Podczas debaty w Senacie senatorowie opozycji zwracali uwagę na to, że projektowana instytucja będzie dublowała zadania innych, już istniejących organizacji, w tym Polskiej Akademii Nauk. Wyrażali też obawy dotyczące trybu wyboru członków akademii - że wybierane mogą być osoby z klucza politycznego i bez odpowiednich kwalifikacji. Zwracano też uwagę na to, że polska nauka, w porównaniu do wielu europejskich krajów, jest niedofinansowana. Dlatego - argumentowali - nie należy tworzyć kolejnych instytucji, tylko zwiększyć finansowanie istniejących.

W środę, na posiedzeniu sejmowej Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży, ustawy o Akademii Kopernikańskiej bronili sekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta Małgorzata Paprocka i wiceminister edukacji i nauki Tomasz Rzymkowski. Projekt ustawy ustanawiającej nową instytucję był inicjatywą legislacyjną prezydenta.

"Należy skonstatować, że zdecydowana większość argumentów, która była przedstawiona, szczególnie podczas debaty plenarnej w Senacie, nie odnosiła się do brzmienia ustawy. Odnosiła się do pewnych przeszłych dyskusji na temat ewentualnych planów, głównie opartych na jakiś przekazach medialnych (...). Wśród najistotniejszych kwestii pojawiały się te związane z potencjalnym zarzutem likwidacji, czy przekształcenia istniejących instytucji naukowych" - powiedziała Paprocka. "Chciałabym w tym miejscu jeszcze raz podkreślić, że ta ustawa żadnych tego typu zapisów nie zawiera" - dodała.

Poinformowała także, że w dyskusji w Senacie podały wnioski dotyczące finansowania nauki, potrzeby dodatkowych środków na naukę. "I to jest właśnie główny cel tej ustawy: możliwość zintensyfikowania wymiany międzynarodowej i dodatkowe środki, także dla młodych naukowców i naukowców bardziej doświadczonych" - powiedziała.

"W pełni popieramy przedłożenie pana prezydenta i tym samym nie zgadzamy się z uchwałą Senatu o odrzuceniu uchwalonej na poprzednim posiedzeniu Sejmu ustawy o Akademii Kopernikańskiej" - powiedział Rzymkowski. "Nie słyszymy również o żadnej propozycji innej formy godnego uczczenia jednego z największych polskich naukowców, czyli Mikołaja Kopernika, w okrągła rocznicę, która przypada w przyszłym roku. Jesteśmy zwolennikami odrzucenia uchwały Senatu o odrzuceniu ustawy" - powiedział Rzymkowski.

W 2023 r. przypadać będzie 550. rocznica urodzin Mikołaja Kopernika i 480. rocznica jego śmierci.

Za przyjęciem uchwały Senatu opowiedziała się posłanka Barbara Nowacka (KO). "Są z nami przedstawiciele studentów, profesorów, korporacji akademickich i wszyscy apelują o rozwagę przy wprowadzaniu projektu, który powoduje wyłącznie konflikty, nie podnosi żadną miara rangi polskiej nauki, nie wpłynie w żaden sposób na realne wzmocnienie polskiej edukacji, spowoduje tylko głębokie podziały w środowisku akademickim" - mówiła Nowacka.

Za przyjęciem uchwały Senatu o odrzuceniu ustawy głosowało 17 posłów z komisji edukacji, za jej odrzuceniem również było 17, nikt nie wstrzymał. Ponieważ wniosek o przyjęcie uchwały nie zyskał poparcia większości członków komisji, komisja negatywnie zaopiniowała uchwałę i będzie rekomendować Sejmowi odrzucenie uchwały Senatu.

Ostatecznie o tym, czy ustawa o Akademii Kopernikańskiej zostanie odrzucona, czy trafi do prezydenta, zdecyduje Sejm w głosowaniu, które zostało zaplanowane na czwartek wieczór.

Zgodnie z ustawą ma zostać powołana Akademia Kopernikańska. Nowa instytucja ma – według założeń – wzmocnić polską kadrę akademicką, zwiększać jej konkurencyjność, a także zapraszać do współpracy naukowców z całego świata.

Autorzy regulacji podnoszą, że jej celem jest zwiększenie konkurencyjności i rozpoznawalności polskiej nauki w świecie. Akademia ma realizować program obejmujący m.in. finansowanie badań naukowych, w tym przyznawanie stypendiów kopernikańskich, grantów Mikołaja Kopernika, przyznawanie nagród kopernikańskich czy powoływanie ambasadorów Akademii Kopernikańskiej.

Ma mieć sześć izb. Mają to być: Izba Astronomii i Nauk Matematyczno-Przyrodniczych, Izba Nauk Medycznych, Izba Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, Izba Filozofii i Teologii, Izba Nauk Prawnych i Izba Laureatów Nagrody Kopernikańskiej. Regulacja przewiduje również utworzenie powiązanej strukturalnie z Akademią uczelni publicznej – Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika.

W skład każdej z izb, poza Izbą Laureatów Nagrody Kopernikańskiej, będzie wchodzić od 10 do 20 członków Akademii (łącznie nie więcej, niż 100 członków Akademii), powołanych przez prezydenta. Kandydatem na członka Akademii będzie mogła zostać osoba, która uzyskała pisemne rekomendacje, co najmniej dwóch członków izby Akademii, w skład, której ma być powołana. Cudzoziemcy nie będą mogli, co do zasady, stanowić więcej niż połowy aktualnego składu poszczególnych izb.

W ustawie zapisano, że pierwszy skład Akademii (w liczbie nieprzekraczającej połowy pełnego składu każdej z izb) zostanie powołany przez prezydenta na wniosek ministra edukacji i nauki. Minister w terminie miesiąca od dnia powołania pierwszych członków Akademii ma powołać członków Akademii pełniących zadania przewodniczących poszczególnych izb, do czasu ich wyboru.

Choć siedzibą Szkoły będzie Warszawa, instytucja zintegruje jednostki funkcjonujące w kraju: Kolegium Astronomii i Nauk Przyrodniczych w Toruniu, Kolegium Nauk Medycznych w Olsztynie, Kolegium Nauk Ekonomicznych i Zarządzania w Warszawie, Kolegium Filozofii i Teologii w Krakowie, Kolegium Nauk Prawnych w Lublinie.

Zgodnie z ustawą, raz na pięć lat organizowany będzie Światowy Kongres Kopernikański. Jego organizatorem będzie Akademia. W związku z przypadającą w 2023 r. rocznicą 550-lecia urodzin Mikołaja Kopernika pierwszy kongres zostanie zorganizowany w tymże roku w Toruniu. Jego inauguracja nastąpi w dniu urodzin astronoma, tj. 19 lutego. Na Kongres zaproszeni zostaną badacze zajmujący się tematyką kopernikańską z całego świata.

Łączne wydatki dla budżetu państwa związane z obowiązywaniem ustawy w zakresie kosztów organizacji i funkcjonowania można szacunkowo określić na 25 mln zł rocznie – wskazano w uzasadnieniu ustawy.

Ustawa o powołaniu Akademii Kopernikańskiej ma wejść w życie z dniem 1 września 2022 r. (PAP)

Autorka: Danuta Starzyńska-Rosiecka

dsr/ mir/