Jako działania osłonowe zaplanowano wypłatę niewielkich rekompensat. Podwyżki miały wejść w życie od najbliższego poniedziałku, a przez dwa kolejne dni od ich ogłoszenia miały potrwać tzw. „konsultacje społeczne”. To co wydarzyło się jednak kompletnie zaskoczyło władze.

W piątek od rana ludzie zaczynają wykupywać ze sklepów wszystko, co miało podrożeć. Rano zaczynają się też w ponad 50 zakładach w Polsce strajki. Z każdą godzina ta liczba rośnie. Największe protesty wybuchły w Radomiu, w fabryce traktorów w Ursusie i Petrochemii w Płocku. Szczególnie dramatycznego przebiegu nabierają protesty w Radomiu. Podpalono tam gmach Komitetu Wojewódzkiego PZPR, próbowano podpalić Urząd Wojewódzki oraz Biuro Paszportów Komendy Wojewódzkiej MO. W trakcie kilkugodzinnych walk ulicznych zginęli Jan Łabęcki i Tadeusz Ząbecki, zabici przez przyczepę ciągnikową wypełnioną betonowymi płytami, którą próbowali zepchnąć w kierunku zbliżających się zomowców.

W Ursusie robotnicy zablokowali m.in. tory kolejowe, a następnie przyspawali do nich koła pociągu relacji Paryż - Moskwa. Jak się ocenia, w strajkach 25 czerwca uczestniczyło łącznie nawet 80 tys. osób. Protesty zostały brutalnie spacyfikowane, choć rzeczywiście w jednym Edward Gierek dotrzymał słowa: nie strzelano do robotników. Zamiast tego demonstrantom fundowano osławione „ścieżki zdrowia”. Funkcjonariusze milicji, ustawieni w szpaler bili ich po całym ciele długimi pałkami szturmowymi i kopali. Ofiary do dziś wspominają wyjątkową zaciekłość oprawców.
Zatrzymywanych stawiano również przed kolegiami i sądami. Obyły się pokazowe procesy osób, wskazanych jako „prowodyrzy” czerwcowych wydarzeń. Zapadły w nich wyroki od dwóch do dziesięciu lat więzienia.

Wieczorem 25 czerwca, przed dziennikiem telewizyjnym wystąpił wyraźnie zdenerwowany premier Jaroszewicz, by ogłosić, że władza wycofuje się z zapowiedzianych podwyżek. To jednak nie zamykało sprawy. Władza ludowa przystąpiła bowiem do kontrataku, by jak mówił podczas spotkania z aktywem partyjnym sam pierwszy sekretarz Edward Gierek, załodze tych protestujących zakładów powiedzieć, jak partia ich nienawidzi,” jacy to są łajdacy, jak oni swoim postępowaniem szkodzą krajowi”. Instrukcje Gierka zostały następnie przełożone na język aparatu, a następnie zaprezentowane podczas dziesiątek masowych wieców, na których karierę robiło sformułowanie o „warchołach” stojących za czerwcowymi protestami. Co jakiś czas wracające później, a i dziś dające o sobie znać w oficjalnym języku polityki.

Posłuchaj felietonu:

Ireneusz Prochera (oprac. Małgorzata Lis-Skupińska)