Radio Opole » Z historycznego punktu widzenia » Felietony » Premier socjalistyczny
2021-11-20, 07:26 Autor: Bolesław Bezeg

Premier socjalistyczny

Pierwszy premier II RP Jędrzej Moraczewski
Pierwszy premier II RP Jędrzej Moraczewski
Trzy dni temu minęła 103 rocznica powołania przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego pierwszego polskiego rządu po odzyskaniu niepodległości, którego premierem został działacz socjalistyczny i przyjaciel Piłsudskiego sprzed światowej wojny Jędrzej Moraczewski.
Z Historycznego Punktu Widzenia 20 listopada 2021
Syn inżyniera kolejnictwa i powstańca styczniowego Macieja Moraczewskiego Jędrzej urodził się 13 stycznia 1870 r. w Trzemesznie w Wielkopolsce. Był absolwentem Politechniki Lwowskiej i działaczem partii socjalistycznych.

Już w czasie studiów doszedł do przekonania, że w walce o niepodległość Polski należy wykorzystać potencjał tkwiący w ludowych masach czyli w chłopach i robotnikach.

Propagował ideę przekonywania tych warstw do walki o niepodległą Polskę obietnicami rozwiązania ich problemów socjalnych. Po odbyciu rocznej służby wojskowej w austriackiej armii ożenił się z socjalistyczną działaczką Zofią Gostkowską. Utrzymywał się z pracy jako inżynier przy budowie galicyjskich linii kolejowych.

To z paszportem Jędrzeja Moraczewskiego odbył obserwowany przez carskich agentów Józef Piłsudski w roku 1904 słynną podróż do zaangażowanej w wojnę z Rosją Japonii, gdzie zabiegał o utworzenie na terenie Kraju Kwitnącej Wiśni polskiego legionu, który miałby walczyć u boku Japończyków z Rosjanami.

W roku 1907 został Jędrzej Moraczewski posłem do austro-węgierskiego parlamentu. Porzucił wówczas pracę zawodową by oddać się polityce. Jego wielkim osiągnięciem było doprowadzenie do poprawy warunków pracy robotników kolejowych i górników solnych, nic zatem dziwnego, że wybrano go posłem na drugą kadencję, podczas której skupił się na rozwoju ruchu spółdzielczego i związkowego. Prowadził także zajęcia rozwojowe dla robotników, wspierał teatry amatorskie i wygłaszał odczyty. Pozostał austriackim parlamentarzystą do października 1918 r.

Jeszcze przed wybuchem I wojny światowej był Jędrzej Moraczewski jednym z twórców drużyn strzeleckich. Po wybuchu wojny wstąpił do I Brygady Legionów, w której awansował do stopnia porucznika. W tym czasie opracował regulamin legionowej musztry i przetłumaczył niemiecką pracę o umocnieniach polowych. Zwolniony z Legionów na rozkaz Piłsudskiego wszedł w skład Naczelnego Komitetu Narodowego.

Był jednym z przywódców Konwentu Organizacji A zrzeszającej zwolenników obozu piłsudczykowskiego. Równocześnie był politycznym przywódcą Polskiej Organizacji Wojskowej.

To z jego inicjatywy Koło Polskie w wiedeńskim parlamencie uchwaliło wniosek domagający się zwolnienia legionistów internowanych w Szczypiornie. Dążąc do pełnej niepodległości Polski lansował pogląd, że może ją wywalczyć tylko silna armia, w której szeregach szerokie masy ludowe będą walczyć o Polskę, w której ich prawa wzrosną. Widział zatem drogę do niepodległości w rewolucji socjalnej.

7 października 1918 r. Po ogłoszeniu niepodległości przez Radę Regencyjną socjaliści skupieni wokół Ignacego Daszyńskiego powołali alternatywny do warszawskiego zdominowanego przez Narodowców, swój własny socjalistyczny rząd w Lublinie. Jędrzej Moraczewski został w tym rządzie ministrem komunikacji. Gdy 11 listopada Rada Regencyjna przekazała władzę Józefowi Piłsudskiemu, podporządkował się jego rozkazom także i złożony z jego najbliższych współpracowników rząd lubelski.

Pierwszym zadaniem jakiego podjął się Piłsudski po objęciu władzy było utworzenie rządu. Na premiera desygnował Jędrzeja Moraczewskiego, mówiąc doń tymi słowami: „Panie kapitanie, ma pan zostać prezesem ministrów, ale pod dwoma warunkami: pierwszy, by pan nie wkraczał swymi zarządzeniami w jakiekolwiek stosunki społeczne, drugi wypracuje pan w ciągu jednego tygodnia ustawę wyborczą, i to tak, jak gdyby pan miał budować okopy.”

Rząd Moraczewskiego ordynację wyborczą opracował w ciągu trzech pierwszych dni funkcjonowania, ale równocześnie dokonał wielu radykalnych reform społecznych, takich jak przyznanie praw wyborczych wszystkim obywatelom Rzeczpospolitej bez względu na status społeczny, także kobietom, co było wówczas w Europie dość nowatorskie.

Ponadto gabinet Moraczewskiego wprowadził ośmiogodzinny dzień pracy, zagwarantował działalność związków zawodowych wraz z prawem do strajku, zorganizował państwową inspekcję pracy, wprowadził ubezpieczenia chorobowe, ochronę lokatorów. Równocześnie jednak instalował w Polsce ustrój republikański w jego lewicowej odmianie, wyrzucając religię ze szkół i ostentacyjnie wycinając koronę z głowy orła w godle państwa.

To wszystko wywołało chęć oporu w środowiskach prawicowych. W nocy z 4 na 5 stycznia 1919 roku grupa oficerów pod wodzą pułkownika Mariana Żegoty-Januszajtisa w inspiracji grupy polityków skupionych wokół Eustachego Spaiechy podjęła próbę dokonania zamachu stanu. Wśród pierwszych aresztowanych był premier Jędrzej Moraczewski.

Zamach spacyfikowała postawa Józefa Piłsudskiego, którego aresztować żołnierze się nie ośmielili. W efekcie tego wydarzenia Piłsudski w kilka dni później odwołał rząd Moraczewskiego desygnując na funkcję premiera wywodzącego się z Narodowej Demokracji Ignacego Paderewskiego.

W kolejnych latach kilkakrotnie pełnił Jędrzej Moraczewski funkcję ministra robót publicznych. To on pierwszy kupił sobie dom w Sulejówku pod Warszawą i namówił małżeństwo Piłsudskich do kupna sąsiadującego z nim dworku. Obie rodziny pozostały na zawsze w zażyłych stosunkach.

Jędrzej Moraczewski zginął od przypadkowej sowieckiej kuli 5 sierpnia 1944 roku w Sulejówku.

Zobacz także

2022-05-29, godz. 08:20 Wesoła Święta 83 lata temu - 29 maja 1939 roku - w Rzymie zmarła polska święta Urszula Ledóchowska założycielka zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego. Była… » więcej 2022-05-28, godz. 07:25 Bolko V Husyta Jutro przypada 562 rocznica śmierci księcia opolskiego Bolka V Wołoszka – jednego z najbarwniejszych przedstawicieli dynastii Piastów śląskich. » więcej 2022-05-22, godz. 08:20 Sługa Boży ze Szczepanowic Jutro przypada 79 rocznica męczeńskiej śmierci pochodzącego z będącej dziś częścią Opola wsi Szczepanowice sługi bożego Teodora Sąsali. » więcej 2022-05-21, godz. 07:20 Pierwsi polscy amanci Jak mawiał wódz rewolucji październikowej Włodzimierz Lenin „Kino jest najważniejszą ze sztuk” i tu akurat ze swej rewolucyjnej perspektywy miał ra… » więcej 2022-05-15, godz. 08:20 Intronizator-publicysta Jutro przypada 365 rocznica męczeńskiej śmierci autora jednego z najważniejszych tekstów w dziejach polskiego chrześcijaństwa. Mam tu na myśli świętego… » więcej 2022-05-14, godz. 07:20 Obrońca Mafekingu W najbliższy wtorek obchodzić będziemy 120 rocznica zakończenia oblężenia Mafeking położonego w pobliżu północnej granicy Republiki Południowej Afryki… » więcej 2022-05-08, godz. 08:20 Władysław i Wstydliwy 768 lat temu - 8 maja 1254 roku w Krakowie odbyły się pierwsze po kanonizacji świętego Stanisława uroczystości ku jego czci. Stały się one okazją do zorganizowania… » więcej 2022-05-07, godz. 07:20 Zbrodnie Armii Ludowej W tym tygodniu minęła 78 rocznica zbrodni dokonanej na żołnierzach Armii Krajowej przez oddział tzw. Armii Ludowej. » więcej 2022-05-03, godz. 08:20 Ślaskie zrywy 101 lat temu wybuchło trzecie powstanie śląskie. Tym razem przywódcy polskiej konspiracji nie zaniedbali żadnej sfery przygotowań. » więcej 2022-05-01, godz. 08:20 Nie idę na pochód Szanowni Słuchacze, mam dla Państwa dobrą wiadomość! Otóż dziś pierwszy maja, dzień wolny od pracy i możecie spędzić go tak jak zechcecie. Jeszcze… » więcej
56789
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »