"Za nieuzasadnioną należy uznać taką wykładnię przepisów, która powoduje ograniczenie dostępności do świadczenia pielęgnacyjnego osób realizujących moralny i prawny obowiązek względem niepełnosprawnego członka rodziny, w sytuacji, gdy prawidłowo sprawują one faktyczną, codzienną opiekę" - podkreślił Rzecznik Praw Obywatelskich w swym pytaniu zamieszczonym w czwartek na stronie Biura RPO.

Problem, o który RPO Marcin Wiącek zapytał NSA, dotyczy prawa do świadczeń pielęgnacyjnych dla osób sprawujących faktyczną opiekę nad niepełnosprawnym bliskim, które jednak nie są rodzicami lub współmałżonkiem niepełnosprawnego.

Zgodnie z ustawą o świadczeniach rodzinnych osoby inne niż ojciec, matka lub współmałżonek niepełnosprawnego mogą otrzymywać świadczenie pielęgnacyjne tylko w określonych wypadkach - na przykład wtedy, gdy osoby zobowiązane do opieki w pierwszej kolejności same są niepełnosprawne. Rozumienie tych przepisów przez sądy - w tym NSA - nie jest jednak jednolite.

Według jednego ze stanowisk niepełnosprawność potencjalnego opiekuna "jest niewątpliwie okolicznością mogącą wyłączać możliwość sprawowania opieki nad inną osobą niepełnosprawną" i tylko wtedy świadczenie pielęgnacyjne można przyznać dalszemu krewnemu sprawującemu faktyczną opiekę. Dzięki temu - według tego stanowiska - przyznawanie świadczeń pielęgnacyjnych nie jest oparte na uznaniowości, a kwestia niepełnosprawności jest "kryterium zobiektywizowanym".

W innych z orzeczeń NSA uznawał jednak, że prawo do świadczenia pielęgnacyjnego uzyskuje się nie tylko w sytuacji, gdy osoby najbliższe niepełnosprawnemu same są niepełnosprawne, ale także wówczas, gdy "osoby te z przyczyn obiektywnych nie są w stanie realnie sprawować opieki".

"Formalistyczna wykładnia przepisów mogłaby doprowadzić do pozbawienia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego jedynej osoby mogącej faktycznie sprawować opiekę nad osobą z niepełnosprawnością. Byłoby to sprzeczne z konstytucyjną zasadą sprawiedliwości społecznej oraz wynikającą konstytucji zasadą szczególnej pomocy władz publicznych rodzinom w trudnej sytuacji materialnej i społecznej" - głosi to stanowisko.

Właśnie za tą drugą interpretacją przepisów opowiada się RPO. "Skoro krewny zobowiązany do alimentacji opiekuje się członkiem najbliższej rodziny i z własnej woli wywiązuje się ze swych obowiązków moralnych względem niepełnosprawnego krewnego, to taka sytuacja zasługuje na wsparcie ze strony państwa w postaci uzyskania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego" - podkreślił Rzecznik.

"Przepisy określające zasady przyznawania świadczeń pielęgnacyjnych należy odczytywać przez pryzmat zasad i wartości wyrażonych w konstytucji, z uwzględnieniem celu tych unormowań. A celem tym jest przecież przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego osobom, które rzeczywiście sprawują opiekę nad bliskimi osobami niepełnosprawnymi i wymagającymi takiego wsparcia" - argumentuje RPO.

Dlatego, według RPO, wyłączenie z kręgu opiekunów uprawnionych do uzyskania wsparcia dalszych krewnych tylko dlatego, że żyje sprawna osoba zobowiązana w bliższej kolejności do takiej opieki - "bez uwzględnienia zróżnicowanych okoliczności faktycznych konkretnych spraw" - jest niesprawiedliwe.

Pytanie prawne zostało już przesłane do NSA. "Wydanie uchwały rozstrzygającej powyższe zagadnienie prawne przez powiększony skład NSA usunie stan rozbieżności w wykładni przepisów. Pozwoli także ujednolicić orzecznictwo wojewódzkich sądów administracyjnych oraz organów administracji w tym zakresie" - wskazał RPO. (PAP)

autor: Marcin Jabłoński

mja/ ann/