Radio Opole » Aktualności historyczne » Aktualności historyczne » 80 lat temu zakończyło się powstanie w warszawskim…
2023-05-16, 09:00 Autor: IAR/O.Kłosińska/K.Koziełł

80 lat temu zakończyło się powstanie w warszawskim getcie [FILM]

Getto w Warszawie [fot. Archiwum IPN]
Getto w Warszawie [fot. Archiwum IPN]
80 lat temu - 16 maja 1943 roku - Niemcy ogłosili koniec akcji pacyfikacyjnej w warszawskim getcie i - na znak ostatecznego zniszczenia dzielnicy żydowskiej - wysadzili w powietrze Wielką Synagogę na Tłomackiem. Był to symboliczny upadek powstania w warszawskim getcie, zorganizowanego przez podziemne formacje zbrojne - Żydowską Organizację Bojową i Żydowski Związek Wojskowy.
Zryw wybuchł miesiąc wcześniej, 19 kwietnia 1943 roku. Stanowił odpowiedź na rozpoczęcie przez Niemców akcji ostatecznej likwidacji getta, podjętej w ramach realizowanego przez nich planu zagłady europejskich Żydów. Był największym zbrojnym powstaniem żydowskim podczas II wojny światowej - do nierównej walki stanęło, według różnych szacunków, od 700 do 2 tysięcy bojowców. Każdego dnia walczyli przeciwko dwóm tysiącom dobrze uzbrojonych niemieckich żołnierzy z oddziałów SS, Wehrmachtu, Policji Bezpieczeństwa oraz formacji pomocniczych. Przeciwko powstańcom użyte zostały pojazdy opancerzone oraz artyleria.

Poza starciami z powstańcami, niemieckie oddziały szturmowe codzienne przeczesywały teren getta, poszukując miejsc, w których ukrywali się Żydzi. Przez cztery tygodnie Niemcy zrównali getto z ziemią, metodycznie paląc dom po domu. Cichy opór cywilów, którzy w czasie powstania ukrywali się w bunkrach i kryjówkach przygotowanych wcześniej w niemal każdym domu na terenie getta, przesądził o tym, że niemiecka akcja likwidacyjna trwała aż cztery tygodnie. Część z ukrywających się ludzi pozostała nieuchwytna dla poszukujących ich Niemców nawet wiele tygodni po zakończeniu walk. Zarówno niemieckie raporty policyjne, jak i polska prasa konspiracyjna donosiły, że jeszcze w czerwcu na terenie getta rozlegały się strzały. Niektórzy "gruzowcy" ukrywali się w ruinach aż do końca 1943 roku.

Akcją całkowitego zniszczenia getta warszawskiego dowodził generał SS Juergen Stroop. Nakazał podpalanie wszystkich schronów, bunkrów i kryjówek. Zbrojny zryw mieszkańców zamkniętej dzielnicy rozpoczął się, gdy znajdowało się w nim - według raportu Stroopa - około 56 tysięcy Żydów. Około 6-7 tysięcy zginęło w walce, na skutek pożarów czy zaczadzenia. Kolejne 7 tysięcy zostało zamordowanych przez Niemców na terenie getta, tyle samo wysłano do niemieckiego obozu zagłady w Treblince. Pozostałą grupę około 36 tysięcy Żydów wywieziono do Auschwitz-Birkenau, Majdanka oraz innych niemieckich obozów zagłady.

Spośród żołnierzy Żydowskiej Organizacji Bojowej powstanie w getcie przeżyło kilkudziesięciu. Końca wojny doczekało jednak tylko kilku z nich. W walkach na terenie getta zabici zostali także niemal wszyscy żołnierze Żydowskiego Związku Wojskowego.

Łączna liczba ofiar getta warszawskiego szacowana jest na 400 tysięcy osób, z czego około 100 tysięcy zginęło lub zmarło w Warszawie - były to ofiary głodu i chorób, egzekucji, dwóch akcji likwidacyjnych oraz polegli i zamordowani podczas powstania.

(więcej)

Niemcy utworzyli getto warszawskie, największe w okupowanej Europie, 2 października 1940 roku, na mocy dekretu szefa dystryktu warszawskiego Generalnej Guberni Ludwiga Fischera. Zamknięty obszar objął prawie 3 kilometry kwadratowe centrum stolicy, głównie tereny dzielnicy Muranów, które otoczono murem. Na początku 1941 roku obszar ten zamieszkiwało blisko 400 tysięcy Żydów. W okresie szczytowym żyło tam nawet 450 tysięcy osób.

Ciężkie warunki życia, a także terror powodowały wysoką śmiertelność wśród ludności żydowskiej. Tylko w okresie od zamknięcia dzielnicy do połowy 1942 roku zginęła jedna czwarta jej mieszkańców.

Wiosną 1942 roku Niemcy rozpoczęli operację "Reinhardt", której celem było wymordowanie wszystkich Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Ta z kolei odbywała się w ramach tak zwanego ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej, czyli zagłady wszystkich europejskich Żydów. W ciągu dwóch miesięcy - od lipca do września 1942 roku, w czasie wielkiej akcji likwidacyjnej w warszawskim getcie - wywieźli około 300 tysięcy Żydów z obozu zagłady w Treblince.

Po zakończeniu powstania Niemcy przeprowadzali na terenie dzielnicy żydowskiej masowe egzekucje mieszkańców Warszawy - polskich więźniów politycznych oraz Żydów schwytanych po "aryjskiej stronie". Od lata 1943 roku w okolicach ulicy Gęsiej funkcjonował niemiecki hitlerowski obóz koncentracyjny Warschau.

Synagoga na ulicy Tłomackie, najważniejszy dla środowiska żydowskiego dom modlitwy w przedwojennej Warszawie, została zaprojektowana przez Leandro Marconiego, uznawanego wtedy za jednego z najlepszych architektów w Warszawie. Budowa trwała dwa lata. Otwarcie i poświęcenie synagogi odbyło się 26 września 1878 roku. Budowla miała nowoczesny charakter, łączyła w sobie styl klasyczny i renesansowy. Była zdobiona marmurem i tkaninami przetykanymi złotem i srebrem. Arka - najważniejsze miejsce synagogi, w którym przechowywane są Zwoje Tory - została wykonana z drewna cedrowego sprowadzonego z Libanu.

Po utworzeniu w 1940 roku getta w Warszawie synagoga znalazła się w jego granicach. Wiosną 1942 roku, gdy Niemcy zaczęli zmniejszać obszar dzielnicy żydowskiej, pozostała na zewnątrz. Wtedy Niemcy urządzili tam magazyn mebli, które zwozili z wyludnionych domów.

Wysadzona w powietrze na znak zakończenia likwidacji warszawskiego getta nie została odbudowana po wojnie. Początkowo zakładano jej rekonstrukcję, jednak w latach 50. zaniechano tego pomysłu. Na jej miejscu wzniesiono tak zwany Błękitny Wieżowiec.

W 1948 roku w Warszawie na Muranowie, w pobliżu miejsca pierwszych walk bojowców żydowskich z hitlerowcami, odsłonięto pomnik Bohaterów Getta. Monument wzniesiono ze składek organizacji żydowskich. W grudniu 1970 podczas oficjalnej wizyty w Polsce kanclerz Niemiec Willy Brandt niespodziewanie ukląkł na schodach pomnika po złożeniu wieńca, co zinterpretowano jako wyrażenie żalu za zbrodnie popełnione przez naród niemiecki na narodzie żydowskim.

W ramach obchodów 70. rocznicy wybuchu powstania w 2013 roku otwarto dla publiczności Muzeum Historii Żydów Polskich Polin.

Zobacz także

2024-05-31, godz. 09:00 Rekrutacja wolontariuszy na rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego Stołeczny ratusz poszukuje wolontariuszy gotowych pomóc w obsłudze zbliżających się obchodów 80. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego. Głównym zadaniem… » więcej 2024-05-31, godz. 07:00 Kalendarium historyczne 31 maja » więcej 2024-05-30, godz. 11:00 Pogrzeb Ludwiki Wujec Rodzina, przyjaciele, przedstawiciele władz państwowych i samorządowych oraz byli opozycjoniści pożegnali na warszawskich Powązkach Wojskowych Ludwikę Wujec… » więcej 2024-05-30, godz. 09:00 Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa 30 maja przypada uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa, znana powszechnie w Polsce jako Boże Ciało. Jest to jedno z najważniejszych świąt… » więcej 2024-05-30, godz. 07:00 Kalendarium historyczne 30 maja » więcej 2024-05-29, godz. 15:30 ŻIH wydał Encyklopedię getta warszawskiego Ponad 2 tysiące haseł w internecie i 50 haseł w wersji papierowej - publikacją "Encyklopedii getta warszawskiego" zakończył się wieloletni projekt naukowy… » więcej 2024-05-29, godz. 11:00 Dzień Weterana Działań poza Granicami Państwa 29 maja jest obchodzony Dzień Weterana Działań poza Granicami Państwa, ustanowiony przez Sejm w 2011 roku. Jest to święto żołnierzy i funkcjonariuszy służb… » więcej 2024-05-29, godz. 10:00 Odsłonięto tablicę upamiętniającą podpułkownika Wacława Lipińskiego, żołnierza walk o niepodległość Przed gmachem warszawskiej PAST-y odsłonięto tablicę poświęconą podpułkownikowi Wacławowi Lipińskiemu. To harcerz i żołnierz Pierwszej Brygady Legionów… » więcej 2024-05-29, godz. 09:00 81 lat temu Niemcy rozstrzelali 530 więźniów Pawiaka 81 lat temu, 29 maja 1943 roku, Niemcy rozstrzelali w ruinach warszawskiego getta około 530 więźniów Pawiaka. Była to jedna z największych masowych egzekucji… » więcej 2024-05-29, godz. 07:00 Kalendarium historyczne 29 maja » więcej
678910
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »