Akcja Żonkile wpisuje się w całoroczny program obchodów organizowanych przez Muzeum POLIN pod hasłem „Nie bądź obojętny”. „Jeszcze tylko do 14 kwietnia do akcji mogą zgłaszać się biblioteki, szkoły i instytucje z całej Polski” – poinformowała PAP Olga Gawerska, z biura prasowego POLIN. Do grona Ambasadorów akcji Żonkile w tym roku dołączyli: Bartosz Gelner, Ralph Kamiński, Wanda Traczyk-Stawska, Aleksandra Żebrowska, oraz wolontariusze: Patrycja, Kacper i Zygmunt.

Zaproszenie Muzeum przyjęła również Grupa Granica, która w prowadzonych przez siebie działaniach realizuje przypomniane przez Mariana Turskiego przykazanie „Nie bądź obojętny”. Tak apelował Marian Turski podczas uroczystości odbywających się w 75. rocznicę wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau w 2020 roku. Postawa ta jest bliska pani Wandzie Traczyk-Stawskiej, Ambasadorce tegorocznej akcji – uczestniczce powstania warszawskiego, które wybuchło w rok po powstaniu w getcie: „W moim pojęciu każdy człowiek ma swoją godność. Bez względu na kolor skóry; na to, gdzie jest; na to, gdzie się urodził. Nieść chętną pomoc bliźnim to jest jedno. Ale oprócz tego: nie stój, nie patrz, tylko dawaj pomoc od razu – natychmiast, kiedy trzeba” – mówi Ambasadorka.

Honorową Ambasadorką akcji Żonkile jest Hanna Krall. Na motywach reportażu pisarki Muzeum POLIN przygotowało animację dla uczniów i uczennic „Zdążyć przed Panem Bogiem” – jej premiera odbędzie się 19 kwietnia na kanale YouTube. „Osiemdziesiąt lat temu w getcie warszawskim wybuchło powstanie. Na terenie getta ukrywało się wówczas 50 tysięcy osób. Wśród nich była 11-letnia Krystyna Budnicka. Jej cichy opór był tak samo ważny jak walka powstańców. 19 kwietnia pokażmy, że łączy nas pamięć o nich wszystkich i przypnijmy żonkil” – zachęca Bartosz Gelner, jeden z Ambasadorów tegorocznej akcji.

Pierwszy raz w historii akcji Żonkile wolontariusze będą rozdawać papierowe kwiaty także poza Warszawą. W 80. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim akcja odbędzie się również w Łodzi, Krakowie, Wrocławiu, Białymstoku i Lublinie. 19 kwietnia wolontariuszy spotkamy na ulicach tych miast dzięki współpracy z Ośrodkiem „Brama Grodzka Teatr NN” w Lublinie, Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi, Fundacją Urban Memory we Wrocławiu, JCC w Krakowie oraz Centrum im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku. „Łącznie ponad trzy tysiące wolontariuszek i wolontariuszy wyjdzie na ulice w Polsce, by wręczać przechodniom papierowe żonkile – symbol pamięci o bohaterkach oraz bohaterach powstania w getcie. Pragniemy wspólnie rozdać 450 tysięcy papierowych kwiatów. Liczba ta symbolizuje liczbę Żydówek i Żydów, którzy byli zamknięci w getcie warszawskim w momencie jego największego przeludnienia – wiosną 1941 roku” – mówi Zofia Bojańczyk, koordynatorka akcji Żonkile.

W dniu wybuchu powstania 19 kwietnia, w święto Pesach, na terenie getta przebywało już tylko 50 tysięcy osób. Byli wśród nich 20-letni Mietek Pachter, 21-letnia Mira Piżyc i 11-letnia Hena Kuczer (Krystyna Budnicka). Nie należeli do bojowców – jak wielu innych mieszkańców oraz mieszkanek getta. Ich opór był jednak tak samo ważny, jak ten z bronią w ręku. Co stało się z dziesiątkami tysięcy osób, które w trakcie powstania zeszły do podziemi i przez wiele dni pozostały nieuchwytne? Na to pytanie można szukać odpowiedzi w programie Muzeum POLIN w kwietniu, a także przez cały rok.

Program wydarzeń w dniach 16-22 kwietnia – stacjonarnie i online przewiduje m.in. przyjrzenie się drugiej stronie pomnika „Bohaterów getta” w Warszawie – mniej wyeksponowanej i mniej znanej. W programie znajdą się koncerty: w Warszawie – „Łączy nas pamięć” (prawykonanie utworu Hani Rani powstałego na 80. rocznicę z Orkiestrą Sinfonia Varsovia) oraz koncert symfoniczny w Tel Awiwie w siedzibie Filharmonii Izraelskiej pod batutą wybitnego polskiego dyrygenta Łukasza Borowicza. Ponadto odbędą się: spotkanie ze świadkiem historii Krystyną Budnicką, jedną z ostatnich żyjących Ocalałych z warszawskiego getta i uroczyste nadanie imienia Rodziny Kuczerów (rodziny pani Budnickiej) skwerowi przy ul. Anielewicza 10. Muzeum POLIN zaprosi także na wieczór z Hanną Krall i Mariuszem Szczygłem, a w programie uwzględni również premiery nowych filmów krótkometrażowych (w tym animowany film „Zdążyć przed Panem Bogiem” na motywach reportażu pisarki). Punktem kulminacyjnym muzealnych obchodów będzie otwarcie 18 kwietnia wystawy czasowej „Wokół nas morze ognia. Losy żydowskich cywilów podczas powstania w getcie warszawskim”. Autorką koncepcji wystawy jest prof. Barbara Engelking, kierująca Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN, a kuratorką - Zuzanna Schnepf-Kołacz z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Współorganizatorem wystawy jest Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce. Od 9 do 23 kwietnia przy metrze Centrum oglądać można będzie mural wg projektu Adama Walasa upamiętniający cywilów przebywających w getcie warszawskim podczas powstania. To wizualna opowieść o bohaterach wystawy czasowej „Wokół nas morze ognia”.

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN zachęca do upamiętnienia 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim w mediach społecznościowych przy użyciu hashtagów: #ŁączyNasPamięć i #AkcjaŻonkile.

Jak informuje Marta Dziewulska, rzeczniczka prasowa Muzeum POLIN jeszcze tylko do 14 kwietnia trwa rekrutacja do Akcji Żonkile dla szkół, bibliotek i instytucji w całej Polsce. Co roku akcji towarzyszy pakiet materiałów edukacyjnych. W 80. rocznicę powstania Muzeum POLIN udostępnia nowe propozycje, które pomogą włączyć się w obchody szkołom, bibliotekom i instytucjom w całej Polsce. „Wszystkie materiały uzupełniają scenariusze lekcji, które ułatwią przeprowadzenie zajęć dotyczących powstania w getcie warszawskim. Dla każdej osoby i instytucji zgłoszonej do akcji Muzeum POLIN organizuje dodatkowo szkolenia online dotyczące możliwości wykorzystania proponowanych materiałów edukacyjnych. „Ze względu na nasze tegoroczne premiery literackie i filmowe szczególnie gorąco zachęcam biblioteki do zgłoszenia się i wspólnego organizowania wydarzeń w ramach obchodów” – zaprasza Zofia Bojańczyk z Muzeum POLIN, kierowniczka akcji Żonkile.

Z inicjatywy Prezydenta m.st. Warszawy Rafała Trzaskowskiego z okazji 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim Muzeum POLIN wyprodukuje 150 tysięcy dodatkowych (poza 450 tysiącami, które będą rozdawane w Polsce) papierowych kwiatów. Trafią one do gmin i organizacji żydowskich na całym świecie. Inicjatywę wsparł Ronald S. Lauder, przewodniczący Światowego Kongresu Żydów i członek Rady Muzeum POLIN. Światowy Kongres Żydów będzie partnerem tych działań. Razem z żonkilami do wspomnianych organizacji na świecie trafi również list zapraszający do włączenia się w obchody 80. rocznicy wybuchu powstania oraz broszura, dzięki której zagraniczni odbiorcy poznają lepiej akcję społeczno-edukacyjną Żonkile.

W 1940 roku Niemcy ogrodzili murem część centrum Warszawy i stłoczyli tam prawie pół miliona Żydów ze stolicy i okolic. Uwięzieni w getcie umierali wskutek głodu, chorób, niewolniczej pracy i ginęli w egzekucjach. Latem 1942 roku została zorganizowana Wielka Akcja Likwidacyjna. Niemcy wywieźli z getta do ośrodka zagłady w Treblince blisko 300 tysięcy Żydów. Wśród tych, którzy pozostali, narodziła się idea zbrojnego oporu. 19 kwietnia 1943 roku dwa tysiące Niemców wkroczyło do getta, by je ostatecznie zlikwidować. Przeciwstawiło się im kilkuset młodych ludzi z konspiracyjnych – Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) i Żydowskiego Związku Wojskowego (ŻZW). Powstańcy, pod dowództwem Mordechaja Anielewicza, byli wycieńczeni i słabo uzbrojeni. Wielu wiedziało, że nie mają szans, ale wolało zginąć w walce, by ocalić swoją godność.

Pozostali mieszkańcy getta, około 50 tysięcy cywilów, przez wiele tygodni ukrywało się w kryjówkach i bunkrach. Pomimo rozpaczy, samotności, głodu, pragnienia i strachu walczyli o każdy kolejny „dzień, godzinę, minutę”. Ich cichy opór był tak samo ważny, jak ten z bronią w ręku. Przez wiele dni pozostali nieuchwytni – zeszli do podziemi i nie podporządkowali się rozkazom Niemców. Przez cztery tygodnie Niemcy równali getto z ziemią, paląc dom po domu. Schwytanych bojowców i mieszkańców zabijali lub wywozili do obozów. 8 maja Anielewicz i kilkudziesięciu powstańców zostało otoczonych i popełniło samobójstwo. Nielicznym Żydom udało się wydostać kanałami z płonącego getta. 16 maja Niemcy na znak zwycięstwa wysadzili Wielką Synagogę przy ul. Tłomackie. Getto warszawskie przestało istnieć. Na jego terenie w gruzach pozostali już tylko nieliczni ukrywający się Żydzi. „Gruzowcy” zmagali się z brakiem wody i jedzenia. Ginęli z wycieńczenia i chorób, rozstrzeliwani przez Niemców. Niewielu udało się przejść na drugą stronę muru. Ostatni opuścili „cmentarzysko getta” w styczniu 1944 roku. (PAP)

autorka: Anna Bernat

abe/ aszw/