Okazją do przypomnienia losów społeczności polskiej w przedwojennym Wolnym Mieście Gdańsku jest przypadająca w 2022 r. 100. rocznica powstania Klubu Sportowego Gedania.

Dyrektor oddziału IPN w Gdańsku Mirosław Golon powiedział w środę podczas konferencji prasowej, że historia Gedanii "dalece wykracza poza aktywność sportową". "W ramach klubu prowadzona była też działalność kulturalna, oświatowa, charytatywna, konspiracyjna" - przypomniał.

Golon podkreślił, że Polacy w Wolnym Mieście Gdańsku to "pigułka losu Polaków, tych najbardziej poszkodowanych po roku 1918, 1920 i 1921 po ukształtowaniu granic państwa polskiego".

"Chcemy przypomnieć ich losy od 1920 r. gdy Polska wróciła nad morze - ale nie nad całe, bo część polskiego Pomorza zostawała nadal poza granicami II Rzeczypospolitej – ich martyrologię, represje, cierpienia i tę cenę, którą zapłacili za dążenie do wolności" - mówił szef gdańskiego IPN.

Podkreślił, że osoby ze środowiska polskiego w Gdańsku były represjonowane tylko za to, że "trwali przy polskości".

"Gdyby tę polskość w latach 20., a szczególnie w okresie hitlerowskim w latach 30. porzucili, to nie byliby represjonowani, włos z głowy by im nie spadł. Funkcjonowaliby dalej, ich rodziny nie byłyby prześladowane, nie byliby mordowani. Upamiętnień Polaków żyjących w okresie Wolnego Miasta Gdańska jest dziś bardzo dużo, ale powinno być jeszcze więcej" - mówił Golon.

Gdański IPN planuje w tym roku odsłonić na terenie Gdańska i Sopotu ok. 50 szklanych tablic upamiętniających zasłużonych Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku.

Naczelnik Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Gdańsku Katarzyna Lisiecka poinformowała, że przygotowano spis polskich patriotów, działaczy na rzecz krzewienia polskości w Wolnym Mieście Gdańsku obejmujący ok. 1,5 tys. nazwisk.

"Mamy ustalone przedwojenne adresy ich zamieszkania. Jedna trzecia tych działaczy polskich została w czasie II wojny światowej zamordowana" – dodała naczelnik OBUWiM.

Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej IPN Gdańsk przygotowuje wystawę modułową pt. "Polacy w Wolnym Mieście Gdańsku".

Ma też powstać cykl figurek z brązu o wysokości 45 centymetrów. Każda z nich będzie inna i posiadać atrybut działacza polskiego np. harcerską rogatywkę, piłkę nożną czy "Gazetę Gdańską".

W ramach upamiętnienia społeczności polskiej w WMG odbędą się też spacery historyczne śladami polskich instytucji i firm w przedwojennym w Gdańsku. Planowany jest rajd rowerowy śladami Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku.

Przewidziana jest publikacja popularnonaukowa "+Nam Polakom w Gdańsku więcej niż komukolwiek potrzeba wykształcenia charakterów, tężyzny moralnej i dyscypliny narodowej+. Sportowcy i działacze Klubu Sportowego Gedania". Ma być gotowa na 15 września na 100. rocznicę powstania klubu.

IPN Gdańsk wydał także okolicznościowy kalendarz ścienny na 2022 rok "+Nie rzucim ziemi skąd nasz ród…+. Polacy w Wolnym Mieście Gdańsku" z biogramami 14 wybitnych Polaków".

Wolne Miasto Gdańsk powołano 15 listopada 1920 roku na mocy traktatu wersalskiego. Władzę i kompetencje podzielono w nim między II Rzeczpospolitą a Niemcy. Było ono swoistym autonomicznym miasto-państwem pod ochroną Ligi Narodów (jej interesy reprezentował Wysoki Komisarz). Wolne Miasto Gdańsk miało własną konstytucję oraz parlament. Interesy Polski reprezentował w nim Komisarz Generalny Rzeczypospolitej Polskiej.

WMG istniało w latach 1920-1939. Zajmowało około 1900 km kw., a w jego skład wchodziły m.in. Gdańsk i Sopot w ówczesnych granicach oraz istniejące wówczas powiaty Niziny Gdańskie, Wyżyny Gdańskie i Żuławy Gdańskie.

W Wolnym Mieście mieszkało ponad 400 tys. ludzi - przeważała ludność niemiecka. Według różnych szacunków ludność polska liczyła od 9 do 14 proc. Polacy otrzymali m.in. przywilej posiadania własnej służby pocztowej i kolejowej.(PAP)

autor: Robert Pietrzak

rop/ pat/