22 lipca

--------

1018 - W czasie wyprawy na Kijów Bolesław Chrobry pokonał Jarosława Mądrego, wielkiego księcia kijowskiego.

1603 - W Lipnikach pod Tykocinem zmarł Łukasz Górnicki, humanista, poeta, tłumacz, sekretarz i bibliotekarz króla Zygmunta Augusta, autor "Dworzanina polskiego" i "Dziejów w Koronie Polskiej".

1657 - W Międzybożu skapitulowały sprzymierzone ze Szwedami, osaczone przez siły polskie, wojska księcia Siedmiogrodu Jerzego II Rakoczego.

1793 - Sterroryzowany obecnością wojsk rosyjskich sejm w Grodnie wyraził zgodę na oddanie Rosji województw bracławskiego, mińskiego, kijowskiego i podolskiego oraz części pozostałych województw wschodnich, sankcjonując tym samym II rozbiór Polski.

1807 - W Dreźnie Napoleon Bonaparte nadał Księstwu Warszawskiemu konstytucję.

1878 - W Warszawie urodził się Henryk Goldszmit (według różnych źródeł w roku 1879), powszechnie znany jako Janusz Korczak, pedagog, pisarz, lekarz i działacz społeczny, prekursor walki o prawa dziecka i uznanie jego podmiotowości; twórca zakładów wychowawczych "Dom Sierot" i "Nasz Dom", autor powieści dla dzieci "Król Maciuś I", "Bankructwo Małego Dżeka", "Kajtuś czarodziej".

1897 - W Warszawie rozpoczęła działalność pierwsza stacja pogotowia ratunkowego.

1902 - W Rzymie zmarł Mieczysław Ledóchowski, arcybiskup metropolita gnieźnieński i poznański, kardynał; więziony przez władze pruskie (1874-1876) i pozbawiony archidiecezji.

1902 - W Chłapowie koło Władysławowa urodził się Augustyn Necel, pisarz związany z Kaszubami, autor powieści historycznych.

1910 - W Łodzi urodził się Bolesław Mrówczyński, pisarz, autor powieści historycznych i podróżniczych, m.in. cyklu "Bartochowie", opisującego losy polskich emigrantów w Brazylii.

1917 - Po tzw. kryzysie przysięgowym w Legionach władze niemieckie aresztowały w Warszawie Józefa Piłsudskiego i Kazimierza Sosnkowskiego; obaj osadzeni zostali w areszcie w twierdzy magdeburskiej.

1920 – Generał broni Tadeusz Rozwadowski objął stanowisko szefa Sztabu Generalnego.

1930 - W Warszawie zmarł Wacław Szymanowski, rzeźbiarz i malarz, autor projektu pomnika Fryderyka Chopina w warszawskich Łazienkach oraz pomnika Juliusza Słowackiego we Wrocławiu (wcześniej - w Krzemieńcu).

1938 - Koło miejscowości Gura Humorului w Rumunii w katastrofie lecącego z Czerniowiec do Bukaresztu samolotu Lockheed L-14 Super Electra należącego do PLL LOT zginęło wszystkich 14 osób na pokładzie.

1942 - Niemcy rozpoczęli wielką akcję wysiedleńczą w warszawskim getcie. W ciągu dwóch miesięcy 254 tys. ludzi wywieziono do obozu zagłady w Treblince, 11 tys. skierowano do obozów pracy, na miejscu rozstrzelano ok. 6 tys. W getcie legalnie pozostało 35 tys. osób, a ok. 25 tys. żyło w ukryciu.

1944 - Radio moskiewskie ogłosiło powstanie w zajętym przez Armię Czerwoną Chełmie Lubelskim Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Podało również tekst ogłoszonego przez PKWN manifestu. W rzeczywistości PKWN utworzono pod patronatem Stalina 21 lipca 1944 r. w Moskwie, a jego członkowie dotarli do Chełma Lubelskiego dopiero 27 lipca 1944 r.

1944 - Wojska niemieckie kilka godzin przed opuszczeniem Lublina zamordowały ok. 300 Polaków i Żydów przetrzymywanych w więzieniu na lubelskim Zamku, w tym kobiety i dzieci.

1945 – Krajowa Rada Narodowa wydała dekret o ustanowieniu Święta Odrodzenia Polski.

1949 - W Warszawie oddano do użytku Trasę W-Z i most Śląsko-Dąbrowski; na placu Zamkowym ponownie ustawiono kolumnę Zygmunta III Wazy.

1949 - W Raszynie uruchomiono stację nadawczą Polskiego Radia; jej 335-metrowy maszt był najwyższym masztem w Europie.

1949 - W Warszawie urodził się Wojciech Trzciński, kompozytor, dyrygent, założyciel Centrum Artystycznego Fabryka Trzciny na warszawskiej Pradze.

1952 - Sejm uchwalił Konstytucję PRL.

1952 - W Warszawie oddano do użytku Marszałkowską Dzielnicę Mieszkaniową (MDM).

1953 - Koniec pierwszego etapu powojennej odbudowy Starego Miasta w Warszawie; do użytku oddano Rynek oraz część budynków przy ulicach Piwnej i Zapiecek.

1954 - W podkrakowskiej Hucie im. Lenina dokonano pierwszego spustu surówki.

1955 - W Warszawie oddano do użytku Pałac Kultury i Nauki im. Józefa Stalina oraz Stadion Dziesięciolecia PRL.

1973 - W Bielsku-Białej uruchomiono linię produkcyjną Fiata 126p.

1974 - W Warszawie uroczyście otwarto Trasę Łazienkowską i Wisłostradę. W Gdańsku otwarto Port Północny.

1983 - Rada Państwa, po 586 dniach obowiązywania, zniosła formalnie stan wojenny w Polsce, zachowując jednak część represyjnego ustawodawstwa.

2002 - W siedzibie "Gazety wyborczej" doszło do spotkania Lwa Rywina z redaktorem naczelnym Adamem Michnikiem. Opublikowany stenogram z tej rozmowy dał początek tzw. aferze Rywina, która doprowadziła do przegranej rządu SLD w wyborach parlamentarnych.

2018 – Andrzej Bargiel jako pierwszy człowiek w historii zjechał na nartach ze szczytu K2 w paśmie Karakorum.

2019 – Zmarł Kazimierz Albin, ostatni żyjący więzień z pierwszego transportu Polaków do niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Auschwitz, po ucieczce w 1943 r. żołnierz Armii Krajowej, członek Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej.

23 lipca

--------

1422 - W Czerwińsku nad Wisłą król Władysław II Jagiełło nadał szlachcie polskiej przywilej, który m.in. zabraniał królowi konfiskowania majątków szlacheckich bez wyroku sądowego; przywilej ten nie pozwalał również na łączenie w jednym ręku urzędów starosty i sędziego.

1777 – Kazimierz Pułaski dotarł do Stanów Zjednoczonych Ameryki, które walczyły o niepodległość.

1792 - Król Stanisław August Poniatowski zgłosił akces do konfederacji targowickiej; przedstawił rosyjskie ultimatum na naradzie Straży Praw zwołanej w Zamku Królewskim; za jego przyjęciem opowiedziała się większość zebranych; po uzyskaniu zapewnienia o zachowaniu przez Rosję integralności terytorialnej Rzeczypospolitej, mając nadzieję na uratowanie przynajmniej części reform Sejmu Czteroletniego, król zdecydował o zakończeniu działań zbrojnych w wojnie z Rosją.

1817 - W krypcie św. Leonarda w Katedrze na Wawelu pochowano księcia Józefa Poniatowskiego.

1829 - W Warszawie zmarł Wojciech Bogusławski, aktor, dramatopisarz, reżyser, twórca polskiego teatru narodowego.

1842 - W Przemyślu urodził się Henryk Jordan, lekarz, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, pionier wychowania fizycznego na ziemiach polskich; w 1888 r. założył w Krakowie pierwszy w Polsce park gier i zabaw ruchowych dla dzieci i młodzieży.

1909 - W Warszawie zmarł Zygmunt Noskowski, kompozytor, dyrygent, pedagog, krytyk muzyczny.

1914 - Austro-Węgry wystosowały wobec Serbii ultimatum z żądaniem m.in. dopuszczenia cesarsko-królewskich organów ścigania do śledztwa na terenie Serbii ws. zabójstwa arcyksięcia Franciszka Ferdynanda; niespełnienie tego warunku doprowadziło 28 lipca do wypowiedzenia Serbii przez Austro-Węgry wojny, która przekształciła się w konflikt światowy.

1914 - W Droniowicach k. Lublińca urodził się Adolf Dygacz, etnograf, folklorysta, badacz dziedzictwa kulturowego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego.

1920 - Wojna polsko-bolszewicka: Rozkaz głównodowodzącego Armii Czerwonej Siergieja Kamieniewa: Front Zachodni uderzać ma na Warszawę, natomiast Front Południowo-Zachodni ma atakować Lwów.

1920 - W Smoleńsku bolszewicy powołali Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski (Polrewkom).

1935 - W Krakowie urodził się Władysław Serczyk, historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek PAN, specjalista w dziedzinie historii Rosji i Ukrainy.

1942 - Początek funkcjonowania niemieckiego obozu zagłady w Treblince; do sierpnia 1943 r. zgładzono w nim ok. 870 tys. Żydów.

1942 - Adam Czerniaków, przewodniczący Judenratu w warszawskim getcie, popełnił samobójstwo.

1944 - Oddziały Armii Krajowej, współdziałając z Armią Czerwoną, rozpoczęły walkę o Lwów.

1944 - Armia Czerwona zajęła niemiecki obóz koncentracyjny na Majdanku, wyzwalając około tysiąca więźniów.

1944 - W Chełmie Lubelskim ukazał się pierwszy numer dziennika PKWN "Rzeczpospolita", pod redakcją Jerzego Borejszy.

1944 - Współpracujący z Niemcami Ukraiński Legion Samoobrony dokonał pacyfikacji polskiej wsi Chłaniów i przyległych miejscowości w pow. krasnostawskim; w masakrze zginęło ponad 40 osób.

1951 – Sąd Wojewódzki w Warszawie skazał na karę śmierci niemieckiego zbrodniarza Jürgena Stroopa, odpowiedzialnego m.in. za krwawe stłumienie powstania w getcie warszawskim.

1953 - W Otwocku urodził się Kamil Sipowicz, filozof, publicysta, poeta, rzeźbiarz, malarz.

1960 - W gdańskim klubie Czarny Kot zadebiutował zespół Czerwono-Czarni, jedna z pierwszych polskich grup bigbitowych.

1978 - W Warszawie zmarł Jerzy Duszyński, aktor, odtwórca głównych ról w pierwszych polskich filmach powojennych: "Zakazane piosenki", "Dwie godziny", "Skarb"; aktor teatrów warszawskich.

1980 - W większości lubelskich zakładów zakończyły się strajki.

1983 - Jerzy Kukuczka i Wojciech Kurtyka jako pierwsi Polacy zdobyli szczyt Gaszerbrum I (8068 m n.p.m.) leżący w paśmie Karakorum - gór na pograniczu Indii, Pakistanu i Chin.

2013 – Nastąpiło całkowite wyłączenie sygnału analogowego telewizji naziemnej w Polsce.

2021 – W Tokio rozpoczęły się XXXII Letnie Igrzyska Olimpijskie. W ich trakcie Polacy zdobyli łącznie 14 medali (4 złote, 5 srebrnych, 5 brązowych) – był to najlepszy wynik medalowy reprezentantów Polski od Igrzysk Olimpijskich w 2000 roku.

24 lipca

--------

1002 - Podczas zjazdu w Merseburgu doszło do ataku na orszak Bolesława Chrobrego. Domniemanym zleceniodawcą zamachu był cesarz Henryk II.

1292 - W Starym Sączu zmarła Kinga, zwana również Kunegundą, księżniczka węgierska, księżna krakowska i sandomierska, kanonizowana w 1999 r.

1400 - W salach krakowskiego Collegium Maius odbyły się pierwsze wykłady uniwersyteckie.

1520 - Król Polski Zygmunt I Stary wydał w Toruniu edykt zakazujący przywożenia do kraju pism luterańskich i zakaz publicznego głoszenia zasad nowego wyznania.

1599 - Parlament szwedzki pozbawił Zygmunta III Wazę praw do tronu szwedzkiego, kończąc w ten sposób polsko-szwedzką unię personalną.

1900 - W Warszawie urodził się Aleksander Żabczyński, aktor, uczestnik kampanii polskiej 1939 r., oficer Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, ranny w bitwie pod Monte Cassino; gwiazda kina międzywojennego.

1912 - W Warszawie urodził się Stanisław Wohl, operator, scenarzysta i reżyser; współzałożyciel i wieloletni wykładowca PWSF w Łodzi; autor scenariusza filmu "Strachy" i serialu "Czterej pancerni i pies".

1917 - Pod Krechowcami, niedaleko Stanisławowa, wchodzący w skład Dywizji Strzelców Polskich 1 pułk ułanów płk. Bolesława Mościckiego stoczył z wojskami niemieckimi całodzienny bój, skutecznie osłaniając odwrót wojsk rosyjskich.

1919 - Sejm RP uchwalił ustawę o Policji Państwowej.

1922 - W Wilnie urodził się Bernard Ładysz, śpiewak operowy, aktor filmowy; bas-baryton Opery Warszawskiej i Teatru Narodowego, niezapomniany Skołuba w "Strasznym dworze" Stanisława Moniuszki.

1924 - W Kielcach urodziła się Krystyna Skuszanka, reżyserka teatralna, w latach 1983-1990 wraz z mężem Jerzym Krasowskim prowadziła Teatr Narodowy w Warszawie.

1933 - W Puławach urodził się Jerzy Harasymowicz, poeta, związany ze środowiskiem pisma "Współczesność", piewca kultury łemkowskiej; autor tomu "Zielnik", "Wesele rusałek", "Zimownik".

1939 - Premier Węgier Pal Teleki w depeszy do Adolfa Hitlera odmówił poparcia dla planowanej niemieckiej inwazji na Polskę, tłumacząc, że "nie może przedsięwziąć żadnej akcji militarnej przeciw Polsce ze względów moralnych".

1943 - Załoga niszczyciela ORP "Orkan" uratowała 37 rozbitków z zatopionego niemieckiego okrętu podwodnego U-459 i brytyjskiego lotnika z samolotu rozbitego podczas ataku na u-boota.

1944 - Wojska 1 Frontu Białoruskiego zajęły Lublin.

1944 - W Lesie Grabińskim koło Iwonicza-Zdroju funkcjonariusze gestapo i ukraińskiej formacji SS rozstrzelali 72 Polaków przetrzymywanych wcześniej w więzieniu w Jaśle.

