Spory między samorządami a spółkami górniczymi dotyczą spraw sięgających nawet kilkunastu lat wstecz. Chodzi o podatek od nieruchomości, jakim gminy obłożyły budowle w podziemnych wyrobiskach kopalń. Spółki kwestionowały uznanie całej podziemnej infrastruktury za budowle w rozumieniu prawa podatkowego i - choć płaciły podatek - kierowały sprawy do sądów.

Obecnie sądy najczęściej nakazują samorządom zwrot tych środków, wraz z odsetkami. W końcu 2019 r. łączną kwotę dokonanych lub wnioskowanych zwrotów szacowano w całym górnictwie na ponad 350 mln zł.

W przypadku Spółki Restrukturyzacji Kopalń, zajmującej się likwidacją i zagospodarowaniem majątku zamkniętych zakładów górniczych, chodzi o środki, które z tytułu naliczonego podatku płaciła gminom w latach 2003-2015 dawna Kompania Węglowa - spółka restrukturyzacyjna jest w tym zakresie następcą prawnym Kompanii. Niektóre samorządy - jak władze Rybnika, a wcześniej np. Pszowa, decydują się na ugody z SRK.

Jak przypomnieli w poniedziałek przedstawiciele rybnickiego samorządu, konieczność zwrotu przez gminy niesłusznie pobranego wówczas podatku, to wynik niejasnych przepisów dotyczących kwestii opodatkowania podatkiem od nieruchomości tzw. wyrobisk górniczych. Dla gminnych budżetów oznacza to znaczne kwoty.

„W Rybniku kwota podatku zapłaconego przez podmioty górnicze w latach 2003-2011 sięga ponad 43 mln zł. Tymczasem kolejne wyroki i rozstrzygnięcia sądowe, związane ze sprawami podatkowymi dotyczącymi podziemnych wyrobisk górniczych, spowodowały, że kwota ta generuje dodatkowe, znaczne zobowiązania z tytułu oprocentowania” – wyjaśniła rzeczniczka rybnickiego Urzędu Miasta Agnieszka Skupień.

Biorąc pod uwagę sytuację na rynku finansowym – przede wszystkim rosnące stopy procentowe - w marcu tego roku prezydent Rybnika Piotr Kuczera podjął z SRK rozmowy, służące wypracowaniu wspólnego rozwiązania sporu w oparciu o obowiązujące przepisy i linię orzeczniczą w zakresie oprocentowania. Ich efektem jest zawarta w ostatnim czasie ugoda.

„W wyniku przyjętego rozwiązania co do oprocentowania, miasto zaoszczędziło około 22 mln zł. Natomiast większa część kwoty zwrotu - 44 mln zł - znajduje się już w depozycie sądowym, do którego miasto od kilku lat wpłacało ją w ratach” – poinformowała rzeczniczka rybnickiego magistratu, podkreślając, iż ugoda nie jest obciążeniem dla bieżącego budżetu miasta.

Zgodnie z przepisami, nadpłata podatku z odsetkami za zwłokę, wyegzekwowana od podatnika, nie może już podlegać negocjacjom. Przygotowując ugodę w podobnych sprawach strony mogą natomiast rozmawiać o kwotach oprocentowania, a także np. o rozłożeniu na raty części zobowiązań.

Sprawę opodatkowania podziemnych wyrobisk przesądził wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13 września 2011 r., określający, iż wyrobisko górnicze jako całość nie stanowi budowli podlegającej opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości. W orzeczeniu sprzed ponad 10 lat Trybunał Konstytucyjny wskazał m.in. na potrzebę stworzenia jasnej definicji pojęcia budowli dla celów podatkowych. Jej brak powoduje, że zarówno podatnicy, jak i organy podatkowe nie mają pewności, co należy opodatkować.

Efektem są liczne spory podatników różnych branż z fiskusem o to, jakie obiekty mogą być uznane za budowle. Chodzi nie tylko o opodatkowanie podziemnych wyrobisk górniczych, ale także m.in. stacji transformatorowych, stacji telefonii komórkowej, sieci telekomunikacyjnych i energetycznych czy elektrowni wiatrowych. W tej sprawie kilkakrotnie interweniowali w ostatnich latach kolejni rzecznicy praw obywatelskich.

Obecna definicja budowli z ustawy podatkowej odwołuje się do pojęć funkcjonujących na gruncie Prawa budowlanego - obiekt budowlany oraz urządzenie budowlane. W ocenie TK (z 2011 r.) definicje te nie są tak precyzyjne, aby można je było zawsze stosować na gruncie prawa podatkowego. Jest to bowiem dziedzina prawa, w której obowiązują podwyższone standardy jednoznaczności i określoności przepisów.

Dlatego Trybunał wskazał na konieczność stworzenia autonomicznej i precyzyjnej konstrukcji pojęcia budowla na gruncie podatkowym. W 2017 r. zapadł kolejny wyrok TK, w którym za niekonstytucyjną uznano taką interpretację ustawy podatkowej, która umożliwia kwalifikowanie jako budowli obiektu budowlanego spełniającego kryteria do bycia budynkiem. TK podtrzymał wówczas swoje stanowisko z wyroku wydanego w 2011 r.

Dla sprawy egzekwowania przez SRK niesłusznie pobranego podatku wraz z odsetkami bardzo istotna była uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z lutego 2018 r., interpretująca przepisy dotyczące przerywania biegu przedawnienia (5 lat) i nadająca temu skutki prawne z mocą wsteczną. W efekcie wiele gmin górniczych stanęło wobec konieczności zwrotu części podatków zapłaconych w przeszłości przez spółki wydobywcze.

„Warto zwrócić uwagę, że przepis definiujący przedmiot opodatkowania podatkiem od nieruchomości w odniesieniu do spornych budowli, pomimo podejmowania wielu prób jego doprecyzowania, nie został zmieniony. Spory trwają nadal, a zawarta przez miasto ugoda pozwoliła zminimalizować skutki finansowe nieprecyzyjnych przepisów prawa” – wskazują samorządowcy z Rybnika. (PAP)

mab/ mmu/