Legiony Polskie były pierwszą polską formacją wojskową w XX wieku. Walcząc w I wojnie światowej, przyczyniły się do odzyskania przez nasz kraj niepodległości w 1918 roku. Zostały utworzone przez Naczelny Komitet Narodowy, 16 sierpnia 1914 roku. Początek dała im I Kompania Kadrowa, sformowana z inicjatywy Józefa Piłsudskiego, 3 sierpnia 1914 roku w Krakowie.

Legiony Polskie stanowiły oddzielną formację Armii Austro-Węgierskiej. Skupiły między innymi oddziały Związku Strzeleckiego, Polskie Drużyny Strzeleckie, a także Polowe Drużyny Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" oraz inne organizacje paramilitarne działające przed I wojną światową, głównie w zaborze austriackim. Przeszło przez nie od 35 do 40 tysięcy żołnierzy. Poległo około 3 tysięcy. Ponad 1300 żołnierzy Legionów otrzymało Order Virtuti Militari.

Związek Legionistów Polskich został założony jako organizacja zrzeszająca byłych żołnierzy tej formacji, a także ich rodziny oraz inne osoby identyfikujące się z ideą czynu niepodległościowego. Pierwszym komendantem związku był Edward Rydz-Śmigły, legionista, po śmierci Jóżefa Piłsudskiego - marszałek Polski, Naczelny Wódz w wojnie obronnej 1939 roku.

W 1922 roku na I Zjeździe Legionistów, w obecności Józefa Piłsudskiego, Edwarda Śmigłego-Rydza oraz ponad 2,5 tysiąca Legionistów specjalną uchwałą zostało powołane Muzeum Czynu Niepodległościowego. Podjęto również decyzje o budowie Domu imienia Józefa Piłsudskiego w krakowskich Oleandrach oraz Pomnika Józefa Piłsudskiego i Czynu Niepodległościowego.

Po wybuchu II wojny światowej Związek Legionistów Polskich został zdelegalizowany dekretem generalnego gubernatora Hansa Franka, jednak działał w konspiracji pod nazwą "Grupa Oleandry".

Pod koniec lat 60. związek został nieformalnie reaktywowany w Krakowie. Jego działacze organizowali uroczyste msze święte między innymi, w rocznicę śmierci Józefa Piłsudskiego czy wymarszu I Kompanii Kadrowej. Spotykali się też, co roku na "opłatku" u ojców dominikanów, zwykle z udziałem arcybiskupa Karola Wojtyły. Sprawowali także opiekę nad kryptą pod Wieżą Srebrnych Dzwonów na Wawelu, gdzie spoczywa Józef Piłsudski.

(więcej)

W szczytowym okresie - jesienią 1915 roku - w Legionach służyło ponad 16 tysięcy żołnierzy. Początkowo istniały dwa legiony - Legion Wschodni we Lwowie i Legion Zachodni w Krakowie. Później przeformowano je w trzy brygady, pierwszą z nich do września 1916 roku dowodził Józef Piłsudski.

Legion Wschodni został rozwiązany z powodu zajęcia Lwowa przez wojska rosyjskie 2 września 1914 roku. Legion Zachodni pod dowództwem Piłsudskiego wziął udział w walkach, jako straż tylna wojsk austriackich na linii Nowy Korczyn-Opatowiec na lewym brzegu Wisły. Od 16 do 19 listopada jego żołnierze stoczyli bitwę pod Krzywopłotami. W połowie grudnia 1914 z oddziałów tych sformowano I Brygadę Legionów Polskich. Działała na Ziemi Krakowskiej i w zaborze rosyjskim, walczyła pod Łowczówkiem, nad Nidą i pod Konarami. Z kolei oddziały, z których potem, w maju 1915 roku, utworzono II Brygadę, zwaną "karpacką", działały w Karpatach Wschodnich. Żołnierze walczyli pod Mołotkowem, Zieloną, Rafajłową i Kirlibabą, dokonali także szarży pod Rokitną. Od maja 1915 toczyli boje na Bukowinie i nad Prutem. III Brygada współdziałała z brygadą Józefa Piłsudskiego.

Od jesieni 1915 do września 1916 wszystkie brygady walczyły wspólnie na północnym Wołyniu, nad Styrem i Stochodem. W lipcu 1916 roku stoczyły największą bitwę - pod Kostiuchnówką. Wówczas to legioniści pomimo nieustającego ostrzału i ataków Rosjan przez kilka dni utrzymali linię frontu. Wycofali się dopiero po załamaniu walk na flankach bronionych przez Węgrów i Czechów.

Jesienią 1916 roku doszło do wycofania legionów z frontu na tyły i dymisji Józefa Piłsudskiego z funkcji brygadiera. Rok później legioniści odmówili złożenia przysięgi na wierność Niemcom. Rozwiązano Legiony Polskie, część oficerów internowano w obozie w Beniaminowie, a żołnierzy w Szczypiornie. II Brygadę i pozostałych legionistów - poddanych austro-węgierskich - przemianowano na Polski Korpus Posiłkowy i wysłano na Bukowinę i Besarabię.

W lutym 1918 roku doszło do buntu w oddziałach korpusu i legioniści pod dowództwem pułkownika Józefa Hallera przeszli pod Rarańczą na stronę rosyjską. Tam doszło do połączenia z II Korpusem Polskim na Ukrainie.