1945 - Odezwa płk. Jana Rzepeckiego do byłych żołnierzy AK, wzywająca ich do legalnej pracy i walki politycznej.

1948 - W Warszawie powstał Instytut Badań Literackich (IBL), placówka naukowa zajmująca się badaniem historii i teorii literatury, historii kultury, dokumentacją literacką i leksykografią. Od 1952 r. IBL działa w strukturach Polskiej Akademii Nauk.

1949 - W Wałbrzychu zmarł Konstanty Skirmunt, członek Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu, minister spraw zagranicznych (1921-1922), poseł na Sejm, w latach 1929-1934 ambasador RP w Londynie.

1959 - W Fabryce Samochodów Ciężarowych w Lublinie rozpoczęła się seryjna produkcja samochodu dostawczego Żuk.

1978 - Premiera filmu "Wodzirej" w reżyserii Feliksa Falka.

1979 - W Warszawie zmarł Edward Stachura, poeta, prozaik, tłumacz; autor powieści "Cała jaskrawość", "Siekierezada", szkicu literackiego "Fabula rasa" i poematu "Kropka nad Ypsylonem".

1985 - Sejm PRL znowelizował ustawę związkową, zgodnie z którą poddano ściślejszej kontroli związki zawodowe.

1993 - Po raz ostatni ukazała się gazeta "Świat Młodych"; było to wydawane od 1949 roku jedno z najpopularniejszych pism dla młodzieży w czasach PRL.

1995 - W Warszawie zmarł Jerzy Toeplitz, krytyk filmowy, historyk kina, pedagog.

1998 - Sejm RP uchwalił ustawę o podziale terytorialnym państwa, wprowadzającą podział na 16 województw i przywracającą instytucję powiatu.

1998 - Zmarł Jacek Kalabiński, dziennikarz, korespondent prasowy w USA, dziennikarz Radia Wolna Europa i BBC, tłumacz przemówienia Lecha Wałęsy w amerykańskim Kongresie.

2017 – W Otwocku zmarł Zbigniew Gostomski, malarz, artysta współczesny, twórca artystycznych eksperymentów, fotografik, profesor ASP w Warszawie, uczestnik i twórca happeningów, aktor teatru Tadeusza Kantora "Cricot 2", współzałożyciel Galerii Foksal.

25 lipca

--------

975 – Urodził się Thietmar, niemiecki duchowny katolicki, biskup Merseburga, autor kluczowej dla poznania wczesnych dziejów Polski „Kroniki”.

1016 – Urodził się Kazimierz Odnowiciel, książę Polski w latach 1034-1058. Był pierwszym Polakiem, którego znamy dokładną datę narodzin.

1410 - Wojska polsko-litewskie rozpoczęły oblężenie Malborka.

1434 - W Krakowie odbyła się królewska koronacja dziesięcioletniego Władysława Jagiellończyka (Władysława III Warneńczyka).

1510 - W Krakowie przy ulicy Kanoniczej 17 powstała pierwsza drukarnia wydająca książki w języku polskim; jej założycielem był Bawarczyk Florian Ungler.

1655 - Kapitulacja wielkopolskiego pospolitego ruszenia pod Ujściem przed armią szwedzką króla Karola X Gustawa.

1908 - We Lwowie urodził się Stanisław Kasznica, uczestnik kampanii polskiej 1939 r., członek m.in. tajnej Organizacji Polskiej i Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ), od 1945 r. ostatni komendant główny NSZ. Po aresztowaniu przez komunistów w 1947 r. został poddany brutalnemu śledztwu, skazany na karę śmierci w pokazowym procesie i rozstrzelany 12 maja 1948 r. w więzieniu mokotowskim w Warszawie. Jego szczątki zidentyfikowano w lutym 2013 r. po ekshumacjach prowadzonych przez IPN na tzw. Łączce na warszawskich Powązkach.

1908 - W Zakopanem urodził się Bronisław Czech, narciarz, taternik; trzykrotny olimpijczyk, dwudziestokrotny mistrz Polski - w biegach narciarskich, skokach, biegu zjazdowym i slalomie alpejskim; po aresztowaniu w 1940 r. przez gestapo trafił do więzienia w Tarnowie, a następnie do KL Auschwitz, gdzie zmarł na udar serca w 1944 r.

1917 - Holenderska tancerka Mata Hari została skazana przez francuski trybunał wojskowy na śmierć za szpiegostwo na rzecz Niemiec.

1918 – Na wiecu w Zakopanem uchwalono przyłączenie Orawy i Spiszu do Polski.

1920 - Do Warszawy przyjechała francusko-brytyjska misja wojskowo-polityczna pod przewodnictwem ambasadora brytyjskiego w Berlinie lorda Edgara Vincenta d'Abernona.

1932 - W Moskwie podpisano polsko-sowiecki pakt o nieagresji.

1934 - W Warszawie urodził się ksiądz Adam Boniecki, redaktor naczelny polskiej edycji dziennika "L'Osservatore Romano" (1979-1991); generał zakonu marianów (1993-2000); od 1964 r. związany z "Tygodnikiem Powszechnym", w którym po śmierci Jerzego Turowicza pełnił funkcję redaktora naczelnego (1999-2011).

1939 – W ośrodku wywiadowczym w Pyrach pod Warszawą polski wywiad przekazał przedstawicielom wywiadów brytyjskiego i francuskiego rezultaty prac nad szyframi niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma.

1944 - Pod Radzyminem na przedpolach Warszawy rozpoczęła się przegrana przez wojska sowieckie bitwa pancerna; walki były jedną z przyczyn podjęcia decyzji o wybuchu Powstania Warszawskiego.

1944 - Operacja Most III - na improwizowanym lądowisku w okolicy wsi Wał Ruda wylądował samolot Dakota, na pokładzie którego przerzucono do Anglii m.in. Józefa Retingera, Tomasza Arciszewskiego i Tadeusza Chciuka oraz zdobyte przez wywiad AK części rakiety V2.

1945 - Zakończyła się obława augustowska, w której z rąk NKWD zginęło kilkuset Polaków.

1952 - Wszedł w życie podpisany 18 kwietnia 1951 r. w Paryżu traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali.

1969 - W Vence we Francji zmarł Witold Gombrowicz, prozaik, eseista, dramatopisarz; autor m.in. "Ferdydurke", "Iwony, księżniczki Burgunda", "Trans-Atlantyku", "Pornografii" i "Operetki".

1969 - W Stalowej Woli urodził się Artur Partyka, lekkoatleta, brązowy (Barcelona 1992) i srebrny (Atlanta 1996) medalista olimpijski.

1992 – W Barcelonie rozpoczęły się XXV Letnie Igrzyska Olimpijskie. Polska zdobyła na nich 19 medali – 3 złote, 6 srebrnych, 10 brązowych.

2014 – Sejm RP przyjął ustawę powołującą do życia Polską Agencję Kosmiczną.

2018 - Zmarł ppłk Stanisław Oleksiak, honorowy prezes Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, żołnierz 77 Pułku Piechoty AK, wieloletni więzień polityczny w PRL, kawaler orderu wojennego Virtuti Militari i Krzyża Walecznych.

2020 – W Warszawie zmarł Bernard Ładysz, legendarny śpiewak operowy, aktor, żołnierz Armii Krajowej. Zwyciężał na międzynarodowych konkursach, występował na całym świecie. Współpracował m.in. z Marią Callas. W Polsce najbardziej znane jest jego wykonanie arii Skołuby ze „Strasznego Dworu”.

26 lipca

--------

1030 - W małopolskim Szczepanowie urodził się Stanisław ze Szczepanowa, biskup krakowski, z rozkazu króla Bolesława II stracony za zdradę; święty Kościoła katolickiego, jeden z patronów Polski.

1376 - W Zakroczymiu książę mazowiecki Janusz I przyznał mieszczanom warszawskim przywilej prowadzenia łaźni miejskiej, zastrzegając sobie prawo do bezpłatnego korzystania z niej raz w tygodniu.

1400 - Król Władysław II Jagiełło zainaugurował działalność odnowionej Akademii Krakowskiej.

1792 - Pod Markuszowem na Lubelszczyźnie doszło do ostatniego zwycięskiego dla wojsk dowodzonych przez ks. Józefa Poniatowskiego starcia w trakcie polsko-rosyjskiej wojny w obronie Konstytucji 3 maja.

1844 - W Kunce na Podolu urodził się Stefan Drzewiecki, inżynier, wynalazca, pionier żeglugi podwodnej i lotnictwa.

1885 - Władze pruskie rozpoczęły akcje wysiedlania z granic państwa Polaków nieposiadających pruskiego obywatelstwa (tzw. rugi pruskie).

1887 - Ludwik Zamenhoff wydał w Warszawie pierwszy podręcznik do nauki języka esperanto "Unua libro".

1894 - W Krakowie urodziła się Magdalena Samozwaniec, pisarka; córka malarza Wojciecha Kossaka, siostra Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej; autorka popularnych powieści i opowiadań satyrycznych.

1922 - W Rawie Mazowieckiej urodził się Andrzej Wróblewski, dziennikarz, krytyk literacki, językoznawca; w latach 1948-1987 związany z redakcją Życia Warszawy; publikował pod pseudonimem "Ibis".

1924 - W Warszawie urodził się Stanisław Komornicki "Nałęcz", generał WP, historyk wojskowości; w czasie II wojny światowej żołnierz Armii Krajowej, powstaniec warszawski, żołnierz 1 Armii Wojska Polskiego; zginął w katastrofie smoleńskiej 10 kwietnia 2010 r.

1931 - W Wolnym Mieście Gdańsku urodził się Zdzisław Kuźniar, aktor teatralny i filmowy, znany m.in. z filmów "Pigułki dla Aurelii", "Wolne Miasto", "Jak rozpętałem drugą wojnę światową" i "Niedziela Barabasza".

1935 - W Warszawie urodził się Edward Żebrowski (właściwie: Edward Bernstein), reżyser, scenarzysta, aktor; reżyser filmów "Ocalenie", "Szpital Przemienienia", "W biały dzień".

1941 - We Lwowie zamordowany przez Niemców został Kazimierz Bartel, matematyk, pięciokrotny premier RP, prezes Polskiego Towarzystwa Matematycznego, rektor Politechniki Lwowskiej.

1944 - Rząd sowiecki ogłosił, że uznaje PKWN za jedyną legalną władzę w Polsce.

1944 - W Warszawie Niemcy rozstrzelali działaczy komunistycznych: Pawła Findera - jednego z przywódców PPR - oraz Małgorzatę Fornalską.

1974 - Premiera pierwszego odcinka serialu telewizyjnego "Janosik".

1974 - Zmarł Jan Żabiński, długoletni dyrektor Ogrodu Zoologicznego w Warszawie, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, wraz z żoną Antoniną ukrywał na terenie zoo Żydów z warszawskiego getta.

1979 - W Warszawie zmarł Stefan Wiechecki "Wiech", satyryk, felietonista, scenarzysta, piewca tzw. gwary warszawskiej.

1980 – W Lądku-Zdroju odbył się I Kongres Konfederacji Polski Niepodległej. W trakcie Kongresu doszło do interwencji SB i uczestnicy Kongresu zostali aresztowani.

2004 - W Łodzi zmarł Bogusław Sochnacki, aktor filmowy ("Ich troje", "Królowa Bona") i teatralny: "Dialogus de la passione", "Trans-Atlantyk".

2016 – W Krakowie rozpoczęły się 31. Światowe Dni Młodzieży.

27 lipca

--------

1331 - Wojska krzyżackie zajęły i zniszczyły miasto Pyzdry, próbując pojmać syna Władysława Łokietka, królewicza Kazimierza. Próba odzyskania miasta przez rycerstwo wielkopolskie pod dowództwem Wincentego z Szamotuł zakończyła się porażką.

1597 - W Krakowie zmarł Jakub Wujek, jezuita, teolog, pisarz religijny, autor jednego z najbardziej znanych przekładów Biblii na język polski.

1849 - W Warszawie urodził się Leopold Julian Kronenberg, finansista, bankier, działacz gospodarczy.

1904 - W Tomaszowie mazowieckim urodził się Oskar Lange, ekonomista i polityk, członek Rady Państwa PRL.

1906 - W Mińsku Litewskim urodził się Jerzy Giedroyć, polityk, publicysta, twórca i redaktor emigracyjnego "Instytutu Literackiego" i pisma "Kultura", żołnierz Brygady Karpackiej, twórca i propagator koncepcji o szczególnym znaczeniu suwerenności Białousi, Litwy i Ukrainy dla bezpieczeństwa i niepodległości Polski.

1916 - Walki Brygady Strzelców Polskich, wchodzącej w skład wojsk rosyjskich, z wojskami niemieckimi nad Szczarą w rejonie Baranowicz.

1918 - Episkopat Polski założył Katolicki Uniwersytet Lubelski.

1920 - Armia Czerwona zajęła Osowiec.

1924 – W Paryżu zakończyły się VIII Letnie Igrzyska Olimpijskie. W ostatnim dniu zawodów pierwszy w historii medal olimpijski (srebrny) dla Polski zdobyła drużyna kolarzy torowych w wyścigu na dochodzenie na 4 km w składzie: Józef Lange, Jan Łazarski, Tomasz Stankiewicz i Franciszek Szymczyk, drugi (brązowy) jeździec Adam Królikiewicz w konkursie skoków.

1933 - W Sosnowcu urodził się Stanisław Jędryka, reżyser i scenarzysta filmowy, twórca m.in. seriali "Wakacje z duchami", "Podróż za jeden uśmiech" oraz "Stawiam na Tolka Banana".

1939 – Podniesiono banderę na statku pasażerskim MS "Chrobry", ostatnim nowym polskim transatlantyku.

1941 - w Brzezinach urodziła się Halina Kowalska, aktorka teatralna i filmowa ("Drewniany różaniec", "Nie lubię poniedziałku", "Sanatorium pod klepsydrą").

1942 - Niemieckie władze okupacyjne wysłały z getta w Przemyślu do obozu zagłady w Bełżcu transport ponad 3800 Żydów.

1944 - Po kilkudniowych walkach oddziały Armii Krajowej wraz z oddziałami Armii Czerwonej zajęły Lwów; po opanowaniu miasta NKWD aresztowało komendanta Obszaru Lwowskiego AK płk. Władysława Filipkowskiego oraz wielu innych oficerów i żołnierzy AK.

1944 - Wojska 1 Frontu Białoruskiego po sforsowaniu Wisły zdobyły przyczółki w rejonie Magnuszewa i Puław.

1944 - Armia Czerwona wkroczyła do Białegostoku.

1944 - Niemcy przystąpili do ewakuacji obozu koncentracyjnego przy ul. Gęsiej w Warszawie; około 400 więźniów Żydów niezdolnych do marszu i chorych rozstrzelali.

1944 - Zarządzenie gubernatora Dystryktu Warszawskiego Ludwiga Fischera wzywające mieszkańców Warszawy do stawienia się następnego dnia do budowy umocnień.

1944 - W Lublinie NKWD aresztowało sztab Lubelskiego Okręgu AK oraz Delegata Rządu Władysława Cholewę.

1944 – Edward Osóbka-Morawski i Wiaczesław Mołotow podpisali w Moskwie porozumienie między marionetkowym PKWN a rządem sowieckim o wspólnej granicy państwowej, gdzie w artykule 1. przyjęto za podstawę ustalania granicy tzw. linię Curzona z dwiema najważniejszymi poprawkami na korzyść Polski: obszar na południe od miejscowości Kryłów nad Bugiem i obszar Puszczy Białowieskiej.

1947 - Wincenty Pstrowski wezwał górników do podjęcia "współzawodnictwa pracy i przekraczania norm".

1966 - W Phoenix w Stanach Zjednoczonych zmarł Kazimierz Bagiński, działacz ruchu ludowego (PSL "Wyzwolenie", SL), poseł na Sejm RP, jeden z przywódców Centrolewu.

1971 - W Warszawie zmarł Władysław Kiernik, prawnik, polityk ruchu ludowego PSL, PSL "Piast", ZSL, jeden z przywódców Centrolewu, więzień twierdzy brzeskiej.

1981 - Oficjalna premiera filmu "Człowiek z żelaza" w reżyserii Andrzeja Wajdy.

1998 - W Krakowie zmarł Kazimierz Mikulski, malarz i scenograf, członek II Grupy Krakowskiej, współzałożyciel i aktor teatru Cricot 2.

2004 – Sąd Najwyższy uchylił wyroki, które zapadły na początku lat 60. w tak zwanej „aferze mięsnej”.

2009 - W Skolimowie zmarł Igor Przegrodzki, aktor teatralny i filmowy, pedagog; przez większość kariery związany z Teatrem Polskim we Wrocławiu; znakomity odtwórca ról w sztukach Witolda Gombrowicza.

2012 - W Londynie odbyła się ceremonia otwarcia XXX Letnich Igrzysk Olimpijskich. Polscy sportowcy zdobyli na nich 10 medali - 2 złote, 2 srebrne i 6 brązowych.

2016 – W Krakowie rozpoczęła się pielgrzymka apostolska Franciszka do Polski z okazji 1050. rocznicy chrztu Mieszka I i na odbywające się w Krakowie Światowe Dni Młodzieży.

2022 – Samolot szkolno-treningowy PZL TS-11 Iskra został oficjalnie wycofany ze służby w Siłach Powietrznych RP.

28 lipca

--------

1458 - W Gdańsku został zawarty rozejm między Polską a sprzymierzoną z krzyżakami Danią.

1648 - W trzydniowej bitwie pod Konstantynowem wojska Jeremiego Wiśniowieckiego pokonały kilkakrotnie silniejsze oddziały kozackie pod dowództwem Maksyma Krzywonosa.

1656 - Początek bitwy pod Warszawą, w której wojska szwedzko-brandenburskie odniosły zwycięstwo nad armią króla Jana II Kazimierza.

1742 – W Berlinie Austria i Prusy podpisały traktat kończący I wojnę śląską. Niemal całe terytorium Śląska poza Opawą, Cieszynem, Karniowem i Kłodzkiem stało się częścią Prus.

1812 - W Warszawie urodził się Józef Ignacy Kraszewski, pisarz, publicysta, historyk, działacz społeczny, autor ponad 600 książek, w tym 232 powieści, wśród nich wielu historycznych, takich jak "Stara baśń" czy "Za Sasów".

1815 - Z inicjatywy wielkiego księcia Konstantego w Warszawie powstała Szkoła Podchorążych, która miała kształcić przyszłe kadry armii Królestwa Polskiego. W 1828 roku zawiązało się w niej konspiracyjne sprzysiężenie pod dowództwem podporucznika Piotra Wysockiego, a 29 listopada 1830 roku podchorążowie szkoły atakiem na Belweder rozpoczęli powstanie listopadowe.

1826 - W Warszawie zmarł gen. Józef Zajączek, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej i wojen napoleońskich, dowódca polskiego korpusu Wielkiej Armii Napoleona, namiestnik Królestwa Polskiego z nadania cara Aleksandra I.

1844 - W Karpaczu odbyło się uroczyste poświęcenie zrekonstruowanej świątyni Wang; zbudowana na przełomie XII i XIII w. w Norwegii świątynia została zakupiona przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV i po rozebraniu na części przewieziona najpierw do Szczecina, a następnie do Berlina, skąd ostatecznie w 1842 r. trafiła na Dolny Śląsk.

1883 - W Krakowie zmarł Władysław Ludwik Anczyc, poeta, dramatopisarz, wydawca, tłumacz, uczestnik powstania krakowskiego w 1846 r.

