W czwartek podczas konferencji zaprezentowany został raport "Start w dorosłość. Sytuacja młodych dorosłych po doświadczeniu życia w instytucjonalnej pieczy zastępczej", którego inicjatorem jest Fundacja Dobrych Inicjatyw. W konferencji wzięła udział m.in. wybrana przez Sejm i Senat RPD Monika Horna-Cieślak.

W raporcie zdiagnozowana została sytuacja, problemy i potrzeby osób usamodzielnionych i wychowanków publicznych placówek opiekuńczo-wychowawczych. Przedstawione zostały również potrzeby placówek w zakresie przygotowywania wychowanków do samodzielności w dorosłym życiu.

Z danych GUS za rok 2022 wynika, że w instytucjonalnej pieczy zastępczej przebywa 16 572 wychowanków w 1307 placówkach. Autorzy raportu podkreślili, że usamodzielnienie wychowanków placówki opiekuńczo-wychowawczej służy temu, żeby podjęli samodzielne, dojrzałe życie w integracji ze środowiskiem społecznym.

Wskazali, że w skutecznym usamodzielnianiu kluczowe jest mieszkanie wspomagane dla wychowanków placówek, których jest zbyt mało. Po drugie, konieczne jest wsparcie osoby dorosłej. Indywidualna relacja usamodzielniającego się wychowanka z zaufaną osobą dorosłą zwiększa jego szanse na dobre życie. Kluczowe jest także zapewnienie wychowankowi pomocy psychologicznej i/lub terapii jeszcze na etapie, gdy przebywa w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Podkreślono także znaczenie dobrej diagnozy potencjału i długofalowego doradztwa zawodowego.

W badaniu ujawniły się rozbieżności opinii na temat otrzymywanego wsparcia podczas usamodzielniania się. 60 proc. usamodzielnionych deklaruje, że dostało wsparcie finansowe w porównaniu do opinii 40 proc. pracowników. Autorzy zauważyli, że różnica ta może wynikać z tego, że środki nie pochodzą z budżetu placówki, ale z budżetu PCPR. Pracownicy placówki odgrywają tu inną rolę – to oni zwykle przygotowują Indywidualny Program Usamodzielnienia (IPU) - na tej podstawie wypłacana jest pomoc.

Pytając wychowanków i wychowawców o pomoc rzeczową, której się udziela/otrzymuje mają różne opinie na ten temat. 58 proc. pracowników podaje, że placówka daje taką pomoc, podczas, gdy potwierdza to tylko 34 proc. usamodzielnionych. Zdarza się, że wychowanek nie dostaje pomocy. Taką sytuację zgłosiło 20 proc. badanych usamodzielnianych.

Pracownicy placówek opiekuńczo-wychowawczych (POW) w ankiecie przyznali też, że pomoc finansowa i rzeczowa bywa opóźniona, głównie z powodów proceduralnych. Do tego kwota na wyposażenie jest niewystarczająca w stosunku do potrzeb i obowiązujących cen.

Osoby usamodzielniające się, w porównaniu do pracowników POW znacznie rzadziej deklarują, że dostały pomoc w znalezieniu mieszkania. Największa różnica zdań dotyczy pomocy w sprawach administracyjno-formalnych. Skorzystanie z takiej pomocy deklaruje 18 proc. wychowanków w stosunku do 85 proc. pracowników.

Trzecią grupą w badaniu byli wychowankowie jeszcze przebywający w placówkach. Ci najbardziej chcieliby otrzymać wsparcie finansowe (74 proc.), w znalezieniu mieszkania (54 proc.) i w załatwieniu spraw formalnych (34 proc.), natomiast najmniej im zależy na pomocy rzeczowej (20 proc.). Z badania wynika, że często osoby, które jeszcze są w placówce, nie mają świadomości tego, co będzie im potrzebne w codziennym dorosłym życiu.

31 proc. badanych pracowników POW podaje, że najtrudniejszy dla młodego człowieka, który opuszcza placówkę i jednocześnie kluczowy dla usamodzielnienia jest brak mieszkania (samodzielnego pokoju). Teoretycznie młody człowiek może je wynająć, ale to zwykle przekracza jego możliwości finansowe. Gdy nie ma mieszkania, często skazany jest na powrót do rodziny, z której był zabrany. Jeśli dorosły wychowanek kontynuuje naukę, może też zostać w placówce i na podstawie umowy z POW mieszkać w niej i ponosić niewielkie koszty utrzymania.

Autorzy zaznaczyli, że usamodzielnieni na co dzień prowadzą skromne życie. Nie mają dość pieniędzy, by sobie pozwolić na zakup ubrań, czy małe przyjemności. Ponad 50 proc. z badanych bardzo rzadko lub rzadko ma pieniądze, żeby zadbać o własne zdrowie. Większość też raczej nie wydaje pieniędzy na rozwój: 57 proc. zaznaczyło odpowiedzi "bardzo rzadko i rzadko" i aż 27 proc. - "nie dotyczy".

Zdecydowana większość badanych pracowników placówek (87 proc.) deklaruje, że daje wsparcie emocjonalne swoim podopiecznymi i że motywuje ich do samodzielności. Część placówek oferuje też pomoc psychologiczną (40 proc.) oraz w nawiązaniu relacji z rodziną wychowanka (35 proc.). Jednak wychowankowie i usamodzielniani tego tak nie widzą. Szczególnie dużą rozbieżność widać w przypadku emocjonalnego wsparcia do samodzielności. Tu różnica wynosi 51 punktów procentowych w przypadku usamodzielnianych i aż 63 p.p. w przypadku wychowanków. Tylko 31 proc. usamodzielnionych ma poczucie, że otrzymało wsparcie emocjonalne.

Specjaliści wskazują, że sytuacja emocjonalna i psychiczna wychowanka po opuszczeniu placówki jest trudna, zdarzają się różne kryzysy. Usamodzielniani starają się wtedy szukać pomocy, przede wszystkim u osób, z którymi żyją, mają najbliższe relacje, czyli u partnera czy partnerki (49 proc.) oraz znajomych spoza placówki. Zdecydowanie maleje ich gotowość, by prosić o pomoc wychowawcę (14 proc.) czy dyrektora POW (5 proc.). Z drugiej strony 81 proc. pracowników deklaruje gotowość, by dać wsparcie, gdy wychowanek lub osoba usamodzielniająca się ma problem.

54 proc. pracowników POW deklaruje, że ich placówka zapewnia usamodzielnionym wsparcie w znalezieniu pracy, natomiast 12 proc. usamodzielnionych uważa, że otrzymało wsparcie w znalezieniu pracy. Z badania wynika także, że wychowankowie rzadko orientują się w realiach rynku pracy, nie znają też często swoich predyspozycji.

Badanie pozwoliło też określić potrzeby całego systemu instytucjonalnej pieczy zastępczej. Autorzy podkreślili, że najbardziej potrzeba pieniędzy na odpowiednie wynagrodzenia i szkolenia pracowników oraz na podniesienie jakości działania placówek. Dodatkowo wskazali na potrzebę zmian prawnych, tak by przepisy były adekwatne do rzeczywistych warunków, m.in. w zakresie pracy z rodziną, z której dzieci trafiły do placówki, zadań POW, warunków pracy i płacy pracowników pieczy oraz postępowań sądowych dotyczących dzieci w placówkach.

Jak dodali, konieczne jest również m.in. zwiększenie liczby placówek specjalistyczno-terapeutycznych, zmniejszenie ilości dokumentacji wypełnianej przez wychowawców oraz zaangażowanie instytucji i realna ich współpraca na poziomie lokalnym i powiatowym na rzecz wychowanków i usamodzielnianych.

Badanie zostało zrealizowane przez Ośrodek Ewaluacji od maja do października 2023 r. W badaniu zastosowano metodę ilościową oraz jakościową na próbie 424 wychowanków i usamodzielnionych oraz 453 pracowników POW. Pełny raport dostępny jest na stronie: https://fdi.org.pl/wp-content/uploads/2023/11/Raport_FDI_wersja_online.pdf.

Fundacja Dobrych Inicjatyw powstała w 2014 roku. Jej celem jest wspieranie edukacji, usamodzielnienia i bezpiecznego startu w dorosłość młodzieży z placówek opiekuńczo-wychowawczych.(PAP)

Autorka: Delfina Al Shehabi

del/ mhr/