Inicjatywa dotycząca sądów i sędziów pokoju zakłada utworzenie takich sądów jako nowej kategorii w ramach sądownictwa powszechnego. Miałyby one zajmować się najprostszymi sprawami, a orzekać w nich mieliby sędziowie wybierani w wyborach powszechnych. Prace nad takimi rozwiązaniami trwają w Sejmie od grudnia 2021 r.

Wtorkowe posiedzenie podkomisji było jej 15. spotkaniem w sprawie tych dwóch projektów - ustawy o sądach pokoju oraz ustawy zawierającej przepisy wprowadzające reformę.

W przypadkach obu projektów za głosowało trzech posłów z podkomisji, przeciw był jeden, nikt nie wstrzymał się od głosu.

Oba projekty były inicjatywą prezydenta Andrzeja Dudy. Prace nad rozwiązaniami dotyczącymi sędziów pokoju początkowo prowadził zespół pod kierownictwem prof. Piotra Kruszyńskiego, który rozpoczął działalność po rozmowach lidera Kukiz'15 Pawła Kukiza z prezydentem Dudą.

Podczas rozpoczętych na przełomie stycznia i lutego zeszłego roku prac sejmowej podkomisji, do której trafiły oba projekty po pierwszym czytaniu w Sejmie, projekty znacząco przeformułowano.

We wtorek - na ostatnim posiedzeniu - podkomisja przyjęła jeszcze blisko 40 poprawek merytorycznych do obu projektów. Przede wszystkim zmieniono termin wejścia w życie reformy. Zgodnie z przyjętymi poprawkami obie ustawy miałyby wejść w życie w połowie października 2023 r., ale pierwsza kadencja sędziów pokoju rozpoczynałaby się od początku 2025 r.

Jednocześnie zdecydowano o skróceniu kadencji sędziów pokoju z sześciu do pięciu lat. Już wcześniej przewodniczący podkomisji Kazimierz Smoliński (PiS) mówił PAP, że chodzi o to, by dopasować kadencję sędziów pokoju do kadencji z eurowyborów, aby wybory sędziów mogły być razem z tymi do Parlamentu Europejskiego.

Długą dyskusję wywołała na przykład poprawka, która wprowadziła możliwość delegowania sędziego pokoju - za jego zgodą - na obszarze apelacji. Wskazywano, że instytucja delegacji może stać w sprzeczności z ideą wyboru sędziego pokoju w określonym okręgu wyborczym. "Propozycja poprawki jest totalnie sprzeczna z ideą powszechności i bezpośredniości wyboru sędziów pokoju. Jeśli ma być on wybierany przez określoną grupę wyborców, to osoby wybierające chcą, by sędzia pokoju sprawował swoją funkcję w konkretnym miejscu" - mówiła Barbara Dolniak (KO).

Poprawkę uzasadniono jednak koniecznością zaradzenia szczególnym sytuacjom losowym powodującym czasowy brak obsady w danym sądzie pokoju. "Poprawka wydaje mi się najbardziej logiczna i możliwa do zaakceptowania, natomiast jeśli ktoś ma inny sposób na rozwiązanie tego hipotetycznego zagrożenia braku zapewnienia ciągłości rozpatrywania spraw przez sąd pokoju, to jesteśmy otwarci, ale na ten moment nie ma innej propozycji" - odpowiadał przewodniczący Smoliński.

W projekcie ustawy o sądach pokoju skreślono też podpunkt przewidujący, iż do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego pokoju nie może zostać powołana osoba duchowna. "Czy rezygnacja ze wskazywania w negatywnych przesłankach osoby duchownej będzie powodowała to, że takie osoby będą mogły brać udział w wyborach? Wydaje się, że nie, bo wynika to z innych przepisów" - wskazywało sejmowe Biuro Legislacyjne.

Prezydencka minister Małgorzata Paprocka oceniła, że poprawka ws. duchownych "jest jak najbardziej zasadna". "Poza przepisami dotyczącymi ławników nigdzie ta przesłanka, w żadnych innych przepisach, ani sędziowskich, ani wyborczych, nie występuje. Te kwestie są uregulowane z głównie perspektywy prawa kanonicznego" - zaznaczyła.

Inną z poprawek dopuszczono możliwość pełnienia służby przez sędziów pokoju pozostających ze sobą w stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa w linii prostej, małżonków lub rodzeństwa w tym samym sądzie pokoju, jeśli osoby te zostały wybrane w wyborach. Zrezygnowano w takich przypadkach z konieczności przenoszenia sędziego pokoju na inne miejsce służbowe.

Projekt przepisów wprowadzających sądy pokoju stanowi zaś, że "oskarżycielem publicznym przed sądem pokoju jest Policja". Na mocy kolejnej z poprawek dopuszczono jednak, aby oskarżycielem przed sądem pokoju mogły być - oprócz Policji - także "inne organy uprawnione do wnoszenia i popierania aktów oskarżenia".

Według planów w środę w południe projektami w wersjach zaakceptowanych przez podkomisję ma zająć się sejmowa komisja sprawiedliwości i praw człowieka.

Niewykluczone są kolejne poprawki - już podczas prac komisji, czy całego Sejmu. Chodzi m.in. o przelicznik określający to, na ilu obywateli ma przypadać jeden sędzia pokoju. Po dotychczasowych pracach podkomisji w projekcie zapisano, że "jeden sędzia pokoju przypada na nie więcej niż 10 tys. mieszkańców obszaru właściwości sądu pokoju".

"Będzie przygotowana w tym zakresie poprawka, albo na posiedzenie komisji, albo na drugie czytanie, w zakresie zwiększenia tego współczynnika (...). Rzeczywiście nie może być sytuacji, że sędziów pokoju będzie więcej niż zawodowych, albo też, że ta różnica będzie mała. Ten współczynnik na pewno będzie większy" - poinformował przewodniczący Smoliński. (PAP)

autor: Marcin Jabłoński

mja/ mok/