Mieszko Plątonogi był drugim pod względem starszeństwa synem księcia polskiego Władysława II Wygnańca i Agnieszki z austriackiego rodu Babenbergów. Był zatem w prostej linii wnukiem Bolesława Krzywoustego. Przydomek Plątonogi przybierający niekiedy formę Laskonogi wskazuje na jakąś wadę nóg, jednak kronikarze nie wyjaśniają o jaką chorobę miałoby chodzić.
Jego data urodzenia nie jest znana i określa się ją pomiędzy rokiem 1131 a 1146. Od roku 1146 przebywał wraz z ojcem na wygnaniu w Niemczech odbierając prawdopodobnie wykształcenie w klasztornych szkołach w Altenburgu i na Michaelsbergu pod Bambergiem.
Prawdopodobnie w roku 1163 dzięki interwencji cesarza Mieszko i jego starszy brat Bolesław Wysoki wrócili do Polski i otrzymali należny im po ojcu Śląsk. Z objęciem ojcowizny wcale nie było tak łatwo dopiero po trzech latach udało się braciom opanować wszystkie należne im miasta i grody, w których stały jeszcze załogi ich stryja Bolesław Kędzierzawego księcia sieradzkiego, mazowieckiego i krakowskiego.
Początkowo Mieszko i Bolesław Wysoki rządzili wspólnie, jednak w roku 1172 Mieszko podjął akcję zbrojną aby wymusić na bracie podział ojcowizny. Do buntu przyłączył się syn Bolesława Jarosław i Bolesław Wysoki musiał ponownie szukać pomocy u cesarza Niemiec. W efekcie zawartego wówczas porozumienia Jarosław otrzymał kasztelanię opolską, a Mieszko raciborską.
Stan taki trwał aż do roku 1201, kiedy to zmarł Jarosław Opolski. Wówczas to Mieszko Plątonogi korzystając z problemów, jakie miał wówczas Henryk Brodaty z objęciem władzy na Dolnym Śląsku, zbrojnie zajął Opole. Okazało się, że w ten sposób trwale połączył ziemię opolską i raciborską. To właśnie od tego okresu datuje się historyczny podział Śląska na Dolny i Górny.
Pod koniec swego życia, w roku 1209, do swego opolsko-raciborskiego księstwa Mieszko Plątonogi jako ówczesny senior dynastii Piastów dołączył ziemię krakowską.
Książę opolski, raciborski i krakowski Mieszko I Plątonogi zmarł 16 maja 1211 roku. Pochowano go najprawdopodobniej w wawelskiej katedrze. Po jego śmierci władzę w Opolu i Raciborzu objął jego syn Kazimierz I.
