Terapie CAR-T są uznawane za najbardziej nowatorskie i obiecujące w ostatnich latach metody leczenia nowotworów krwi. Przygotowuje się je indywidualnie, jest to jednorazowa terapia genowo-komórkowa, wykorzystująca do walki z nowotworem układ odpornościowy dzięki zmodyfikowanym genetycznie limfocytom typu T pacjenta. Zmienione limfocyty wyposażone są w dodatkowy tzw. chimerowy receptor antygenowy, wychwytujący i niszczący komórki nowotworu.

Pierwszy polski pacjent z nawrotową lub oporną ostrą białaczką limfoblastyczną z komórek B (r/r B-ALL) otrzymał lek o nazwie tisagenlecleucel w marcu 2020 r. w klinice onkologii dziecięcej Przylądek Nadziei Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego we Wrocławiu. Do tej pory odbywało się to jednak w ramach leczenia komercyjnego, w sumie terapię otrzymało nas dotąd kilku pacjentów.

Od 1 września 2021 r. terapia CAR-T (tisagenlecleucel) w leczeniu tej białaczki ma być w pełni finansowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia. W Europie zarejestrowano ją przed trzema laty - w sierpniu 2018 r.

Z informacji przekazanej PAP wynika, że rocznie w Polsce u ponad tysiąca dzieci rozpoznawane są różnego typu nowotwory. Na ogół bardzo dobrze odpowiadają one na standardowe leczenie. Jednak u niektórych pacjentów choroba nawraca lub jest oporna na leczenie. Przykładem jest ostra białaczka limfoblastyczna z komórek B; choroba ta nawraca lub jest oporna na leczenie u ok. 15 pacjentów rocznie. Szansą na ich skuteczne wyleczenie jest terapia komórkowo-genowa CAR-T, określana przez ekspertów przełomem w leczeniu pacjentów z r/r B-ALL.

Przekonuje o tym prof. Krzysztof Kałwak z Kliniki Transplantacji Szpiku, Onkologii i Hematologii Dziecięcej USK we Wrocławiu, który stosuje w naszym kraju terapię CAR-T. „Pierwszy pacjent Przylądka Nadziei otrzymał komórki CAR-T 3 marca 2020 r. Dzięki terapii udało się u niego uzyskać wreszcie - po 7 latach od rozpoczęcia leczenia bardzo opornej białaczki - ujemną chorobę resztkową. Po kilkunastu miesiącach od podania komórek CAR-T są one ciągle obecne w organizmie małego pacjenta i działają” - relacjonuje.

„Od tamtej pory leczenie zastosowaliśmy łącznie u kilkorga małych pacjentów, którzy wyczerpali już inne możliwości leczenia. Dzieci te mają się dobrze, większość z nich mogła wrócić w krótkim czasie do domów. To bardzo dobre informacje, ponieważ nie mogliśmy tym dzieciom wcześniej już w żaden sposób pomóc. Obserwowana zatem w naszej praktyce klinicznej skuteczność CAR-T budzi nadzieję i daje szansę na pokonanie wyjątkowo trudnego przeciwnika, jakim jest oporna lub nawrotowa ostra białaczka limfoblastyczna z komórek B, tam, gdzie tej szansy jeszcze niedawno nie było” – zapewnia prof. Kałwak.

Jego zdaniem terapia ta to „medyczny cud, który sprawia, że niemożliwe staje się możliwe”. „A jeszcze bardziej cieszy mnie to, że terapia CAR-T będzie dostępna dla każdego naszego pacjenta, który zostanie zakwalifikowany do tego przełomowego leczenia” – dodaje.

Marta Wielondek, dyrektor Novartis Oncology w Polsce, podkreśla w informacji prasowej, że terapie takie jak CAR-T pojawiają się w medycynie niezwykle rzadko, raz na kilkadziesiąt lat.

„Proces badawczy nad komórkami CAR-T rozpoczął się w 2012 r. Pierwsza pacjentka, u której zastosowano leczenie, obchodziła w maju tego roku 9. rocznicę powrotu do zdrowia. Dlatego tak bardzo cieszę się, że w Polsce, dzięki pozytywnej decyzji Ministra Zdrowia, mali pacjenci i ich rodziny też mają szansę obchodzić takie radosne rocznice. Polscy lekarze należą do światowej czołówki specjalistów, więc polscy pacjenci są w odpowiedzialnych rękach” – dodała.

Certyfikację do stosowania terapii CAR-T (tisagenlecleucel) uzyskały w Polsce cztery ośrodki. U dorosłych pacjentów są to Klinika Hematologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych UCK WUM, Oddział Hematologii i Transplantacji Szpiku Szpitala Klinicznego Przemienienia Pańskiego UM w Poznaniu, Klinika Transplantacji Szpiku i Onkohematologii, Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie Państwowego Instytutu Badawczego, z oddziałem w Gliwicach. Z kolei u pediatrycznych pacjentów z r/r ostrą białaczką limfoblastyczną z komórek B może ją wykonywać jedynie Klinika Transplantacji Szpiku, Onkologii i Hematologii Dziecięcej „Przylądek Nadziei” Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego we Wrocławiu.

Wyniki 24-miesięcznej obserwacji w badaniu ELIANA z udziałem dzieci i młodych dorosłych z ALL z komórek B wykazały trwałą odpowiedź na leczenie CAR-T u znacznego odsetka pacjentów, bez konieczności dalszej terapii. U 82 proc. spośród 79 pacjentów uzyskano remisję całkowitą (CR) lub remisję całkowitą z niepełną regeneracją hematologiczną (CRi) w ciągu trzech miesięcy od zastosowania terapii. U 98 proc. pacjentów, którzy odpowiedzieli na leczenie, nie stwierdzono minimalnej choroby resztkowej (MRD-).

Przeżycie bez nawrotu po 18 miesiącach wyniosło 66 proc. W badaniu nie osiągnięto mediany czasu trwania remisji (mDOR) ani mediany całkowitego czasu przeżycia (mOS). Prawdopodobieństwo 12-miesięcznego całkowitego czasu przeżycia wyniosło 76 proc. a 18-miesięcznego 70 proc. A obserwowany profil bezpieczeństwa był spójny z poprzednio notowanymi wynikami.

Terapia CAR-T przygotowywana jest w ten sposób, że w specjalistycznym procesie separacji składników krwi (leukaferazie) izolowane są leukocyty, w tym limfocyty T. Następnie są one przekazywane do laboratorium w celu modyfikacji. Przy pomocy wektora wirusowego limfocyty T zostają genetycznie zaprogramowane tak, aby rozpoznawały komórki nowotworu. Następnie nowo utworzone komórki CAR-T ulegają namnażaniu i trafiają z powrotem do krwi pacjenta. Tak zaprogramowane komórki CAR-T są w stanie rozpoznać komórki nowotworowe, przyłączyć się do nich i aktywnie je zniszczyć.

Novartis był pierwszą firmą farmaceutyczną, która dokonała znaczących inwestycji w pionierskie badania nad CAR-T i zainicjowała globalne badania kliniczne w obszarze CAR-T. Tisagenlecleucel opracowano we współpracy z Perelman School of Medicine na Uniwersycie Pennsylwanii. (PAP)

zbw/ zan/