Radio Opole » Z historycznego punktu widzenia » Felietony » Pierwsza Konstytucja II Rzeczpospolitej
2021-02-27, 07:30 Autor: Bolesław Bezeg

Pierwsza Konstytucja II Rzeczpospolitej

Strona tytułowa Konstytucji z 17 marca 1921 r.
Strona tytułowa Konstytucji z 17 marca 1921 r.
Przed nami marzec, a zatem wielkimi krokami zbliżamy się do 100 rocznicy uchwalenia konstytucji marcowej. 17 marca 1921 r. Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił ustawę zasadniczą - tzw. konstytucję marcową - stanowiącą o republikańskim charakterze państwa polskiego oraz o szerokich uprawnieniach jego obywateli i władz samorządowych.
Z Historycznego Punktu Widzenia 27 lutego 2021
O ile kwestia daty uchwalenia konstytucji z 17 marca 1921 roku jest oczywista, to już kwestia obowiązywania jej zapisów jest znacznie bardziej skomplikowana. Przede wszystkim sam termin jej uchwalenia wymaga komentarza: konstytucja została przyjęta przez Sejm Ustawodawczy na trzy dni przed plebiscytem na Górnym Śląsku.

Władze Rzeczypospolitej zdawały sobie sprawę, że brak jasnych uregulowań ustrojowych w Polsce, był jednym z argumentów podnoszonych przez stronę niemiecką, która w walce propagandowej wskazywała, że nie wiadomo za jaką właściwie Polską będą głosować jej zwolennicy. Z tego też powodu zrobiono wiele, żeby przyspieszyć uchwalenie konstytucji by wybić Niemcom ten argument z ręki. Choć uczciwie trzeba przyznać, że trzy dni to trochę mało by polska propaganda przedplebiscytowa mogła w pełni sensownie ten fakt wykorzystać.

Uchwalona w marcu opublikowana w dzienniku ustaw została dopiero z datą 1 czerwca 1921 r. i od tej chwili część jej zapisów weszła w życie, ale nie wszystkie. Postanowiono, że w pełni konstytucja będzie obowiązywać dopiero od chwili wybrania przez nowe Zgromadzenie Narodowe prezydenta RP co jak wiemy nastąpiło 11 grudnia 1922 r. i ten dzień należy uważać za moment całkowitego wejścia w życie najważniejszego aktu prawnego odbudowanej Rzeczpospolitej.

Równie zagmatwana jest kwestia do kiedy obowiązywała konstytucja marcowa. Pozornie tylko uchwalenie kolejnej konstytucji w kwietniu 1935 roku kończyło okres obowiązywania przepisów ustawy zasadniczej z 1921 r., ale tak nie było, bo konstytucja kwietniowa z 1935 r. pozostawiała w mocy część zapisów konstytucji marcowej. Można uznać, że konstytucja kwietniowa, na mocy której funkcjonował rząd polski w Londynie obowiązywała do 22 grudnia 1990 r. czyli do chwili przekazania insygniów prezydenckich przez Ryszarda Kaczorowskiego Lechowi Wałęsie, który to dzień uważa się za koniec funkcjonowania polskiego rządu emigracyjnego.

Tuż po przejęciu władzy w Polsce komuniści, którzy w sferze propagandowej walczyli z sanacją, odrzucili konstytucję kwietniową i już w manifeście PKWN z 22 lipca 1944 r. odwoływali się do konstytucji marcowej, której fragmenty zawierała także tzw. Mała Konstytucja z 1947 r. A zatem Konstytucja Marcowa okazała się niezwykle trwałym aktem prawnym.

Jej rozwiązania ustrojowe były efektem kompromisu pomiędzy stronnictwami pragnącymi ograniczyć rolę prezydenta a tymi, które dążyły do marginalizacji Senatu. Największe kompetencje miał Sejm, który był jedyną instytucją mogącą występować z inicjatywą ustawodawczą. Kolejny był Senat, który posiadał prawo weta , które jednak Sejm mógł odrzucić zwykłą większością głosów. Funkcję Prezydenta mocno ograniczono w stosunku do kompetencji Naczelnika Państwa, jednakże nadal pozostawał on szefem rady ministrów.

Taki stan rzeczy wynikał przede wszystkim z chęci ograniczenia roli Józefa Piłsudskiego, który jak się spodziewano gdyby wystartował, zapewne byłby wybranym prezydentem.
Sejm i Senat wybierano co 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych i proporcjonalnych przez wszystkich obywateli, którzy ukończyli 21 lat do Sejmu i 30 lat do Senatu. Do sejmu mógł kandydować każdy kto ukończył 25 lat, a do Senatu każdy kto ukończył 40 lat.

Prezydenta wybierało Zgromadzenie Narodowe czyli połączone izby Sejmu i Senatu, a jego kadencja trwała 7 lat. Prezydent musiał podpisać każdą ustawę, a za zgodą trzech piątych Senatu mógł rozwiązać obie izby. Prezydent był formalnie głową państwa i zwierzchnikiem sił zbrojnych na czas pokoju. Rząd był odpowiedzialny przed Sejmem, który zatwierdzał budżet państwa.

Konstytucja marcowa wprowadziła w Polsce ustrój republikański o charakterze parlamentarno-gabinetowym czyli zakładała odpowiedzialność gabinetu przed parlamentem. Wprowadziła też zasadę egalitaryzmu czyli równości wszystkich obywateli wobec prawa.

Zobacz także

2022-05-29, godz. 08:20 Wesoła Święta 83 lata temu - 29 maja 1939 roku - w Rzymie zmarła polska święta Urszula Ledóchowska założycielka zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego. Była… » więcej 2022-05-28, godz. 07:25 Bolko V Husyta Jutro przypada 562 rocznica śmierci księcia opolskiego Bolka V Wołoszka – jednego z najbarwniejszych przedstawicieli dynastii Piastów śląskich. » więcej 2022-05-22, godz. 08:20 Sługa Boży ze Szczepanowic Jutro przypada 79 rocznica męczeńskiej śmierci pochodzącego z będącej dziś częścią Opola wsi Szczepanowice sługi bożego Teodora Sąsali. » więcej 2022-05-21, godz. 07:20 Pierwsi polscy amanci Jak mawiał wódz rewolucji październikowej Włodzimierz Lenin „Kino jest najważniejszą ze sztuk” i tu akurat ze swej rewolucyjnej perspektywy miał ra… » więcej 2022-05-15, godz. 08:20 Intronizator-publicysta Jutro przypada 365 rocznica męczeńskiej śmierci autora jednego z najważniejszych tekstów w dziejach polskiego chrześcijaństwa. Mam tu na myśli świętego… » więcej 2022-05-14, godz. 07:20 Obrońca Mafekingu W najbliższy wtorek obchodzić będziemy 120 rocznica zakończenia oblężenia Mafeking położonego w pobliżu północnej granicy Republiki Południowej Afryki… » więcej 2022-05-08, godz. 08:20 Władysław i Wstydliwy 768 lat temu - 8 maja 1254 roku w Krakowie odbyły się pierwsze po kanonizacji świętego Stanisława uroczystości ku jego czci. Stały się one okazją do zorganizowania… » więcej 2022-05-07, godz. 07:20 Zbrodnie Armii Ludowej W tym tygodniu minęła 78 rocznica zbrodni dokonanej na żołnierzach Armii Krajowej przez oddział tzw. Armii Ludowej. » więcej 2022-05-03, godz. 08:20 Ślaskie zrywy 101 lat temu wybuchło trzecie powstanie śląskie. Tym razem przywódcy polskiej konspiracji nie zaniedbali żadnej sfery przygotowań. » więcej 2022-05-01, godz. 08:20 Nie idę na pochód Szanowni Słuchacze, mam dla Państwa dobrą wiadomość! Otóż dziś pierwszy maja, dzień wolny od pracy i możecie spędzić go tak jak zechcecie. Jeszcze… » więcej
56789
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »