Radio Opole » Z historycznego punktu widzenia » Felietony » Złamanie kodu enigmy
2021-01-31, 08:31 Autor: Bolesław Bezeg

Złamanie kodu enigmy

Enigma skonstruowana przez polskich kryptologów. Zbiory Instytutu W, Sikorskiego w Londynie. [fot. B.Bezeg]
Enigma skonstruowana przez polskich kryptologów. Zbiory Instytutu W, Sikorskiego w Londynie. [fot. B.Bezeg]
88 lat temu 31 stycznia 1933 roku zespół polskich matematyków złamał kod niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma, zmieniając w ten sposób losy świata. Użyte przeze mnie na wstępie stwierdzenie o zmianie przez polskich matematyków losów świata nie jest zbytnią przesadą. Fakt posiadania przez aliantów możliwości deszyfrowania niemieckich depesz radiowych wielokrotnie przyczynił się do odnoszenia sukcesów militarnych.
Warto przypomnieć, że próby złamania niemieckich szyfrów radiowych wywiady Anglii, Francji i Polski podejmowały już w latach 20. Efektem tych generalnie bezskutecznych starań był słuszny wniosek, że do szyfrowania używana jest jakaś zaawansowana maszyna, której sposób szyfrowania ze względu na hipotetyczną ciągłą wymianę podzespołów uznano za nie możliwy do złamania.

Jednak polski wywiad nie poddał się. W roku 1929 w Poznaniu zorganizowano tajny kurs kryptologiczny, do udziału w którym zaproszono szereg najzdolniejszych studentów wydziału matematyki Uniwersytetu Poznańskiego. Wśród nich znaleźli się Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski. Wybrano Poznań, bo ze względu na rozbiorową przeszłość język niemiecki był tam powszechnie znany, a właśnie znajomość tego języka była warunkiem uczestnictwa w kursie.

Jesienią 1930 r. w wojskowym Biurze Szyfrów zatrudniono ośmiu najzdolniejszych absolwentów kursu, a wśród nich wspomniani już Rejewski, Różycki i Zygalski. Cel jaki postawiono wybitnym matematykom brzmiał: rozszyfrować kod enigmy.

Zadanie wykonano w dwa i pół roku. Pierwsze depesze rozszyfrowano jesienią 1932 r. a w styczniu 1933 roku opracowano projekt pierwszej polskiej wersji enigmy. Czas był najwyższy bo 30 stycznia 1933 r. władzę w Niemczech objął Adolf Hitler. Wybuch wojny był już tylko kwestią czasu.

Wszystko to brzmi bardzo zwyczajnie, ale trzeba wiedzieć, że złamanie szyfru enigmy dokonane zostało przez zespół Rejewskiego bez użycia żadnych maszyn, ale wyłącznie za pomocą umysłu, ołówka i papieru. Bo przecież nie było wówczas komputerów.

Aby zrozumieć skalę tej trudności należy sobie wyobrazić 26 cylindrów pokrytych literami, z których każdy obraca się z inną prędkością uzależnioną od zmienianego w każdej depeszy programu. Efektem wprowadzenia do maszyny tekstu jest wielopoziomowo zaszyfrowany ciąg znaków, którego prawidłowe odczytanie wymaga zastosowania dokładnie takich samych cylindrów i programu. Polscy matematycy do schematu konstrukcji maszyny doszli analizując zaszyfrowane depesze.

Warto dodać, że wywiady Anglii i Francji uznały kod enigmy za niemożliwy do złamania i zaprzestały takich prób. Tym większe było zaskoczenie aliantów gdy w lipcu 1939 r. przedstawiciele alianckich wywiadów otrzymali od polskich kryptologów po egzemplarzu enigmy. Od tej pory niemieckie depesze radiowe przestały być dla aliantów tajemnicą.

Oczywiście Niemcy kilkakrotnie ulepszali enigmę i dokonywali zmian sposobów szyfrowania, ale dzięki polskim osiągnięciom i zaangażowaniu naszych kryptologów, którzy przedostali się najpierw do Francji a potem do Anglii, do końca wojny udawało się łamać kolejne wersje szyfru enigmy, a znajomość niemieckich zamierzeń pozwalała aliantom odpowiednio się przygotowywać do walki.

Tyle historii, a teraz kilka gorzkich słów o naszej szarej współczesnej rzeczywistości. Światowa kultura masowa coraz skuteczniej wypiera udział Polaków w sukcesie złamania kodu enigmy. Zaczęło się od opublikowanej w 1996 r. powieści Roberta Harrisa „Enigma”, której akcja toczy się w brytyjskim ośrodku dekryptażu w Bletchley Park, gdzie faktycznie zajmowano się łamaniem kodu enigmy, ale Polacy w ogóle się tam nie pojawiają.

Na podstawie powieści nakręcono film w gwiazdorskiej obsadzie, który niestety także zafałszowuje historię. Na nic zdały się protesty środowisk polonijnych. Film poszedł w świat i co jakiś czas jest emitowany także przez polskie telewizje.

Jeszcze większą bzdurą był nakręcony w roku 2000 skądinąd całkiem dobry film zatytułowany „U-571”. Obraz opowiada całkowicie zmyśloną historię zdobycia przez amerykanów niemieckiego u-bota z enigmą na pokładzie. W ten sposób jak zwykle amerykanie to sobie przypisują zasługę zdobycia możliwości odczytywania niemieckich szyfrów.

Zjawisko przypisywania sobie czyichś zasług to nic nowego. Austriacy twierdzą, że to ich książę dowodził w bitwie pod Wiedniem, Francuzi myślą, że to oni zdobyli Somosierrę, a amerykanie, że to ich piloci obronili Anglię w roku 1940. Jak zwykle sukces ma wielu ojców, a zawłaszczanie zasług tym jest łatwiejsze im bardziej wspiera je przemysł filmowy.
Póki co Holendrzy nadal pamiętają, że to my wyzwalaliśmy Arnhem, ale kto wie jakie filmy wkrótce wyprodukują nasi sojusznicy…

Zobacz także

2022-12-18, godz. 08:20 Myśl o powstaniu 367 lata temu, 18 grudnia 1655 roku przebywający w Opolu król polski Jan Kazimierz wyruszył w drogę powrotną do Polski z zamiarem wzbudzenia ogólnonarodowego… » więcej 2022-12-17, godz. 07:20 Beethoven w Głogówku 252 lata temu 17 grudnia 1770 roku urodził się wybitny niemiecki kompozytor i bywalec dworów Opolszczyzny Ludwig van Beethoven. » więcej 2022-12-11, godz. 08:20 Legionista, powstaniec i radiowiec Dziś przypada 60 rocznica śmierci polskiego działacza kulturalnego i powstańca śląskiego Romana Horoszkiewicza. » więcej 2022-12-10, godz. 07:20 Jak we Florencji 670 lat temu – późną jesienią 1352 roku ukończona została budowa pierwszego murowanego Ratusza w Opolu. Gotycka budowla wzniesiona została w miejscu… » więcej 2022-12-04, godz. 08:20 Trzecia wojna śląska Jutro przypada 265 rocznica bitwy pod Lutynią. 5 grudnia 1757 roku podczas tzw. wojny siedmioletniej pod Lutynią niedaleko Środy Śląskiej stoczona została… » więcej 2022-12-03, godz. 07:20 Pierwszy hołd krzyżacki Przedwczoraj minęła 553 rocznica złożenia przez wielkiego mistrza krzyżaków pierwszego hołdu polskiemu królowi. » więcej 2022-11-27, godz. 08:20 Powstanie z szansami Pojutrze przypada 192 rocznica wybuchu powstania listopadowego. Jak często, także i w temacie tego powstania powszechne wyobrażenia odbiegają od rzeczywis… » więcej 2022-11-26, godz. 07:20 Ksiądz Reginek z Dobrzenia W. Przedwczoraj minęła 143 rocznica urodzin śląskiego polityka i polskiego działacza plebiscytowego Jana Reginka. » więcej 2022-11-20, godz. 08:20 Upadek insurekcji Kilka dni temu obchodziliśmy 228 rocznicę upadku insurekcji kościuszkowskiej. » więcej 2022-11-19, godz. 07:20 Komunalne zwycięstwo 103 lata temu w efekcie rewolucji listopadowej, która miała miejsce w Niemczech w r. 1918, odbyły się wybory samorządowe. Choć początkowo zarządzono je… » więcej
12345
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »