Do Polski po 83 latach, dzięki staraniom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, powrócił ze Stanów Zjednoczonych cykl siedmiu obrazów Bractwa św. Łukasza, które powstały na specjalne zamówienie rządu polskiego jako dekoracja Sali Honorowej pawilonu polskiego na Wystawie Światowej w Nowym Jorku w 1939 roku. Po raz pierwszy można było je zobaczyć na wystawie w Muzeum Narodowym w Warszawie, która zakończyła się 11 listopada br. Docelowo obrazy Łukaszowców uświetnią wystawę stałą Muzeum Historii Polski, którego siedziba powstaje na warszawskiej Cytadeli.

Historyk sztuki Dorota Seweryn-Puchalska z Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym poinformowała PAP o planowanej w pierwszej połowie czerwca przyszłego roku wystawie dzieł Bractwa św. Łukasza. „Muzeum Historii Polski wyraziło zgodę na wypożyczenie wszystkich siedmiu dzieł Łukaszowców na wystawę czasową w Muzeum Nadwiślańskim. Planujemy otworzyć ją w pierwszej połowie czerwca. Bardzo się cieszymy, że będziemy mogli ponownie gościć te prace w Kazimierzu. Jest to miejsce, w którym powinny być zaprezentowane ze względu na historie ich powstania. Były malowane w Kazimierzu w słynnej willi Tadeusza Pruszkowskiego” – wyjaśniła ekspertka.

Ugrupowanie Bractwo św. Łukasza powstało w 1925 roku w Kazimierzu nad Wisłą. Artyści często bywali w Kazimierzu w ramach plenerów malarskich Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie, organizowanych przez prof. Tadeusza Pruszkowskiego w Kazimierzu Dolnym.

„To było niezwykle ważne miejsce dla studentów malarstwa. Chętnie tu wracali. Są najbardziej rozpoznawani i kojarzeni z tym miejscem. Pozostało po nich wiele prac i obrazów. Łukaszowcy przyjeżdżali tutaj częściej i na dłużej niż inni artyści. Niektórzy z nich zbudowali w Kazimierzu swoje domy, jak Antoni Michalak czy Tadeusz Pruszkowski” – dodała ekspertka.

W maju 1938 r. artyści z ugrupowania św. Łukasza przyjechali do domu na wzgórzu w Kazimierzu. Pracowali intensywnie po 10-12 godzin dziennie. Jak przekazała Dorota Seweryn-Puchalska, założenie było takie, że stylistycznie obrazy mają być ujednolicone, więc artyści malowali obrazy wspólnie, dlatego pod każdym z nich podpisanych jest jedenastu artystów. „Wyglądało to w ten sposób, że w jednym momencie przy danym obrazie pracowało dwóch-trzech malarzy, po czym zmieniali się i podchodzili kolejni, robiąc korekty, porównując, ujednolicając styl itd.” – wyjaśniła Seweryn-Puchalska.

Cykl siedmiu obrazów malowało wspólnie jedenastu malarzy pod okiem prof. Tadeusza Pruszkowskiego, byli to: Antoni Michalak, Bolesław Cybis, Bernard Frydrysiak, Jan Gotard, Aleksander Jędrzejewski, Eliasz Kanarek, Jeremi Kubicki, Stefan Płużański, Janusz Podoski i Jan Zamoyski.

Nawiązując do planowanej wystawy Łukaszowców w Muzeum Nadwiślańskim, historyk sztuki Dorota Seweryn-Puchalska podkreśliła, że zależy jej na tym, aby zwiedzający mieli możliwość porównania cyklu przygotowanego na wystawę w Nowym Jorku z indywidualną twórczością członków Bractwa. „Bowiem przy tworzeniu tego cyklu założenie było takie, iż każdy z tych artystów ma trochę zapomnieć o swojej manierze na potrzeby ujednolicenia obrazów, a przecież mieli już wtedy swój własny, indywidualny styl” – zwróciła uwagę.

Tematy cyklu zostały zlecone przez komitet naukowy złożony z uczonych pod przewodnictwem prof. Oskara Haleckiego. Historyczka sztuki zaznaczyła, że można je podzielić na dwie tematyczne grupy. Pierwsza porusza tematy z dziejów Polski o znaczeniu międzynarodowym, tj. "Spotkanie Bolesława Chrobrego z Ottonem III u grobu św. Wojciecha (1000)", "Przyjęcie chrześcijaństwa przez Litwę (1386)", "Unię Lubelską (1569)", "Odsiecz Wiednia (1683)". Natomiast druga grupa obrazów przedstawia wydarzenia, które wprowadzały ideę demokracji w Polsce, są to: "Nadanie przywileju jedleńsko-krakowskiego (1430)", „Uchwalenie konfederacji warszawskiej o wolności religijnej (1573)” i „Konstytucję 3 maja (1791)".

7 grudnia 1938 r., w siedzibie Instytutu Propagandy Sztuki w Warszawie zaprezentowano publiczności efekty. Następnie obrazy przetransportowano statkiem do Ameryki, aby w kwietniu 1939 r. uświetniły Salę Honorową pawilonu polskiego na Wystawie Światowej w Nowym Jorku. Jednak wybuch wojny we wrześniu 1939 r. sprawił, iż polski pawilon został pozbawiony źródeł finansowania. Komisarz generalny ekspozycji polskiej prof. Stefan Ropp wyprzedał część wyposażenia. Największa liczba obiektów trafiła do kolekcji Muzeum Polskiego w Chicago. Natomiast zbiór siedmiu obrazów Łukaszowców został zdeponowany w jezuickiej uczelni Le Moyne College w Syracuse w stanie Nowy Jork, gdzie od 1958 r. był prezentowany w tamtejszej bibliotece, początkowo w Grewen Hall, od 1981 r. - w Noreen Reale Falcone Library.(PAP)

Autorka: Gabriela Bogaczyk

gab/ dki/