Zryw wybuchł miesiąc wcześniej, 19 kwietnia 1943 roku. Stanowił odpowiedź na rozpoczęcie przez Niemców akcji ostatecznej likwidacji getta, podjętej w ramach realizowanego przez nich planu zagłady europejskich Żydów. Był największym zbrojnym powstaniem żydowskim podczas II wojny światowej - do nierównej walki stanęło, według różnych szacunków, od 700 do 2 tysięcy bojowców. Każdego dnia walczyli przeciwko dwóm tysiącom dobrze uzbrojonych niemieckich żołnierzy z oddziałów SS, Wehrmachtu, Policji Bezpieczeństwa oraz formacji pomocniczych. Przeciwko powstańcom użyte zostały pojazdy opancerzone oraz artyleria.

Poza starciami z powstańcami, niemieckie oddziały szturmowe codzienne przeczesywały teren getta, poszukując miejsc, w których ukrywali się Żydzi. Przez cztery tygodnie Niemcy zrównali getto z ziemią, metodycznie paląc dom po domu. Cichy opór cywilów, którzy w czasie powstania ukrywali się w bunkrach i kryjówkach przygotowanych wcześniej w niemal każdym domu na terenie getta, przesądził o tym, że niemiecka akcja likwidacyjna trwała aż cztery tygodnie. Część z ukrywających się ludzi pozostała nieuchwytna dla poszukujących ich Niemców nawet wiele tygodni po zakończeniu walk. Zarówno niemieckie raporty policyjne, jak i polska prasa konspiracyjna donosiły, że jeszcze w czerwcu na terenie getta rozlegały się strzały. Niektórzy "gruzowcy" ukrywali się w ruinach aż do końca 1943 roku.

Akcją całkowitego zniszczenia getta warszawskiego dowodził generał SS Juergen Stroop. Nakazał podpalanie wszystkich schronów, bunkrów i kryjówek. Zbrojny zryw mieszkańców zamkniętej dzielnicy rozpoczął się, gdy znajdowało się w nim - według raportu Stroopa - około 56 tysięcy Żydów. Około 6-7 tysięcy zginęło w walce, na skutek pożarów czy zaczadzenia. Kolejne 7 tysięcy zostało zamordowanych przez Niemców na terenie getta, tyle samo wysłano do niemieckiego obozu zagłady w Treblince. Pozostałą grupę około 36 tysięcy Żydów wywieziono do Auschwitz-Birkenau, Majdanka oraz innych niemieckich obozów zagłady.

Spośród żołnierzy Żydowskiej Organizacji Bojowej powstanie w getcie przeżyło kilkudziesięciu. Końca wojny doczekało jednak tylko kilku z nich. W walkach na terenie getta zabici zostali także niemal wszyscy żołnierze Żydowskiego Związku Wojskowego.

Łączna liczba ofiar getta warszawskiego szacowana jest na 400 tysięcy osób, z czego około 100 tysięcy zginęło lub zmarło w Warszawie - były to ofiary głodu i chorób, egzekucji, dwóch akcji likwidacyjnych oraz polegli i zamordowani podczas powstania.

(więcej)

Niemcy utworzyli getto warszawskie, największe w okupowanej Europie, 2 października 1940 roku, na mocy dekretu szefa dystryktu warszawskiego Generalnej Guberni Ludwiga Fischera. Zamknięty obszar objął prawie 3 kilometry kwadratowe centrum stolicy, głównie tereny dzielnicy Muranów, które otoczono murem. Na początku 1941 roku obszar ten zamieszkiwało blisko 400 tysięcy Żydów. W okresie szczytowym żyło tam nawet 450 tysięcy osób.

Ciężkie warunki życia, a także terror powodowały wysoką śmiertelność wśród ludności żydowskiej. Tylko w okresie od zamknięcia dzielnicy do połowy 1942 roku zginęła jedna czwarta jej mieszkańców.

Wiosną 1942 roku Niemcy rozpoczęli operację "Reinhardt", której celem było wymordowanie wszystkich Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Ta z kolei odbywała się w ramach tak zwanego ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej, czyli zagłady wszystkich europejskich Żydów. W ciągu dwóch miesięcy - od lipca do września 1942 roku, w czasie wielkiej akcji likwidacyjnej w warszawskim getcie - wywieźli około 300 tysięcy Żydów z obozu zagłady w Treblince.

Po zakończeniu powstania Niemcy przeprowadzali na terenie dzielnicy żydowskiej masowe egzekucje mieszkańców Warszawy - polskich więźniów politycznych oraz Żydów schwytanych po "aryjskiej stronie". Od lata 1943 roku w okolicach ulicy Gęsiej funkcjonował niemiecki hitlerowski obóz koncentracyjny Warschau.

Synagoga na ulicy Tłomackie, najważniejszy dla środowiska żydowskiego dom modlitwy w przedwojennej Warszawie, została zaprojektowana przez Leandro Marconiego, uznawanego wtedy za jednego z najlepszych architektów w Warszawie. Budowa trwała dwa lata. Otwarcie i poświęcenie synagogi odbyło się 26 września 1878 roku. Budowla miała nowoczesny charakter, łączyła w sobie styl klasyczny i renesansowy. Była zdobiona marmurem i tkaninami przetykanymi złotem i srebrem. Arka - najważniejsze miejsce synagogi, w którym przechowywane są Zwoje Tory - została wykonana z drewna cedrowego sprowadzonego z Libanu.

Po utworzeniu w 1940 roku getta w Warszawie synagoga znalazła się w jego granicach. Wiosną 1942 roku, gdy Niemcy zaczęli zmniejszać obszar dzielnicy żydowskiej, pozostała na zewnątrz. Wtedy Niemcy urządzili tam magazyn mebli, które zwozili z wyludnionych domów.

Wysadzona w powietrze na znak zakończenia likwidacji warszawskiego getta nie została odbudowana po wojnie. Początkowo zakładano jej rekonstrukcję, jednak w latach 50. zaniechano tego pomysłu. Na jej miejscu wzniesiono tak zwany Błękitny Wieżowiec.

W 1948 roku w Warszawie na Muranowie, w pobliżu miejsca pierwszych walk bojowców żydowskich z hitlerowcami, odsłonięto pomnik Bohaterów Getta. Monument wzniesiono ze składek organizacji żydowskich. W grudniu 1970 podczas oficjalnej wizyty w Polsce kanclerz Niemiec Willy Brandt niespodziewanie ukląkł na schodach pomnika po złożeniu wieńca, co zinterpretowano jako wyrażenie żalu za zbrodnie popełnione przez naród niemiecki na narodzie żydowskim.

W ramach obchodów 70. rocznicy wybuchu powstania w 2013 roku otwarto dla publiczności Muzeum Historii Żydów Polskich Polin.