„Nie wiadomo dokładnie, ilu byłych więźniów Majdanka wzięło udział w powstaniu, było ich na pewno wielu, ale znamy tylko kilkanaście nazwisk” - powiedział dr Krzysztof Tarkowski z Państwowego Muzeum na Majdanku, gdzie z okazji 80. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego przypomniano sylwetki więźniów niemieckiego obozu koncentracyjnego na Majdanku, którzy brali udział w powstaniu.

Jednym z nich był aktor Wieńczysław Gliński. W czasie wojny studiował w podziemnej szkole teatralnej, pracował dorywczo m.in. jako szatniarz i recepcjonista hotelowy. Jako żołnierz Armii Krajowej pod pseudonimem „Antek” służył w grupie nr 6 kontrwywiadu Okręgu Warszawskiego przy Komendzie Głównej ZWZ AK, która zajmowała się rozpracowywaniem osób podejrzanych i ostrzeganiem sprzyjających podziemiu osób przed donosami.

Aresztowany podczas łapanki Warszawie w styczniu 1943 roku został wywieziony do obozu na Majdanku. Był tam przez kilka miesięcy, wykorzystując nieuwagę Niemców znalazł się w grupie osób zwalnianych z obozu po weryfikacji dokumentów. Wrócił do Warszawy. W czasie Powstania Warszawskiego walczył na Ochocie. Trafił do niewoli i umieszczono go w obozie w Sachsenhausen. Po wojnie Wieńczysław Gliński powrócił do aktorstwa, zagrał ponad sto ról - w filmach, serialach, Teatrze Telewizji. W 1956 r. w filmie Andrzeja Wajdy pt. „Kanał” zagrał porucznika „Zadrę”.

Spośród byłych więźniów obozu na Majdanku powstańcem był także Mikołaj Stebliński zaangażowany w czasie wojny w działalność konspiracyjną w Warszawie, gdzie m.in. zajmował się nawiązywaniem kontaktów z polskimi oficerami osadzonymi w obozach jenieckich oraz organizowaniem pomocy w ich ucieczce z niewoli. Niemcy aresztowali go w maju 1942 r. i deportowali na Majdanek w styczniu 1943 r.

W obozie Stebliński – nazywany przez współwięźniów „Kolą” – dostał się do komanda mechaników samochodowych. Przynależący do tej grupy więźniowie pracowali pod dachem, otrzymywali większe racje żywnościowe, a radia serwisowanych przez nich samochodów wykorzystywali do pozyskiwania wieści z frontu. Stebliński właśnie samochodem uciekł z Majdanka w maju 1944 r. Przebrany za SS-mana wyjechał z obozu zabierając ze sobą na wolność jeszcze dwóch innych współwięźniów. Do Warszawy przybył na dwa dni przed powstaniem. Brał udział w krwawych walkach na barykadach. 4 października trafił do niewoli.

W Muzeum na Majdanku zaprezentowano także spisany na kartkach wyrwanych z zeszytu szczegółowy raport powstańca z działalności harcerskiej grupy szturmowej „Lis” z drugiego Batalionu Chrobry I. Opisana w nim jest akcja grupy na Stawkach, gdzie włamano się do niemieckich magazynów zaopatrzenia. Dokument trafił do Państwowego Muzeum na Majdanku w 1972 r. - dostarczyly go dwie kobiety, które w czasie wojny służyły w Wojskowej Służbie Kobiet AK. „Nie wiemy, kto jest autorem tych zapisów. To prawdopodobnie żołnierz Armii Krajowej, który walczył w powstaniu. Raport jest bardzo szczegółowy” – zaznaczył Tarkowski.

Niemiecki obóz koncentracyjny na Majdanku istniał od października 1941 r. do lipca 1944 r. Spośród prawdopodobnie 130 tys. osób, które przeszły przez Majdanek, wskutek głodu, chorób, pracy ponad siły, a także w egzekucjach i komorach gazowych życie straciło tu około 80 tys. osób. 60 tys. z nich to byli Żydzi przywożeni do obozu z całej Europy. Na Majdanek trafiali też więźniowie polityczni, kryminalni, świadkowie Jehowy, homoseksualiści, jeńcy wojenni, ludzie ujęci podczas łapanek, wysiedleń i pacyfikacji.

W 1944 r. Niemcy, kiedy liczyli się już z możliwością klęski, likwidowali obóz. Większość więźniów - pozostających wtedy w obozie - wywieziono do innych obozów m.in. do Auschwitz i Mauthausen pod Linzem. Ostatecznie likwidacja obozu nastąpiła 22 lipca. Po wkroczeniu wojsk sowieckich na terenie Majdanka funkcjonował jeszcze obóz dla jeńców niemieckich, a jedno z pól hitlerowskiego obozu przejęło NKWD i więziono tu żołnierzy Armii Krajowej uznanych za wrogów politycznych. W listopadzie 1944 r. na terenie b. obozu na Majdanku utworzono muzeum.(PAP)

ren/ dki/