Radio Opole » Z historycznego punktu widzenia » Felietony » Premier socjalistyczny
2021-11-20, 07:26 Autor: Bolesław Bezeg

Premier socjalistyczny

Pierwszy premier II RP Jędrzej Moraczewski
Pierwszy premier II RP Jędrzej Moraczewski
Trzy dni temu minęła 103 rocznica powołania przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego pierwszego polskiego rządu po odzyskaniu niepodległości, którego premierem został działacz socjalistyczny i przyjaciel Piłsudskiego sprzed światowej wojny Jędrzej Moraczewski.
Z Historycznego Punktu Widzenia 20 listopada 2021
Syn inżyniera kolejnictwa i powstańca styczniowego Macieja Moraczewskiego Jędrzej urodził się 13 stycznia 1870 r. w Trzemesznie w Wielkopolsce. Był absolwentem Politechniki Lwowskiej i działaczem partii socjalistycznych.

Już w czasie studiów doszedł do przekonania, że w walce o niepodległość Polski należy wykorzystać potencjał tkwiący w ludowych masach czyli w chłopach i robotnikach.

Propagował ideę przekonywania tych warstw do walki o niepodległą Polskę obietnicami rozwiązania ich problemów socjalnych. Po odbyciu rocznej służby wojskowej w austriackiej armii ożenił się z socjalistyczną działaczką Zofią Gostkowską. Utrzymywał się z pracy jako inżynier przy budowie galicyjskich linii kolejowych.

To z paszportem Jędrzeja Moraczewskiego odbył obserwowany przez carskich agentów Józef Piłsudski w roku 1904 słynną podróż do zaangażowanej w wojnę z Rosją Japonii, gdzie zabiegał o utworzenie na terenie Kraju Kwitnącej Wiśni polskiego legionu, który miałby walczyć u boku Japończyków z Rosjanami.

W roku 1907 został Jędrzej Moraczewski posłem do austro-węgierskiego parlamentu. Porzucił wówczas pracę zawodową by oddać się polityce. Jego wielkim osiągnięciem było doprowadzenie do poprawy warunków pracy robotników kolejowych i górników solnych, nic zatem dziwnego, że wybrano go posłem na drugą kadencję, podczas której skupił się na rozwoju ruchu spółdzielczego i związkowego. Prowadził także zajęcia rozwojowe dla robotników, wspierał teatry amatorskie i wygłaszał odczyty. Pozostał austriackim parlamentarzystą do października 1918 r.

Jeszcze przed wybuchem I wojny światowej był Jędrzej Moraczewski jednym z twórców drużyn strzeleckich. Po wybuchu wojny wstąpił do I Brygady Legionów, w której awansował do stopnia porucznika. W tym czasie opracował regulamin legionowej musztry i przetłumaczył niemiecką pracę o umocnieniach polowych. Zwolniony z Legionów na rozkaz Piłsudskiego wszedł w skład Naczelnego Komitetu Narodowego.

Był jednym z przywódców Konwentu Organizacji A zrzeszającej zwolenników obozu piłsudczykowskiego. Równocześnie był politycznym przywódcą Polskiej Organizacji Wojskowej.

To z jego inicjatywy Koło Polskie w wiedeńskim parlamencie uchwaliło wniosek domagający się zwolnienia legionistów internowanych w Szczypiornie. Dążąc do pełnej niepodległości Polski lansował pogląd, że może ją wywalczyć tylko silna armia, w której szeregach szerokie masy ludowe będą walczyć o Polskę, w której ich prawa wzrosną. Widział zatem drogę do niepodległości w rewolucji socjalnej.

7 października 1918 r. Po ogłoszeniu niepodległości przez Radę Regencyjną socjaliści skupieni wokół Ignacego Daszyńskiego powołali alternatywny do warszawskiego zdominowanego przez Narodowców, swój własny socjalistyczny rząd w Lublinie. Jędrzej Moraczewski został w tym rządzie ministrem komunikacji. Gdy 11 listopada Rada Regencyjna przekazała władzę Józefowi Piłsudskiemu, podporządkował się jego rozkazom także i złożony z jego najbliższych współpracowników rząd lubelski.

Pierwszym zadaniem jakiego podjął się Piłsudski po objęciu władzy było utworzenie rządu. Na premiera desygnował Jędrzeja Moraczewskiego, mówiąc doń tymi słowami: „Panie kapitanie, ma pan zostać prezesem ministrów, ale pod dwoma warunkami: pierwszy, by pan nie wkraczał swymi zarządzeniami w jakiekolwiek stosunki społeczne, drugi wypracuje pan w ciągu jednego tygodnia ustawę wyborczą, i to tak, jak gdyby pan miał budować okopy.”

Rząd Moraczewskiego ordynację wyborczą opracował w ciągu trzech pierwszych dni funkcjonowania, ale równocześnie dokonał wielu radykalnych reform społecznych, takich jak przyznanie praw wyborczych wszystkim obywatelom Rzeczpospolitej bez względu na status społeczny, także kobietom, co było wówczas w Europie dość nowatorskie.

Ponadto gabinet Moraczewskiego wprowadził ośmiogodzinny dzień pracy, zagwarantował działalność związków zawodowych wraz z prawem do strajku, zorganizował państwową inspekcję pracy, wprowadził ubezpieczenia chorobowe, ochronę lokatorów. Równocześnie jednak instalował w Polsce ustrój republikański w jego lewicowej odmianie, wyrzucając religię ze szkół i ostentacyjnie wycinając koronę z głowy orła w godle państwa.

To wszystko wywołało chęć oporu w środowiskach prawicowych. W nocy z 4 na 5 stycznia 1919 roku grupa oficerów pod wodzą pułkownika Mariana Żegoty-Januszajtisa w inspiracji grupy polityków skupionych wokół Eustachego Spaiechy podjęła próbę dokonania zamachu stanu. Wśród pierwszych aresztowanych był premier Jędrzej Moraczewski.

Zamach spacyfikowała postawa Józefa Piłsudskiego, którego aresztować żołnierze się nie ośmielili. W efekcie tego wydarzenia Piłsudski w kilka dni później odwołał rząd Moraczewskiego desygnując na funkcję premiera wywodzącego się z Narodowej Demokracji Ignacego Paderewskiego.

W kolejnych latach kilkakrotnie pełnił Jędrzej Moraczewski funkcję ministra robót publicznych. To on pierwszy kupił sobie dom w Sulejówku pod Warszawą i namówił małżeństwo Piłsudskich do kupna sąsiadującego z nim dworku. Obie rodziny pozostały na zawsze w zażyłych stosunkach.

Jędrzej Moraczewski zginął od przypadkowej sowieckiej kuli 5 sierpnia 1944 roku w Sulejówku.

Zobacz także

2022-12-18, godz. 08:20 Myśl o powstaniu 367 lata temu, 18 grudnia 1655 roku przebywający w Opolu król polski Jan Kazimierz wyruszył w drogę powrotną do Polski z zamiarem wzbudzenia ogólnonarodowego… » więcej 2022-12-17, godz. 07:20 Beethoven w Głogówku 252 lata temu 17 grudnia 1770 roku urodził się wybitny niemiecki kompozytor i bywalec dworów Opolszczyzny Ludwig van Beethoven. » więcej 2022-12-11, godz. 08:20 Legionista, powstaniec i radiowiec Dziś przypada 60 rocznica śmierci polskiego działacza kulturalnego i powstańca śląskiego Romana Horoszkiewicza. » więcej 2022-12-10, godz. 07:20 Jak we Florencji 670 lat temu – późną jesienią 1352 roku ukończona została budowa pierwszego murowanego Ratusza w Opolu. Gotycka budowla wzniesiona została w miejscu… » więcej 2022-12-04, godz. 08:20 Trzecia wojna śląska Jutro przypada 265 rocznica bitwy pod Lutynią. 5 grudnia 1757 roku podczas tzw. wojny siedmioletniej pod Lutynią niedaleko Środy Śląskiej stoczona została… » więcej 2022-12-03, godz. 07:20 Pierwszy hołd krzyżacki Przedwczoraj minęła 553 rocznica złożenia przez wielkiego mistrza krzyżaków pierwszego hołdu polskiemu królowi. » więcej 2022-11-27, godz. 08:20 Powstanie z szansami Pojutrze przypada 192 rocznica wybuchu powstania listopadowego. Jak często, także i w temacie tego powstania powszechne wyobrażenia odbiegają od rzeczywis… » więcej 2022-11-26, godz. 07:20 Ksiądz Reginek z Dobrzenia W. Przedwczoraj minęła 143 rocznica urodzin śląskiego polityka i polskiego działacza plebiscytowego Jana Reginka. » więcej 2022-11-20, godz. 08:20 Upadek insurekcji Kilka dni temu obchodziliśmy 228 rocznicę upadku insurekcji kościuszkowskiej. » więcej 2022-11-19, godz. 07:20 Komunalne zwycięstwo 103 lata temu w efekcie rewolucji listopadowej, która miała miejsce w Niemczech w r. 1918, odbyły się wybory samorządowe. Choć początkowo zarządzono je… » więcej
12345
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »