. pod Racławicami; po drugiej wojnie światowej malowidło wraz z częścią zbiorów Ossolineum trafiło ze Lwowa do Wrocławia.

1912 - W Jezupolu koło Stanisławowa urodził się Wojciech Dzieduszycki, dziennikarz, krytyk muzyczny i teatralny, konferansjer, piosenkarz, autor tekstów piosenek; w 2006 r. Dzieduszycki przyznał się do współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa w latach 1949-1972.

1920 - Wojna polsko-bolszewicka: Oddziały 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego przerwały front polski.

1930 - We Lwowie urodził się Andrzej Perepeczko, marynarz, wieloletni wykładowca Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni, pisarz, publicysta, autor m.in. książek dla dzieci i młodzieży.

1931 - W Warszawie zmarł Jan Dąbski, członek władz PSL "Piast", założyciel i prezes Stronnictwa Chłopskiego; wicemarszałek Sejmu (1928-1930); jako przewodniczący polskiej delegacji w czasie rokowań pokojowych z Rosją Sowiecką podpisał Traktat Ryski.

1939 - W Aleksandrowie Kujawskim urodził się Grzegorz Królikiewicz, reżyser, scenarzysta, pedagog; autor filmu "Przypadek Pekosińskiego".

1941 - W Skotnikach koło Łęczycy urodziła się Barbara Brylska, aktorka, niezapomniana Kama z "Faraona" i Krzysia z "Pana Wołodyjowskiego".

1941 - W Buenos Aires w Argentynie urodziła się Martha Argerich, wybitna pianistka, pedagog, laureatka I nagrody podczas Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina w Warszawie w 1965.

1943 - W Warszawie w kościele św. Aleksandra na pl. Trzech Krzyży gestapo aresztowało 89 osób uczestniczących w ceremonii ślubnej; wśród nich m.in. nowożeńców oraz kilkunastu członków oddziału dyspozycyjnego Kedywu KG AK "Osa-Kosa".

1943 - W Warszawie zmarł postrzelony przez niemiecki patrol Wacław Bojarski - poeta, prozaik, publicysta i krytyk literacki.

1944 - W Stanesti-Chirulesti w Rumunii zmarł Józef Beck, legionista, członek POW, pułkownik Wojska Polskiego, minister spraw zagranicznych w latach 1932-1939, jeden z najbliższych współpracowników marszałka Józefa Piłsudskiego.

1944 - Wizytę w USA rozpoczął premier Stanisław Mikołajczyk; w czasie jej trwania trzykrotnie rozmawiał z prezydentem Franklinem D. Rooseveltem.

1944 - W nocy z 5 na 6 czerwca oddział AK Antoniego Hedy "Szarego" uwolnił ponad 60 osób z niemieckiego więzienia w Końskich.

1947 - Sekretarz stanu USA George Marshall przedstawił plan ekonomicznej pomocy dla Europy, którego celem było przeciwstawienie się komunizmowi poprzez odbudowę gospodarki państw europejskich zniszczonych II wojną światową; Polska ze względu na stanowisko Moskwy nie przystąpiła do tego projektu.

1949 - W Warszawie popełniła samobójstwo Emilia Malessa "Marcysia", kapitan Armii Krajowej, w latach 1940-1945 kierowała wydziałem łączności zagranicznej Oddziału V KG ZWZ-AK; aresztowana przez władze komunistyczne i skazana 1947 r. w procesie ZG Zrzeszenia WiN na 2 lata więzienia; ułaskawiona przez prezydenta Bolesława Bieruta.

1954 - W Warszawie urodził się Ludwik Dorn, działacz opozycji antykomunistycznej, wicepremier oraz minister spraw wewnętrznych i administracji w latach 2005-2007; marszałek Sejmu (2007); poseł w latach 1997-2015.

1954 - W Szczecinie urodził się Cezary Morawski, aktor, pedagog, związany m.in. z warszawskimi teatrami Współczesnym i Powszechnym; zagrał w filmach "Akcja pod Arsenałem", "Constans", "Z dalekiego kraju", "Dziecinne pytania", a także w serialu "M jak miłość"; w latach 2016-2018 dyrektor Teatru Polskiego we Wrocławiu.

1973 - Sąd w Hamburgu skazał Ludwiga Hahna - byłego dowódcę policji bezpieczeństwa (Sipo) i służby bezpieczeństwa (SD) w okupowanej Warszawie, na 12 lat więzienia; dwa lata później, w kolejnym procesie, otrzymał wyrok dożywotniego więzienia.

1981 - Do Polski po 30 latach nieobecności przyjechał Czesław Miłosz.

1992 - Waldemar Pawlak został desygnowany na urząd premiera RP.

1999 - Początek VII pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Polski (5-17 VI).

2004 - W Los Angeles zmarł Ronald Reagan, prezydent USA w latach 1981-1989, amerykański aktor, polityk, gubernator Kalifornii; znacząco wspierał działaczy Solidarności w walce z systemem komunistycznym w Polsce.

2014 - W Warszawie otwarto Ogród Sprawiedliwych upamiętniający osoby, które podejmowały walkę z totalitaryzmem i broniły praw człowieka. (PAP)

szuk/ skp/