W latach 60. ubiegłego wieku popisał tzw. List 34, w którym polscy intelektualiści zaprotestowali między innymi przeciwko narzuconej przez komunistów cenzurze. Decyzją Sejmu Melchior Wańkowicz jest jednym z patronów roku 2024.

Nazywany "ojcem polskiego reportażu", pozostawił po sobie bogatą spuściznę literacką, na którą składa się ponad 40 pozycji - powieści, reportaży, wspomnień i szkiców z teorii publicystyki. Jego najbardziej znanym dziełem jest "Bitwa o Monte Cassino", trzytomowa monografia poświęcona żołnierzom generała Andersa. Inne książki to między innymi "Tworzywo", "Na tropach Smętka", "Ziele na kraterze", "Hubalczycy", "Westerplatte" i "Karafka La Fontaine'a". Melchior Wańkowicz doskonale operował wywodzącym się z dawnej polskiej kultury szlacheckiej stylem opowieści mówionej, gawędą. Jego proza zawiera liczne dygresje i anegdoty. Przez całe życie pozostał pisarzem związanym z Kresami.

Monumentalny reportaż "Bitwa o Monte Cassino", napisany na podstawie relacji żołnierzy niemal wszystkich oddziałów, został opublikowany w latach 1945-47 w Mediolanie. Potem był wiele razy wydawany w PRL, jednak pod cenzurą. Pisarz złożył w nim hołd żołnierzom II Korpusu Polskiego Władysława Andersa. Zawarł także swoje osobiste przeżycia i doświadczenia korespondenta wojennego na pierwszej linii walk.

Melchior Wańkowicz często podkreślał, że w doskonaleniu warsztatu twórczego korzystał z doświadczenia nabytego podczas pisania tekstów reklamowych. To on wymyślił znany przedwojenny slogan reklamowy "Cukier krzepi", za który, jak mówił, dostał najwyższe w życiu honorarium. Po wojnie, w latach 50., był autorem równie słynnego hasła "LOT-em bliżej".

Po wonie pisarz przebywał na emigracji. W 1958 roku powrócił do rządzonej przez komunistów Polski. W roku 1964 podpisał tzw. List 34, w którym polscy intelektualiści zaprotestowali przeciwko cenzurze. Jednak, choć odegrał rolę w jego rozpowszechnianiu, bezpośrednią przyczyną jego aresztowania stało się wysłanie do córki w Waszyngtonie - Marty Erdman - tekstu przemówienia, w którym negatywnie odniósł do rzeczywistości PRL. Melchior Wańkowicz został oskarżony o przekazywanie za granicę materiałów godzących w Polskę Ludową i współpracę z Radiem Wolna Europa. W wyniku wytoczonego procesu jeszcze w tym samym roku (1964) skazano go na trzy lata więzienia. Władze nie zdecydowały się jednak na wykonanie kary i pisarz nie trafił do więzienia. W pełni zrehabilitowany został jednak dużo później - w 1990 roku Sąd Najwyższy uchylił wyrok i pośmiertnie go uniewinnił.

Zmarł 10 września 1974 roku. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

(więcej)

Melchior Wańkowicz urodził się 10 stycznia 1892 roku w Kałużycach nieopodal Mińska. W młodości działał w konspiracyjnych organizacjach. Po maturze rozpoczął studia w Szkole Nauk Politycznych w Krakowie oraz na wydziale prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prowadził działalność polityczną w organizacjach narodowych.

Po wybuchu I wojny światowej został zwolniony z rosyjskiego wojska, w czym pomogło mu sfałszowane świadectwo zdrowia. Zajmował się pomocą Polakom przebywającym w Rosji. W 1917 roku wstąpił do I Korpusu Polskiego generała Józefa Dowbora-Muśnickiego. Za udział w buncie młodszych oficerów przeciwko decyzji o zaprzestaniu walk z Niemcami został aresztowany i postawiony przed sądem, a następnie uniewinniony. W 1920 roku walczył w wojnie polsko-bolszewickiej. Za zasługi w walce został odznaczony Krzyżem Walecznych.

Pierwsze zbiory reportaży i wspomnień opublikował w 20-leciu międzywojennym: "W kościołach Meksyku", ”Szczenięce lata", "Na tropach Smętka".

Od 1943 roku Wańkowicz był korespondentem wojennym II Korpusu Polskiego generała Władysława Andersa. Podróżował po Bliskim Wschodzie. W maju 1944 roku uczestniczył w bitwie o Monte Cassino i za tę bitwę również otrzymał Krzyż Walecznych.

Po wojnie przebywał na emigracji. Mieszkał w 17 krajach. Odbył niezliczone podróże po Stanach Zjednoczonych, Meksyku, Kanadzie. W 1958 roku wrócił do Polski.

Melchior Wańkowicz zmarł 10 września 1974 roku.

Od 2005 roku Polskie Radio organizuje Ogólnopolski Konkurs Reportażystów "Melchiory", w którym promuje twórców reportażu radiowego i honoruje reportażystów innych mediów. W ubiegłym (2023) roku wyróżnienia zostały wręczone w kategoriach: Reportaż Roku, Dokument Roku, Inspiracja Roku oraz Realizator Roku. Laureatką nagrody za najlepszy reportaż radiowy została Jolanta Rudnik z Polskiego Radia Koszalin. Dwa równorzędne wyróżnienia w tej kategorii (Reportaż Roku) otrzymali: Michał Kwiatkowski z Polskiego Radia Wrocław oraz Alicja Samolewicz-Jeglicka z Polskiego Radia Gdańsk. W poprzednich latach "Melchiory" otrzymali między innymi: Ewa Szkurłat, Katarzyna Michalak, Patrycja Gruszyńska-Ruman, Waldemar Kasperczak, Henryk Dedo, Magda Skawińska, Adam Bogoryja-Zakrzewski i Aleksandra Sadokierska.