Wystawa została przygotowana przez Instytut Pamięci Narodowej w ramach obchodów Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu w 2020 roku. Prezentuje ona 15 rzeźb wykonanych z brązu w latach 1999-2003 przedstawiających sylwetki więźniów i sceny z życia obozowego, składające się na bolesne wspomnienia artysty z tamtego czasu. Do opisów eksponatów posłużono się cytatami z książki Willenberga „Bunt w Treblince” w wersji polskiej i angielskiej.

Do połowy marca 2020 r. rzeźby można było oglądać w Centrum Edukacyjnym IPN „Przystanek Historia” w Warszawie. Następnie ekspozycja odwiedziła szereg polskich miast.

Podczas wrocławskiego wernisażu wystawy dyrektor Centrum Historii Zajezdnia Marek Mutor zwrócił uwagę, że ekspozycja dotyczy losu i doświadczenia ofiar niemieckiego totalitaryzmu. „Los ofiary totalitaryzmu to, można powiedzieć, pewnego rodzaju uniwersalne doświadczenie, jedne z trudniejszych w dziejach świata. My musimy o tym przypominać, musimy o tym pamiętać i musimy to na nowo niestety przeżywać, choć to jest przeżycie zawsze trudne i w jakimś sensie nam niedostępne. Może przez ten język sztuki możemy go jakoś dotknąć, jakoś sobie wyobrazić, ale nigdy go nie doświadczymy naprawdę” – powiedział.

Jak podkreślił, takie inicjatywy są potrzebne, żeby historia w tej wersji się nie powtarzała. „Niestety, co widzimy także za naszą wschodnią granicą, historia także w tej wersji brutalnej, złej może się powtarzać. Przez takie wystawy, takie przedsięwzięcia chciejmy budować naszą gotowość na to, żeby wzrostowi totalitaryzmów się sprzeciwiać” – mówił.

Prezes IPN Karol Nawrocki wskazał, że Samuel Willenberg był człowiekiem o wyjątkowym życiorysie. Jak przypomniał był on polskim Żydem, który był gotowy do obrony Rzeczpospolitej już we wrześniu 1939 roku, kiedy został ochotnikiem armii polskiej. W 1942 roku trafił do niemieckiego obozu zagłady w Treblince. „Samuel Willenberg był konsekwentny w wyznawaniu swojego pragnienia wolności i w roku 1944 zgłosił się do Powstania Warszawskiego i znów walczył o Polskę, o jej wolność, a po roku 1945” - mówił. „Nie żądał zemsty, nie pragnął zemsty, chciał prawdy, pamięci i sprawiedliwości” – ocenił.

Dodał, że świadkiem przerażających wydarzeń II wojny światowej, świadkiem historii, jest także żona artysty Ada Krystyna Willenberg, która kontynuuje dzieło swojego męża.

Prezes IPN zauważył, że 15 rzeźb tworzących wystawę opowiada nie tylko „o okrucieństwie, o barbarzyństwie, o czymś przerażającym”, ale też o ludziach, „którzy chcieli i pragnęli wolności, a więc o buncie, który przygotowywał Samuel Willenberg”.

Jak wyjaśnił, misją Instytutu Pamięci Narodowej w Polsce i na świecie jest m.in. to, aby pamięć o 900 tys. zamordowanych w Treblince, ale też o każdym z nich z osobna zachować i upomnieć się o nich w imię sprawiedliwości i lepszej przyszłości. „Mówimy o przeszłości, o historii, także po to, aby zbudować lepszy świat, w którym groza wojny, groza obozów zagłady i obozów koncentracyjnych nigdy nie powróciła” – powiedział.

Wdowa po Samuelu Willenbergu Ada Krystyna Willenberg oceniła, że ekspozycja dotyczy tematu, który nie jest łatwy i przyjemny w odbiorze. „To są rzeczy smutne, o których ludzie na ogół woleliby zapomnieć, ale nie wolno. Musimy ciągle pamiętać i dlatego zarówno mój mąż jak i ja jeździliśmy przeszło 30 razy do Polski z młodzieżą i nie tylko i ciągle opowiadaliśmy o naszych przeżyciach” – powiedziała.

„Mój mąż był człowiekiem niezwykłym, z którym nigdy się nie nudziłam. Nie było łatwo z nim żyć, bo nigdy nie wiedziałam co mnie czeka, ciągle miał jakieś pomysły, które były nieosiągalne, a jednym z jego ostatnich pomysłów było to, aby pokazać historię Treblinki w rzeźbach. On nie był fachowcem, nie był rzeźbiarzem (…) ale te rzeźby były zrobione z sentymentem, były tworzone po to, żeby widzieć Treblinkę tak, jak on ją widział”- tłumaczyła.

Wystawa dostępna będzie dla zwiedzających do 21 sierpnia w sali „Przyszłość” Centrum Historii Zajezdnia.

Samuel Willenberg urodził się w 1923 roku w Częstochowie. W czasie wojny był żołnierzem Wojska Polskiego, walczył również w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie w 1950 r. wyemigrował do Izraela; był odznaczony orderem Virtuti Militari. Wcześniej był więźniem obozu w Treblince. Brał udział w buncie więźniów tego obozu 2 sierpnia 1943 r. O dramatycznym zrywie, w którym wzięło udział ponad 800 więźniów, napisał książkę „Bunt w Treblince”. (PAP)

Autorka: Agata Tomczyńska

ato/ pat/