Kontekst to interpretacja prawna ustawy, będącej podstawą działania GZM, zgodnie z którą Metropolia może wykonywać tylko te zadania, które są wprost wymienione w ustawie. W efekcie GZM nie może w korzystny dla miast i gmin członkowskich sposób wykonywać ważnych w skali metropolii zadań, np. z zakresu gospodarki odpadami.

Przewodniczący Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii Kazimierz Karolczak był gościem wtorkowego wyjazdowego posiedzenia senackiej Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej w Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach. Dzień wcześniej senatorowie odbyli w regionie wizytę studyjną, m.in. poznając specyfikę pracy działającej od pięciu lat GZM.

Karolczak przypomniał na posiedzeniu, że Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia powstała 1 lipca 2017 r., a zaczęła działać od 1 stycznia 2018 r. Organizacja - mocą ustawy przygotowanej przez rząd specjalnie dla regionu - skupia 41 miast i gmin centralnej części woj. śląskiego, zamieszkanych przez ok. 2,25 mln osób. Wśród ustawowych zadań Metropolii ustalono planowanie przestrzenne, działania na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego, transport publiczny i promocję.

Przewodniczący zarządu GZM ocenił, że największe sukcesy Metropolii przez pięć lat wiążą się z transportem publicznym. Jak dodał, potwierdziła to w swoim raporcie Najwyższa Izba Kontroli, badająca pierwsze cztery lata funkcjonowania tego związku metropolitalnego. Za największą porażkę uznał budowę instalacji termicznego przetwarzania odpadów komunalnych.

Karolczak wspominał, że budowy spalarni próbował się podjąć jeszcze poprzednik GZM – związek komunalny „Górnośląski Związek Metropolitalny”. Przeszkodziły jednak ograniczenia wynikające z formuły związku komunalnego: szereg miast nie było w stanie partycypować w tym zadaniu, a przekazywanie zadań na podstawie porozumienia wiąże się z tym, że koszty należy pokrywać proporcjonalnie.

„Podjęliśmy próbę powołania spółki celowej, która miałaby koordynować budowę spalarni – niestety ta uchwała zgromadzenia GZM została w trybie nadzoru prawnego wojewody uchylona. Wojewódzki Sąd Administracyjny tę decyzję podtrzymał; jesteśmy teraz w NSA, ale to już drugi rok i wydaje się, że interpretacja będzie szła w tym kierunku, że skoro nie jest to wpisane enumeratywnie w ustawę, to nam nie wolno tego robić” – wyjaśnił szef zarządu Metropolii.

Zaznaczył, że samorządowcy z GZM rozmawiali z parlamentarzystami, aby takie zadanie zapisać w ustawie o związku metropolitalnym w woj. śląskim. Zapis, że Metropolia może prowadzić gospodarkę odpadami udało się wprowadzić do ustawy o porządku i czystości w gminach.

„Sądziliśmy, że to wystarczy, jednak dla bezpieczeństwa była zgłoszona poprawka, aby w ramach tej nowelizacji uległa zmianie także ustawa o związku metropolitalnym, gdzie też byłby taki zapis wpisany” – powiedział Karolczak. Jak dodał, ta poprawka przepadła w Sejmie, a nadzór prawny wojewody nadal twierdzi, że jeżeli gospodarka odpadami nie będzie zapisana w ustawie o związku metropolitalnym, GZM nie ma możliwości prowadzenia tego typu działań.

Karolczak zaapelował o zmianę podejścia do metropolii na rzecz bliskiego wydanym przez OECD w 2018 r. zaleceniom, jak powinno wyglądać zarządzanie metropolitalne. "One mówią wprost o strategicznym koordynowaniu zadań związanych przede wszystkim z transportem, gospodarką odpadami, zrównoważonym rozwojem i inwestycjami infrastrukturalnymi. Bo możemy dalej pracować nad ustawą o związku metropolitalnym, wpisywać do niej kolejne przecinki, zapisy, zdania, ale wydaje się, że jest to droga trochę krzyżowa, która nie wychodzi naprzeciw problemom, jakie mamy i możliwości elastycznego działania” – stwierdził.

„Mamy dzisiaj zdiagnozowane: 17 ustaw należałoby zmienić, żeby umożliwić nam w miarę sensowne działanie. Natomiast największy chyba problem tkwi w ustawie o związku metropolitalnym i tym wyliczaniu kompetencji, które są w niej zapisane” – ocenił przewodniczący zarządu GZM.

„Wydaje się, że jeśli myślelibyśmy o czymś lepszym, niż tylko dopisywanie zapisów w ustawie, to spróbujmy wpisać wszystkie kompetencje, które mają miasta, do katalogu zadań ustawowych metropolii i niech zgromadzenie GZM, podejmując uchwałę zdecyduje, z których kompetencji korzysta i niech ono ma możliwość uzgadniania z prezydentami finansowania tego działania” – zaproponował Karolczak.

„Może się okazać, że jedno miasto będzie w stanie chcieć finansować większą proporcjonalnie część jakiegoś zadania, bo uzna, że to jest ważne, a być może Metropolia od jakiegoś miasta, którego nie będzie na to stać, nie będzie chciała, aby do tego zadania się dokładało – bo ważne, aby ono powstało” – obrazował przewodniczący zarządu GZM.

Uściślił, że chodzi o odejście od przebijającego się w obecnej ustawie myślenia o metropolii jako „związku komunalnym plus”. Wyjaśnił, że GZM mogłaby wykonywać praktycznie wszystkie zadania, poza zapisanym w ustawie transportem, w tym samym mechanizmie, co w związku komunalnym, na zasadzie powierzenia zadania. „A szeregu miast, jeśli nie większości, na takie działanie nie stać” – powtórzył.

Podkreślił, że stąd właśnie w ustawie zapisano 5-procentowy udział Metropolii w podatku PIT pobieranym na jej terenie – aby utworzyć „poduszkę finansową na działania, które są ważne dla rozwoju konurbacji w sytuacji, w której niektórych miast nie stać na nie”.

„Więc, jeśli będzie taka państwa wola, my bardzo chętnie w takie prace się włączymy, aby spróbować to oprzyrządować, a jeśli nie, pozwolę sobie wysłać zestawienie wszystkich zmian ustawowych w wersji minimalnej, co zrobić, aby pozwolić nam funkcjonować nawet mając tę ustawę, którą mamy w tej chwili” – zaproponował senatorom Kazimierz Karolczak.(PAP)

autor: Mateusz Babak

mtb/ par/