Radio Opole » Kraj i świat
2022-06-30, 14:50 Autor: PAP

80. rocznica śmierci malarza i wykładowcy, Tadeusza Pruszkowskiego

30 czerwca 1942 r. wybitny polski malarz i pedagog, założyciel "Bractwa św. Łukasza" i "Loży Wolnomalarskiej" Tadeusz Pruszkowski został zamordowany przez hitlerowców w trakcie próby ucieczki po aresztowaniu.

Tadeusz Pruszkowski urodził się 15 kwietnia 1888 r. w Borucicach koło Łęczycy. W Szkole Sztuk Pięknych (SSP) w Warszawie studiował malarstwo u Konrada Krzyżanowskiego.


Naukę kontynuował w Paryżu. Fascynowało go malarstwo Velasqueza, Fransa Halsa i innych mistrzów malarstwa niderlandzkiego. Tam poznał malarkę Zofię Katarzyńską, zwaną "Zuzią" - swoją muzę, późniejszą żonę i modelkę w m.in. w obrazach "Melchancholia" i "Portret z kaktusem".


W 1911 r. był współzałożycielem ugrupowania plastycznego Młoda Sztuka. 5 sierpnia 1914 r. wstąpił jako ochotnik do Legionów Polskich, gdzie służył w 1 Pułku Ułanów. Podczas przerw w walkach na froncie wołyńskim portretował oficerów i żołnierzy Legionów. Służbę wojskową zakończył po trzech latach.


Po odzyskaniu niepodległości został asystentem w warszawskiej SSP (ob. ASP). Na początku lat 20. wstąpił do Stowarzyszenia Artystów Polskich Rytm, promującego idee sztuki narodowej i odmiany nowego klasycyzmu opartego na hiszpańskich i niderlandzkich wzorach łączonych z nawiązaniem do rodzimej tradycji.


"Prusz", jak nazywali go współcześni, cenił warsztatową perfekcję, której oczekiwał od uczniów. W wywiadzie dla „Ilustrowanego Kuriera Codziennego” mówił: „Głównym celem moim, o którym zawsze pamiętam ucząc, jest wykształcenie uczniów w rzemiośle malarskim na tyle, aby gdziekolwiek się znajdując, mogli utrzymać się na powierzchni życia i nie potrzebowali liczyć na łaskawość i protekcję ludzi” (1928).


Ulubionym miejscem plenerów Pruszkowskiego i jego studentów stał się Kazimierz Dolny, który w latach 20. zyskał status "miasta artystów". Tam zrealizował film "Szczęśliwy wisielec, czyli Kalifornia w Polsce" według scenariusza Feliksa Topolskiego i Henryka Jaworskiego (1926). Tam również, w latach 1937-38 prof. Lech Niemojewski zaprojektował mu słynną willę przy ul. Zamkowej 8, inspirowaną włoskim renensansem. Wraz z ks. Szepietowskim założył Towarzystwo Przyjaciół Kazimierza.


Od połowy lat 20. Pruszkowski był inicjatorem ugrupowań artystycznych Bractwo św. Łukasza (1925-1930), Szkoły Warszawskiej (1929-1939), Loży Wolnomalarskiej (1932-35) i Grupa Czwarta (1935-1936). Portretował m.in. marszałka Józefa Piłsudskiego i przedstawicieli świata artystycznego XX-lecia międzywojennego. Ceniono jego pejzaże i martwe natury.


Jego obrazy był wystawiane na Biennale w Wenecji, w Amsterdamie, Pittsburghu (USA) oraz na I Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu (1929).


Pruszkowski został profesorem SSP, a od 1930 r. - rektorem warszawskiej uczelni. Był członkiem komisji artystycznej, która odpowiadała za wystrój polskich transatlantyków M/S "Batory" i M/S "Piłsudski", które miały być „pływającymi salonami i ambasadami kultury polskiej".


Wraz z uczniami i współpracownikami stworzył siedem kompozycji przedstawiających sceny z dziejów Polski, które w kwietniu 1939 r. trafiły do pawilonu polskiego na wystawie światowej New York World's Fair w Nowym Jorku. Były to: "Spotkanie Bolesława Chrobrego z Ottonem III u grobu św. Wojciecha", "Przyjęcie chrześcijaństwa przez Litwę", "Nadanie przywileju jedlnieńskiego", "Unia lubelska", "Uchwalenie konfederacji warszawskiej o wolności religijnej", "Odsiecz Wiednia", i "Konstytucja 3 maja".


"Prusz" zasłynął nie tylko jako malarz i wykładowca, lecz także jako pilot. Pod koniec lat 20. zdobył licencję lotniczą i kupił w Wielkiej Brytanii awionetkę typu de Havilland DH.60 Moth, która zyskała polskie oznaczenia SP-TUR i nazwę "Sroka". Zorganizował lądowisko koło Kazimierza Dolnego i latał stamtąd do Warszawy.


W 1939 r. samolot przejęty przez Aeroklub Warszawski został ewakuowany do Rumunii. Uczestniczył w zawodach i pokazach samolotowych. Na łamach "Skrzydlatej Polski" publikował teksty o lotnictwie.


Po wybuchu wojny Pruszkowski wraz z żoną powrócił do Warszawy. Pomagał ukrywającym się Żydom. Malował już niewiele. W czerwca 1942 r. został aresztowany przez gestapowców w mieszkaniu przy ul. Lwowskiej 11. Podczas transportu do więzienia na Pawiaku malarz wraz z innym więźniem, sąsiadem ze Lwowskiej podjął próbę ucieczki, podczas której został zastrzelony przez hitlerowców. Pochowano go na terenie ówczesnego boiska RKS "Skra" przy ul. Okopowej 43/47. Później szczątki malarza przeniesiono na Stare Powązki. Tadeusz Pruszkowski jest uznawany za jednego z najwybitniejszych malarzy XX-lecia międzywojennego. (PAP)


Maciej Replewicz


mr/ dki/


Kraj i świat

2024-06-16, godz. 18:20 ME 2024 – Golański: po takim meczu nie mamy się czego wstydzić 'Mimo porażki, nie mamy się czego wstydzić' - przyznał były piłkarz reprezentacji Polski Paweł Golański po przegranej z Holandią 1:2 w mistrzostwach Europy… » więcej 2024-06-16, godz. 18:20 Dolnośląskie/ Utrudnienia po wypadku na drodze S3 pod Głogowem Jedna osoba została ranna w wypadku, do którego doszło na drodze S3 między węzłami Głogów Zachód i Głogów Południe. Przed godz. 17 samochód ciężarowy… » więcej 2024-06-16, godz. 18:10 ME 2024 - Probierz: zabrakło nam cwaniactwa w końcówce meczu (krótka) Trener piłkarskiej reprezentacji Polski Michał Probierz powiedział po porażce 1:2 z Holandią w Hamburgu w meczu Euro 2024, że jego drużynie 'zabrakło w… » więcej 2024-06-16, godz. 18:10 ME 2024 - duńskie media: nasi kibice wypili całe piwo w Stuttgarcie Tysiące duńskich kibiców, którzy przyjechali do Stuttgartu na niedzielny mecz piłkarskiego Euro 2024 ze Słowenią, już w sobotę wieczorem doprowadzili… » więcej 2024-06-16, godz. 18:00 ME 2024 - polscy kibice w Hamburgu dziękują, a holenderscy świętują Polscy kibice, mimo porażki reprezentacji Michała Probierza z Holandią 1:2 w Hamburgu w meczu Euro 2024, podziękowali piłkarzom za grę. W tym samym czasie… » więcej 2024-06-16, godz. 18:00 Dookoła Szwajcarii - triumf Brytyjczyka Yatesa Brytyjczyk Adam Yates (UAE Team Emirates) zajął drugie miejsce w jeździe na czas na 15,7 km, która była ostatnim etapem wyścigu kolarskiego Dookoła Szwajcarii… » więcej 2024-06-16, godz. 18:00 PŚ w kajakarstwie - 14 medali polskich reprezentantów (opis) Czternaście medali w tym trzy złote zdobyli polscy reprezentanci w mistrzostwach Europy w kajakarstwie, które w niedzielę zakończyły się w węgierskim Szegedzie… » więcej 2024-06-16, godz. 17:50 Biełsat: byli pracownicy rosyjskich mediów mówią o wytycznych Kremla ws. wojny na Ukrainie Przy publikowaniu materiałów o wojnie na Ukrainie redaktorzy naczelni prokremlowskich mediów w Rosji kierują się otrzymywanymi od władz wytycznymi, a pracownicy… » więcej 2024-06-16, godz. 17:50 ME 2024 - holenderskie media: wygrana o włos, Weghosrt bohaterem Holenderskie media z nieukrywaną ulgą przyjęły - jak same określiły - minimalne zwycięstwo swojej reprezentacji nad Polską 2:1 w pierwszym meczu piłkarskich… » więcej 2024-06-16, godz. 17:50 ME 2024 - Buksa: wielka szkoda, że kończymy ten mecz z zerowym dorobkiem 'Holendrzy prowadzili grę, natomiast my mieliśmy bardzo dobre sytuacje, również po stracie drugiej bramki. Wielka szkoda, że kończymy ten mecz z zerowym… » więcej
567891011
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »