"Można powiedzieć, że dziś wieczorem literatura i Frankofonia są bohaterkami naszego wieczoru" - powiedział w poniedziałek Ambasador Francji w Polsce Frédéric Billet, który odznaczył Agatę Tuszyńską Orderem Sztuki i Literatury w randze kawalera.

Przypomniał, że Tuszyńska "z wykształcenia jest teatrolożką i historyczką szczególnie zainteresowaną kwestią pamięci". "Pani dzieła literackie systematycznie poruszają tematykę pamięci i związanych z nią udręk" - mówił. "Zaczęła pani od osobistych wspomnień, by następnie zagłębić się w historię Żydów w Polsce i podzielić się z szeroką publicznością owocami swojej pracy, wydając liczne dzieła przetłumaczone na ponad 10 języków" - wyjaśnił Billet.

Ambasador wspomniał o dwóch książkach pisarki wydanych także we Francji - "Singer. Pejzaże pamięci" i "Rodzinna historia lęku". "Dalej bierze pani czynny udział w debacie na temat powrotu antysemityzmu do Europy oraz odnowy życia żydowskiego w Polsce" - podkreślił.

Wyjaśnił, że Tuszyńska jest "zawsze dostępna, aby brać udział w inicjatywach naszej ambasady i naszej sieci". "W szczególności wystąpiła pani podczas 3. +Nocy idei+ w 2018 r. - w debacie idei na temat wpływu roku 1968 na Europę" - przypomniał.

"Posługuje się pani doskonale językiem francuskim i jest pani związana z Francją. Jest pani jedną z wielkich postaci sceny literatury w Polsce" - ocenił. "Dzisiejsze odznaczenie stanowi uhonorowanie pani kariery literackiej oraz pani zaangażowania w obronę drogich Francji wartości" - podkreślił ambasador Frédéric Billet.

"Dziękuję za to prestiżowe odznaczenie, które jest bliskie mojemu sercu z tak wielu powodów. Składam podziękowanie językowi francuskiemu, francuskiemu malarstwu - pierwszemu, które mnie oczarowało" - powiedziała podczas uroczystości Agata Tuszyńska. "Wszystko to, co odkryłam potem, zawsze stawiam w relacji z tymi pierwszymi, olśniewającymi doświadczeniami" - dodała.

"Składam podziękowania Francji i jej cudom architektury, które nigdy nie przestają mnie zachwycać i zadziwiać" - mówiła. "Składam podziękowania Paryżowi - i tu od razu przychodzą mi na myśl słowa piosenki Yvesa Montanda: +W Paryżu 14 lipca w świetle lampionów tańczy się bez wytchnienia / w Paryżu+" - zaznaczyła pisarka.

Tuszyńska postanowiła podziękować za order w języku francuskim. Przyznała, że zafascynowała się językiem francuskim dzięki piosenkom Édith Piaf. Uczyła się go najpierw w szkole "u Madame, która z pewnością pamiętała I wojnę światową i znała Boya-Żeleńskiego".

Pisarka wyjaśniła, że z miejskiej biblioteki wypożyczała liczne przekłady literatury francuskiej, dokonane przez Boya, a zaczęła od Balzaka. Podkreśliła, że "Pani Bovary" Flauberta i "Fedra" Racine'a "odcisnęły na niej wielkie piętno". Z kolei pierwszą książką, którą przeczytała po francusku był "Obcy" Camusa.

"Uwielbiam skandować nazwy miesięcy, które po francusku kończą się sylabą +bre+, zawierającą to piękne +r+. Miesiące, w których można bezkarnie jeść ostrygi, których jestem miłośniczką" - powiedziała. "Moi francuscy przyjaciele wiedzą, że zabranie mnie na ostrygi w ramach prezentu powitalnego to najwspanialsza rzecz, jaką mogą mi ofiarować" - podkreśliła Tuszyńska.

Agata Tuszyńska urodziła się 25 maja 1957 r. w Warszawie. Z wykształcenia jest historykiem teatru, doktoryzowała się w Instytucie Sztuki PAN. Pracowała naukowo w Instytucie Badań Literackich PAN w latach 1987-92. Od lat 90. uczy studentów i studentki swojego reporterskiego fachu.

"Tuszyńska doskonale odnajduje się w szeregu rozmaitych gatunków literackich. Wydała kilka zbiorów poezji oraz zbeletryzowane biografie – modernistycznej aktorki scen warszawskich, Marii Wisnowskiej, oraz światowej sławy pisarza, Isaaka Bashevisa Singera. Podała do druku wspomnienia Ireny Krzywickiej, jednej z najciekawszych postaci polskiego dwudziestolecia międzywojennego, pisarki, publicystki, przyjaciółki Tadeusza Boya-Żeleńskiego. Przygotowała do publikacji wspomnienia Hilarego Koprowskiego, wybitnego profesora medycyny, który dojrzałe życie spędził w USA (+Wygrać każdy dzień+)" - czytamy na portalu Culture.pl.

Tuszyńska jest też autorką książki "Kilka portretów z Polską w tle. Reportaże izraelskie" oraz wydanego w 1990 r. w Paryżu, a dwa lata później wznowionej w Polsce, tomu "Rosjanie w Warszawie", ukazującego obecność rosyjskiego zaborcy na ziemiach polskich w drugiej połowie ubiegłego stulecia.

"Wyjątkowo istotne były dla Tuszyńskiej niezwykle osobiste książki +Rodzinna historia lęku+ (2005) i +Ćwiczenia z utraty+ (2007). W tej pierwszej pisarka kreśli historię swojej rodziny – w wieku 19 lat dowiedziała się od matki, że jest Żydówką" - przypomniano w Culture.pl.

Książka okazała się bestsellerem, została też nominowana do francuskiej Prix Medicis. Wydane dwa lata później "Ćwiczenia z utraty" są zapisem ostatnich miesięcy, które pisarka spędziła wspólnie z mężem, Henrykiem Dasko, umierającym na nowotwór mózgu.

Z kolei w książce "Oskarżona: Wiera Gran" (Wydawnictwo Literackie, 2010) Tuszyńska skupiła się na najbardziej kontrowersyjnym okresie życia pieśniarki, gdy od wiosny 1941 do lata 1942 mieszkała i śpiewała ona w warszawskim getcie. Tam właśnie poznała i współpracowała ze Szpilmanem. Po wojnie oskarżono ją o współpracę z nazistami, uznając za "kolaborantkę". Mimo uniewinnienia w warszawskim procesie Centralnego Komitetu Żydów Polskich Gran opuściła Polskę w 1950 r. Występowała potem w najbardziej znanych salach koncertowych we Francji i na świecie, współpracowała z Charles'em Aznavourem i Jacquesem Brelem. Jednak do końca życia ciągnęło się za nią piętno "kolaborantki". Zmarła w Paryżu 19 listopada 2007 r.

Książka Tuszyńskiej ukazała się we Francji na początku 2011 r. i była szeroko komentowana w mediach.

Następnie Tuszyńska opublikowała tom "Tyrmandowie. Romans amerykański" (2012) i w 2015 r. "Narzeczoną Schulza", opowiadającą o Józefinie Szelińskiej, absolwentce filozofii i polonistyki, partnerce drohobyckiego pisarza, faktycznej autorce sygnowanego jego nazwiskiem przekładu "Procesu" Franza Kafki na polski.

W 2016 r. ukazało się "Jamnikarium" - opowieść o jamnikach i znanych ze świata kultury i sztuki miłośnikach tych czworonogów, a w 2018 r. wydała "Bagaż osobisty. Po Marcu" - książkę, która była owocem współpracy Tuszyńskiej z uczestniczkami warsztatów, które pisarka prowadziła w stołecznym Domu Spotkań z Historią: Dorotą Barczak-Perfikowską, Grażyna Latos, Elżbietą Strzałkowską i Wiolettą Wejman.

"W 2020 r. nakładem Wydawnictwa Dwie Siostry, specjalizującego się w literaturze dziecięcej, ukazała się książka +Mama zawsze wraca+ – ilustrowana przez Iwonę Chmielewską opowieść o dziecięcym doświadczeniu Zagłady, oparta na świadectwie ocalałej Zofii Zajczyk, którą Tuszyńska poznała podczas wyjazdu do Izraela" - czytamy na łamach Culture.pl.

Agata Tuszyńska przez lata współpracowała z paryską "Kulturą" i "Zeszytami Historycznymi". Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, PEN-Clubu i ZAiKS-u. W 2015 r. została odznaczona srebrnym medalem Zasłużony Kulturze "Gloria Artis".

Order Sztuki i Literatury został ustanowiony w 1957 r. i jest wręczany "osobom, które wyróżniły się swoją twórczością w dziedzinie sztuki i literatury lub poprzez wkład na rzecz sztuki i literatury we Francji i na świecie".(PAP)

autor: Grzegorz Janikowski

gj/ aszw/