Rex christianissimus, rex pacificus: Henryk III - król chrześcijański, król pokoju starał się być przeciwwagą dla swego niesławnego, brutalnego ojca - Jana bez Ziemi. Henryk karmił bezdomnych, w pewnym momencie nawet pięciuset dziennie. Zachował wierność żonie Eleanor, co w owych czasach było rzadkością. Chodził na msze trzy razy dziennie. Uwielbiał rozprawiać o cudach i żywotach świętych. A jego życiowy projekt to zbudowanie budynku pomnika dla Edwarda Wyznawcy: ostatniego króla anglosaskiego. Króla świętego.

Lekkość, światło, przejrzystość - to wszystko inspiruje króla i jego architekta Henryka z Rhems. Wbrew przydomkowi był to najprawdopodobniej Anglik, który wiele czasu spędził po drugiej stronie kanału La Manche. Henryk III mógł zbudować katedrę podobną do tej w Salisbury, ale postawił sprawę jasno: chce czegoś bardziej monumentalnego. Kościół ma być wyższy, mieć większe i bardziej wyrafinowane okna.

W owym czasie styl wysokiego gotyku przeradza się we Francji w styl Rayonnant - promienisty. Maswerki są lżejsze, w rozetach rozchodzą się promieniście, jak przęsła koła. Podstawowa inspiracja dla opactwa to więc Francja: Notre Dame, Amiens, ale przede wszystkim kościół koronacyjny w Rheims. Anglicy dodają do niej także rozwiązania z paryskiej kaplicy Sainte-Chapelle, z jej ogromnymi oknami i przewagą szkła nad murami, jak również elementy z transeptów Nortre Dame.

„Część inspirowana jest katedrami francuskimi: wysokość, rozchodzące się kaplice. Rozmiarami opactwo ustępuje jednak kościołom z kontynentu. Z drugiej jednak strony ma bogato zdobione wnętrze” - podkreśla w rozmowie z Polskim Radiem profesor Carpenter. „W porównaniu do opactwa w Rheims wydaje się bardzo surowa” - dodaje. Chodzi na przykład o Purbeck Marble - polerowany kamień wapienny z Dorset, szczególnie imponujący w skrzyżowaniu naw.

Serce kościoła to miejsce unikalne w skali globalnej. Kaplica Edwarda Wyznawcy, która potem przez stulecia stanie się magnesem dla kolejnych władców. „Ceremonia koronacji jest ściśle powiązana z kaplicą. Ona promieniuje duchowością. I taki jest sens organizowania ceremonii właśnie tutaj” - mówi doktor George Gross, historyk koronacji.

Jak najbliżej tej duchowości pochowanych jest pięciu monarchów i cztery królowe. Ich grobowce ustawione są w podkowę okalającą miejsce spoczynku Edwarda Wyznawcy. Jest tu monumentalny grobowiec Henryka III w stylu włoskim, nawiązującym do antycznego Rzymu. Na górze - ciemnoczerwony, egipski porfir. „Edwardus Primus Scotorum Malleus” - "Edward I, młot na Szkotów" - to napis na ponurym grobowcu Edwarda Długonogiego, który podbił Walię i - tylko na jakiś czas - Szkocję. Leżą tu też jego żona Eleanora Kastylijska i Edward III z żoną Philippą. Jest Ryszard II - władca kapryśny i okrutny, zagłodzony na śmierć przez późniejszego Henryka IV, a także żona Ryszarda, Anna Czeska - wnuczka króla Kazimierza Wielkiego. Nieopodal - bohater bitwy pod Agincourt - Henryk V.

To wciąż miejsce żywych pielgrzymek. Od 2019 jest tu ikona autorstwa archimandryty Zenona (Teodora) Budowa kaplicy kosztowała 45 tysięcy funtów. Dziś byłoby to około 15 milionów. 13 października 1269 roku przeniesiono tu ciało Wyznawcy. Trumnę nieśli: Henryk III, jego brat Ryszard oraz dwóch synów władcy. W zachodniej części znajdziemy panel z 14 scenami z życia świętego - historycznymi i legendarnymi. Wśród nich jest scena spotkania z żebrakiem, który prosi króla o datek. Henryk nie ma pieniędzy, zdejmuje więc z palca pierścień i daje go mężczyźnie. Według legendy, wiele lat później dwóch pielgrzymów w Ziemi Świętej spotka tę samą postać. Zwróci im ona pierścień i ujawni, że naprawdę jest Janem Chrzcicielem. Dziś kamień jest częścią Imperial State Crown - korony, w której Karol III opuści Opactwo Westminsterskie. Stworzona została w 1937 roku i jest wierną kopią korony królowej Wiktorii, która umieściła w niej ten kamień.

Najświętsza część opactwa jest też najbardziej międzynarodowa. Stworzyli ją Włosi. Zdobi ją mozaika Cosmatich, rzymskich kamieniarzy. Materiały są antyczne. Prace nad jej ułożeniem nadzorował Pietro di Oderisio. Podczas poprzedniej koronacji była w fatalnym stanie. Teraz ją odnowiono. To skomplikowana, średniowieczna medytacja na temat wszechświata. Kwadratowe ramy to symbole świata materialnego: czterech żywiołów. Jest też 29 okręgów. Żaden się nie powtarza. To kształt idealny, reprezentuje nieskończoność, Boga. W centrum posadzki okręgi układają się w krzyż. Ale jest tu też ledwo widoczna zagadka: przepowiednia dotycząca daty końca świata. By ją poznać, należy przemnożyć przez siebie średnie długości życia szeregu stworzeń - od jeża po wieloryba.

Opactwo pełni też rolę narodowego panteonu. Nie chodzi tylko o władców, z których kolejni spoczywają w monumentalnej kaplicy Henryka VII - zbudowanej w późnośredniowiecznym stylu perpendicular, z unikalnym wachlarzowym sklepieniem, ale także o ludzi świeckich ważnych dla brytyjskiej historii. Jest więc pomnik Georga Friedricha Haendla, którego muzyka zabrzmi podczas koronacji, wyznaczając moment namaszczenia. Ale także Isaaca Newtona czy architekta Gilberta Scotta. Rysunek czarnej dziury upamiętnia Stephena Hawkinga. W „alei mężów stanu” stoją pomniki polityków, którzy często za życia byli zaciekłymi rywalami. Jest ku temu precedens, bo w kaplicy Henryka VII królowa Elżbieta I leży tuż obok Marii, królowej Szkocji, którą kazała zgładzić.

W „Zakątku poetów” w południowym transepcie upamiętniono ponad stu poetów i pisarzy: od Chaucera, przez Dickensa - pochowanego w opactwie wbrew swej woli - Kiplinga, C.S. Lewisa, Philipa Larkina, po Szekspira.

Król przejdzie też koło pomnika nieznanego żołnierza - pierwszego na świecie, potem wielokrotnie kopiowanego. Pomysłodawcą monumentu był David Railton - kapelan na zachodnim froncie. W 1920 roku - pośród królów i możnych - spoczął tu anonimowy wojskowy.

„To bardzo złożony kościół. Kościół narodowy, ale także europejski, kosmopolityczny. Znajdziemy tu na przykład herby królów niemieckich czy francuskich. Kamień przybył w dużej mierze z Normandii. Są też wpływy włoskie: mocne więzy z Rzymem i papiestwem. Opactwo to więc fascynujący, wielowarstwowy kościół” - mówi Polskiemu Radiu profesor Carpenter.