Polska Agencja Prasowa: Jaka jest geneza, idea i cel konkursu "Zabytek Zadbany"?

Dr hab. Katarzyna Zalasińska: Konkurs odbywa się corocznie już od 1975 r. To najstarszy konkurs i jednocześnie jedno z najważniejszych w Polsce wydarzeń związanych z konserwacją zabytków. Patronują mu minister kultury i dziedzictwa narodowego oraz Generalny Konserwator Zabytków. Celem jest promowanie najwyższych standardów konserwacji zabytków, ale przede wszystkim docenienie trudu właścicieli i osób, które przeprowadzają prace konserwatorskie.

PAP: Ile zabytków oceniano w ubiegłorocznej edycji konkursu?

Dr hab. Katarzyna Zalasińska: W ubiegłym roku do Narodowego Instytutu Dziedzictwa wpłynęło około stu wniosków. Prawie 90 proc. z nich przeszło ocenę formalną; opinie merytoryczne dla poszczególnych obiektów połączone z oględzinami przeprowadzili eksperci z NID. Ostateczną decyzję podjęło jury konkursu, w którego skład weszli: przewodniczący jury dr Adam Jankiewicz, członek zarządu Fundacji "Dziedzictwo Nasze" dr hab. Miron Urbaniak - wiceprzewodniczący jury; zastępca Dyrektora Instytutu Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego dr hab. Monika Bogdanowska, zastępca Dyrektora Narodowego Instytutu Dziedzictwa dr hab. Piotr Gerber, prezes zarządu Polskiego Komitetu Ochrony Dziedzictwa Przemysłowego dr Małgorzata Gwiazdowska, w latach 1996-2018 Miejski Konserwator Zabytków w Szczecinie dr Katarzyna Pałubska oraz dyrektor Departamentu Ochrony Zabytków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków prof. Jakub Lewicki.

Zapraszam do wzięcia udziału w tegorocznej edycji konkursu właścicieli. Zgłoszeń obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych mogą dokonywać właściciele, posiadacze i zarządcy, a także Wojewódzcy Konserwatorzy Zabytków, konserwatorzy samorządowi oraz kierownicy delegatur Wojewódzkich Urzędów Ochrony Zabytków. Wnioski można składać jeszcze do 31 stycznia – decyduje data stempla pocztowego. Więcej informacji można znaleźć na stronie www.nid.pl.

PAP: Jakie czynniki decydują o nadaniu tytułu "Zabytek Zadbany"?

Dr hab. Katarzyna Zalasińska: Przede wszystkim wyróżnienie i nagrody w konkursie przyznajemy w sześciu kategoriach, które akcentują wielowymiarowość ochrony zabytków. Oceniamy je w kategoriach: utrwalenie wartości zabytkowej obiektu, rewaloryzacja przestrzeni kulturowej i krajobrazu, adaptacja obiektów zabytkowych, architektura i budownictwo drewniane, zabytki techniki oraz specjalna kategoria "właściwe użytkowanie i stała opieka nad zabytkiem". W ten sposób promujemy profilaktykę i żmudną, codzienną dbałość oraz troskę o zabytki, dzięki której pozostają one w stanie niepogorszonym.

PAP: Jaka jest sytuacja chronionych zabytków w Polsce?

dr hab. Katarzyna Zalasińska: W ramach konkursu "Zabytek Zadbany" mamy szansę docenić i wyróżnić wspaniałe realizacje. Przykładem są tu choćby realizacje muzeów, np. Dworzec Morski w Gdyni, obecnie Muzeum Emigracji, nagrodzony w 2016 r. Doceniano także Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie.

Szczególnie nas cieszą wyróżnienia dla mało znanych obiektów, jak np. małego, lokalnego cmentarza z okresu I wojny światowej w Błoniu, w województwie małopolskim, które pokazują i honorują dobre praktyki konserwacji zabytków w skali regionalnej. Istotna jest także współpraca społeczników, organizacji społecznych, właścicieli i administracji obiektów. Ta różnorodność docenionych zabytków oznacza też różnorodność form zarządzania nimi.

PAP: Dlaczego konkurs "Zabytek Zadbany" jest tak ważny? Czy społeczeństwo ma świadomość, jaką rolę odgrywają zabytki w naszym życiu?

Dr hab. Katarzyna Zalasińska: Konkurs jest formą docenienia i dowartościowania zarówno właścicieli zabytków, jak i osób zaangażowanych w opiekę nad nimi i właściwą ich konserwację. Przyznanie tego wyróżnienia jest dopiero początkiem drogi. Wyróżniony w konkursie obiekt staje się dobrym przykładem i wzorcem dobrych praktyk dla innych właścicieli i użytkowników. W mojej ocenie szczególnie ważny element to dwie kategorie, "Zabytki techniki" i "Architektura drewniana". Nie bez powodu znalazły się one w osobnej kategorii. Dzięki nim podkreślamy ich specyfikę. To kategorie, w których nadal jest bardzo dużo do zrobienia w budowaniu świadomości społecznej. Zarówno zabytki techniki, jak i obiekty architektury drewnianej należą do najbardziej zagrożonych zasobów w Polsce. W społecznym odbiorze zabytki z tych kategorii najtrudniej docenić. By zrozumieć, na czym polega absolutny fenomen Kanału Elbląskiego, należy mieć wiedzę, i to często wiedzę specjalistyczną, by docenić wyjątkowy kunszt inżynieryjny, w czasie gdy był on projektowany i budowany.

Z kolei w przypadku architektury drewnianej zapominamy często, że to architektura typowa dla krajobrazu Polski. Trudniej nam docenić walor i piękno drewnianych obiektów. Tymczasem one także wymagają naszej uwagi i na nią zasługują. Trudniej jest również we właściwy sposób je konserwować i odbudowywać oraz adaptować do współczesnych funkcji.

Zdarza się niestety, że niektórzy właściciele drewnianych obiektów idą na łatwiznę, ocieplają je współczesnymi materiałami, np. styropianem, i malują farbami używanymi w nowym budownictwie. Do 150-letniego zabytku niekoniecznie pasują współczesne okna z PCV. Jest to degradacja zabytku, niezgodna z dobrymi zwyczajami konserwacji. Chcemy promować wyłącznie najlepsze standardy poprzez wskazywanie dobrych przykładów.

Rozmawiał Maciej Replewicz(PAP)

autor: Maciej Replewicz

mr/ skp/