1895 - W Rzeszowie utworzono Stronnictwo Ludowe (od 1903 r. Polskie Stronnictwo Ludowe), którego prezesem został Karol Lewakowski.

1897 - W Krakowie urodził się Henryk Reyman, żołnierz i sportowiec, piłkarz Wisły Kraków i reprezentant Polski. Uczestnik I wojny światowej, wojny polsko-bolszewickiej i kampanii wrześniowej; dwukrotny mistrz polski w piłce nożnej, dwukrotny król strzelców ligi, olimpijczyk (Paryż 1924).

1914 - Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii - początek I wojny światowej.

1920 - Wojna polsko-bolszewicka: Armia Czerwona zajęła Białystok.

1920 - Rada Ambasadorów podjęła decyzję w sprawie podziału Księstwa Cieszyńskiego, Spiszu i Orawy.

1922 - Sejm Ustawodawczy uchwalił ordynację do Sejmu i Senatu.

1928 - W Amsterdamie rozpoczęły się IX Letnie Igrzyska Olimpijskie. Polscy sportowcy zdobyli na nich pięć medali: jeden złoty (Halina Konopacka w rzucie dyskiem), jeden srebrny (drużyna jeździecka w konkursie skoków) i trzy brązowe.

1942 - W warszawskim getcie utworzono pierwszą Żydowską Organizację Bojową (ŻOB), którą 15 października 1942 r. rozszerzono o kolejne ugrupowania; założycielami ŻOB byli m.in. Icchak Cukierman, Cywia Lubetkin, Marek Edelman, Josef Kapłan i Mordechaj Tanenbaum; komendantem ŻOB został Mordechaj Anielewicz.

1972 - W Warszawie zmarła Mieczysława Ćwiklińska, właściwie Mieczysława Trapszo, aktorka, śpiewaczka; jedna z najwybitniejszych aktorek polskiego kina międzywojennego, znana m.in. z filmów "Czy Lucyna to dziewczyna", "Jadzia", "Pani minister tańczy"; aktorka teatralna związana po wojnie z warszawskimi teatrami: Polskim i Nowym; sztuki z jej udziałem, np. "Drzewa umierają stojąc" w Klasycznym, nie schodziły z afisza latami.

1975 - Początek dwudniowej wizyty w Polsce prezydenta USA Geralda Forda.

1975 - Zapadł wyrok w procesie Zdzisława Marchwickiego, "wampira z Zagłębia". Oskarżony o dokonanie 14 zabójstw został skazany na karę śmierci.

1976 - List Jerzego Andrzejewskiego "Do prześladowanych uczestników robotniczego protestu", napisany w imieniu opozycyjnych pisarzy.

1982 - Stan wojenny: TKK NSZZ "Solidarność" wydała oświadczenie wzywające do pokojowych manifestacji w rocznicę podpisania Porozumień Gdańskich oraz ogłosiła program "Społeczeństwo Podziemne".

1984 - W Los Angeles rozpoczęły się XXIII Letnie Igrzyska Olimpijskie zbojkotowane przez większość państw socjalistycznych, wśród nich PRL.

1993 - Pomiędzy Polską i Stolicą Apostolską zawarty został konkordat; Sejm RP ratyfikował go 8 stycznia 1998 r.

1998 - W Warszawie zmarł Zbigniew Herbert, pisarz o wielkim dorobku, wyjątkowym autorytecie artystycznym i moralnym; autor m.in. cyklu "Pana Cogito", "Raportu z oblężonego miasta", "Martwej natury z wędzidłem", "Barbarzyńcy w ogrodzie".

1998 - W Zakopanem zmarł Adam Hollanek, pisarz, publicysta, założyciel miesięcznika "Fantastyka".

2000 - W Katyniu uroczyście otwarto cmentarz polskich i rosyjskich ofiar NKWD.

2004 - Do Polski sprowadzono ze Stanów Zjednoczonych urny z prochami dowódcy Powstania Warszawskiego gen. bryg. Antoniego Chruściela "Montera" i jego żony Walerii; urny zostały złożone na cmentarzu wojskowym na Powązkach.

2010 - W Warszawie zmarł Ryszard Barycz, aktor teatralny, odtwórca roli Pana Młodego w "Weselu" w inscenizacji Iwo Galla, Kaliban w "Burzy" w reżyserii Krystyny Skuszanki i filmowy: "Zemsta", "Popioły".

2010 - W Warszawie zmarła Katarzyna Sobczyk, najpopularniejsza piosenkarka polskiego big-bitu, wykonawczyni m.in. piosenek "Mały książę", "O mnie się nie martw", "Trzynastego", "Nie bądź taki szybki Bill".

2018 – W Warszawie zmarła Olga Sipowicz "Kora", wokalistka rockowa i autorka tekstów piosenek, w latach 1976-2008 liderka zespołu Maanam.

2019 - W Warszawie zmarł profesor Jerzy Wojciech Borejsza, badacz totalitaryzmów, historii XIX wieku i powstania styczniowego, wykładowca wielu polskich i europejskich uniwersytetów.(PAP)

szuk/ miś/