30 stycznia

-----------

1018 - W Budziszynie zawarty został pokój pomiędzy Bolesławem Chrobrym i cesarzem Henrykiem II, kończący trwające kilkanaście lat wojny.

1260 - Tczew otrzymał prawa miejskie.

1621 - W Sarospatak urodził się Jerzy II Rakoczy, książę Siedmiogrodu, w czasie potopu szwedzkiego sojusznik Szwedów, dowódca wojsk siedmiogrodzkich, pustoszących południowo-wschodnie tereny Rzeczpospolitej.

1644 - Pod Ochmatowem wojska polskie pod dowództwem hetmana wielkiego koronnego Stanisława Koniecpolskiego pokonały armię tatarską Tuhaj-beja.

1667 - W Andruszowie podpisany został polsko-rosyjski traktat rozejmowy, w którym dokonano podziału Ukrainy, na część polską - leżącą na prawym brzegu Dniepru i rosyjską - lewobrzeżną.

1716 - W Blois we Francji zmarła Maria Kazimiera d'Arquien, królowa Polski, wdowa po Janie III Sobieskim.

1721 - W Wenecji urodził się Bernardo Belotto, zwany Canaletto, włoski malarz; w latach 1767-1780 pracował dla króla Stanisława Augusta w Warszawie.

1849 - W Wyrzece koło Śremu urodził się Piotr Wawrzyniak, ksiądz, działacz społeczny i gospodarczy.

1850 - W Warszawie urodził się Aleksander Gierymski, malarz, przedstawiciel realizmu i prekursor impresjonizmu w Polsce; twórca m.in. "Żydówki z pomarańczami", "Święta trąbek", "Trumny chłopskiej".

1861 - We Lwowie zmarł Walery Łoziński, pisarz i publicysta, autor m.in. powieści "Zaklęty dwór".

1901 - W Słupi urodził się Tadeusz Bielecki, publicysta, polityk stronnictw narodowych, poseł na sejm II RP, działacz emigracyjny.

1915 - W Wiedniu zmarł Wacław Gostomski, historyk literatury, krytyk literacki.

1920 – Niemieccy bojówkarze zamordowali w Bytomiu działacza na rzecz polskości Górnego Śląska Piotra Niedurnego.

1922 - W Hadze rozpoczął działalność Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej; jego następcą od 1945 r. jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości.

1927 - W Warszawie zakończył się I Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina, którego zwycięzcą został rosyjski pianista Lew Oborin.

1930 - We Lwowie zmarł Benedykt Dybowski, lekarz, zoolog, badacz Syberii, działacz niepodległościowy; za udział w Powstaniu Styczniowym skazany przez władze carskie na zesłanie.

1939 - Kanclerz Rzeszy Adolf Hitler podczas przemówienia w Reichstagu zapowiedział unicestwienie Żydów w Europie w przypadku wybuchu nowej wojny.

1945 - Niemiecki statek "Wilhelm Gustloff" został zatopiony na Bałtyku przez sowiecki okręt podwodny; według różnych źródeł w wyniku zatonięcia statku zginęło od 4,5 tys. do ponad 9 tys. osób, głównie kobiet i dzieci ewakuowanych z Prus Wschodnich.

1947 - W Szamotułach urodziła się Małgorzata Braunek, aktorka, znana m.in. z filmowej roli Oleńki Billewiczówny w ekranizacji "Potopu" oraz Izabeli Łęckiej w serialu telewizyjnym "Lalka".

1953 - W Paryżu ukazał się pierwszy tom Biblioteki "Kultury", w którym opublikowano "Trans-Atlantyk" i "Ślub" Witolda Gombrowicza.

1968 - W Teatrze Narodowym w Warszawie po raz ostatni wystawiano "Dziady" w reżyserii Kazimierza Dejmka - przedstawienie zawieszono na polecenie władz partyjnych jako antysowieckie; wieczorem pod pomnikiem Adama Mickiewicza na Krakowskim Przedmieściu odbyła się manifestacja studentów, w czasie której protestowano przeciwko cenzurze.

1982 - Stan wojenny: Prezydent USA Ronald Reagan ogłosił 30 stycznia 1982 r. Dniem Solidarności z Narodem Polskim.

1984 - Premiera filmu "Akademia Pana Kleksa" w reżyserii Krzysztofa Gradowskiego.

1989 - W Białymstoku znaleziono zwłoki księdza Stanisława Suchowolca, przyjaciela księdza Jerzego Popiełuszki, związanego z Solidarnością; według oficjalnego komunikatu zmarł w wyniku zatrucia tlenkiem węgla.

1990 - W Warszawie powstało Muzeum Niepodległości.

1990 - Stanisław Wyganowski został pierwszym po II wojnie światowej niekomunistycznym prezydentem Warszawy.

1990 - Po rozwiązaniu PZPR rozpoczął się zjazd założycielski Socjaldemokracji Rzeczypospolitej Polskiej.

1991 - W Teatrze Dramatycznym w Warszawie odbyła się prapremiera musicalu "Metro", pierwszej prywatnej produkcji teatralnej po upadku PRL.

2001 - W Warszawie zmarł Edmund Fetting, aktor, piosenkarz; muzyk jazzowy; wystąpił m. in. w filmach "Lokis. Rękopis profesora Wittembacha", "Śmierć prezydenta", a także serialu "Czarne chmury".

2014 - W Warszawie zmarł gen. brygady Stefan Bałuk, żołnierz Armii Krajowej, cichociemny, uczestnik Powstania Warszawskiego, fotografik.

2014 - W Lublinie zmarł Andrzej Żarnecki, aktor teatralny i filmowy; grał m.in. w filmach Krzysztofa Zanussiego "Struktura kryształu", "Brat naszego Boga".

2020 – W Gdańsku zmarła Jadwiga Marko-Książek, polska siatkarka, dwukrotna brązowa medalistka olimpijska (w 1964 i 1968), brązowa medalistka mistrzostw świata (1962), wicemistrzyni Europy (1963).

31 stycznia

-----------

1259 – W Małopolsce miało miejsce trzęsienie ziemi o sile szacowanej na około 5-6 stopni w skali Richtera.

1667 - We Wrocławiu zmarł książę Jerzy Sebastian Lubomirski, marszałek wielki koronny, hetman polny koronny, przywódca rokoszu.

1676 - Na Wawelu pochowano królów Jana II Kazimierza Wazę i Michała Korybuta Wiśniowieckiego.

1797 - W Wiedniu urodził się Franciszek Schubert, muzyk, kompozytor, prekursor romantyzmu w muzyce; autor m.in. Symfonii c-moll "Tragicznej".

1801 - W Bilczy koło Kielc urodził się Piotr Ściegienny, katolicki ksiądz, działacz niepodległościowy i chłopski.

1867 - W Dumanowie koło Kamieńca urodził się Mariusz Zaruski, żołnierz Legionów Polskich, generał WP, założyciel Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego (TOPR), jeden z pionierów polskiego narciarstwa i taternictwa zimowego, organizator polskiego żeglarstwa morskiego; aresztowany przez NKWD zmarł w 1941 r. sowieckim więzieniu.

1887 - W guberni irkuckiej urodził się Piotr Wilniewczyc, inżynier, konstruktor broni strzeleckiej, współtwórca m.in. pistoletu Vis i pistoletu maszynowego Mors; po II wojnie światowej zaprojektował pistolety Wir i RAK.

1887 - Zmarł Włodzimierz Bonawentura Krzyżanowski, amerykański generał pochodzenia polskiego, uczestnik antypruskiego powstania w Wielkopolsce (1846) i amerykańskiej wojny secesyjnej, w tym bitwy pod Gettysburgiem.

1892 - W Kołomyi urodził się Stanisław Sedlaczek, harcmistrz, w czasie II wojny światowej założyciel i naczelnik konspiracyjnego Harcerstwa Polskiego (Hufców Polskich); zamordowany w KL Auschwitz w sierpniu 1941 r.

1895 - W Dobrocicach w pow. sandomierskim urodził się Stanisław Młodożeniec, poeta, prozaik, współtwórca polskiego futuryzmu.

1907 - W Warszawie organizacja Bojowa PPS dokonała udanego zamachu na funkcjonariusza rosyjskiej tajnej policji politycznej Ochrany Wiktora Gruena.

1915 - I wojna światowa: Pod Bolimowem Niemcy przeprowadzili pierwszy atak chemiczny, skierowany przeciwko wojskom rosyjskim.

1923 - Na stokach warszawskiej Cytadeli wykonano wyrok śmierci na Eligiuszu Niewiadomskim, zabójcy prezydenta RP Gabriela Narutowicza. Zażądał, by umrzeć nieprzywiązanym do słupa bez zawiązanych oczu. Jego ostatnie słowa brzmiały: "Ginę za Polskę, którą gubi Piłsudski!".

1923 - Katastrofa w kopalni "Heinitz" (Rozbark) w Bytomiu - w wyniku wybuchu metanu zginęło 145 górników.

1925 - W "Kurjerze Warszawskim" ukazała się pierwsza polska krzyżówka.

1937 - W Radomiu rozpoczął się XXIV Kongres PPS.

1939 - Premiera filmu Henryka Szaro "Kłamstwo Krystyny" z Elżbietą Barszczewską, Kazimierzem Junoszą - Stępowskim i Jerzym Śliwińskim w rolach głównych.

1944 - W Warszawie zmarła Stefania Sempołowska, działaczka społeczna i oświatowa, pedagog, publicystka, pisarka.

1953 - W Łodzi urodził się Jacek Chmielnik, aktor, reżyser teatralny; znany m.in. z filmów Juliusza Machulskiego "Vabank" i "Kingsajz".

1956 - W Bydgoszczy urodził się Stefan Majewski, piłkarz, srebrny medalista mistrzostw świata w Hiszpanii (1982), trener, działacz sportowy.

1974 - W Los Angeles zmarł Samuel Goldwyn, urodzony w Warszawie, producent filmowy, współzałożyciel wytwórni Metro-Goldwyn-Mayer.

1976 - Do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu przesłany został przez Jerzego Andrzejewskiego "Memoriał 101", zwierający protest środowiska twórców przeciwko zmianom w Konstytucji PRL ograniczającym prawa obywatelskie.

1980 - Sejm powołał Naczelny Sąd Administracyjny, ale instytucja rozpoczęła działalność dopiero 1 września tego roku.

1982 - Przeprowadzona została satelitarna transmisja filmu "Let Poland be Poland" ("Żeby Polska była Polską"), wyprodukowanego przez US Departament of Information; film obejrzało ok. 185 milionów ludzi z 50 krajów.

1982 - Stan wojenny: Władze podjęły decyzję o wznowieniu sprzedaży benzyny właścicielom prywatnych samochodów.

1983 - Premiera filmu Andrzeja Wajdy "Danton" z Gerardem Depardieu w roli tytułowej i Wojciechem Pszoniakiem w roli Maksymiliana Robespierre.

1985 - W Monachium zmarł Józef Mackiewicz, prozaik, publicysta, autor książek "Kontra", "Droga donikąd", "Nie trzeba głośno mówić", "Lewa wolna"; w maju 1943 r., po odkryciu w Katyniu grobów oficerów polskich zamordowanych przez Sowietów, na zaproszenie niemieckie i za zgodą władz Polskiego Państwa Podziemnego udał się do Katynia jako obserwator ekshumacji zwłok, opisał to w książce "Katyń: zbrodnia bez sądu i kary".

1987 - W Warszawie zmarł Julian Antonisz (właśc. Antoniszczak), plastyk, kompozytor, twórca eksperymentalnych filmów animowanych.

1991 - W Warszawie zmarł Mieczysław Voit, aktor, znany m.in. z ról w filmach "Krzyżacy", "Matka Joanna od Aniołów" oraz serialu "Alternatywy 4".

1997 - W Warszawie zmarł Andrzej Szczepkowski, aktor, reżyser teatralny, pedagog warszawskiej PWST; zagrał m.in. w filmach "Obywatel Piszczyk", "Awantura o Basię", "Jezioro Bodeńskie" oraz w serialu telewizyjnym "Wojna domowa".

2005 - W Warszawie zmarł Jan Mulak, lekkoatleta, trener, działacz RPPS i PPS, uczestnik Powstania Warszawskiego; współtwórca polskiej reprezentacji lekkoatletycznej, tzw. Wunderteamu; działacz PKOl.

2014 - W Warszawie zmarła Nina Andrycz, aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna, nazywana "wielką damą polskiego teatru"; autorka tomików poezji i powieści.

2018 – W Warszawie zmarł Jerzy Jedlicki, socjolog, historyk, badacz dziejów polskiej inteligencji i działacz opozycji w okresie PRL-u, autor takich książek jak "Źle urodzeni, czyli o doświadczeniu historycznym" czy "Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują".

2022 – Zmarł Władysław Gołąb, wieloletni prezes Towarzystwa Opieki Nad Ociemniałymi w Laskach, był pierwszą osobą niewidomą w Polsce, która uzyskała uprawnienia adwokata, przyjaciel i współpracownik bł. Elżbiety Róży Czackiej.

1 lutego

---------

1411 - W Toruniu Polska i Litwa zawarły traktat pokojowy z Zakonem Krzyżackim.

1717 - W Warszawie odbył się jednodniowy sejm pacyfikacyjny, tzw. Sejm Niemy, który zapoczątkował protekcję Rosji nad Rzeczpospolitą; określenie "niemy" wzięło się stąd, że nie dopuszczono na nim posłów do głosu.

1733 - W Warszawie zmarł August II Mocny, król Polski i książę elektor saski.

1856 - W Warszawie zmarł Iwan Paskiewicz, rodyjski generał, od roku 1832 do śmierci namiestnik Królestwa Polskiego; zwolennik polityki rusyfikacyjnej.

1874 - W Krakowie urodził się Kazimierz Nitsch, językoznawca, historyk języka polskiego, badacz dialektów, prezes Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk.

1888 - W Tarnopolu urodził się Franciszek Kleeberg, generał WP, bohaterski dowódca Grupy Operacyjnej "Polesie" walczącej z wojskami niemieckimi i sowieckimi w czasie kampanii 1939 r.; po bitwie pod Kockiem jako ostatni polski generał złożył broń.

1889 - W Borze pod Ostrowcem w pow. Iłża. urodził się Tadeusz Piskor, oficer Legionów Polskich, jeden z najbliższych współpracowników Józefa Piłsudskiego; w latach 1926-1931 szef Sztabu Generalnego (od 1928 r. Sztabu Głównego); podczas kampanii 1939 r. dowódca Armii "Lublin".

1908 - W Petersburgu urodził się Kazimierz Ptaszycki, architekt, urbanista, współautor planów odbudowy Wrocławia i budowy Nowej Huty, żołnierz kampanii polskiej 1939 r.

1914 - W Dortmundzie urodził się Aleksander Polus, bokser, pierwszy w historii reprezentant Polski, który zdobył tytuł mistrza Europy - Mediolan 1937 r.; uczestnik igrzysk olimpijskich w Berlinie w 1936.

1918 - W Łubiankach Wyższych koło Zbaraża urodził się Ignacy Tokarczuk, arcybiskup metropolita przemyski; w czasach PRL wspierał działania opozycji antykomunistycznej, m.in. KOR, ROPCiO, a następnie Solidarności; szykanowany przez Służbę Bezpieczeństwa.

1925 - W Warszawie ze stacji nadawczej Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego nadany został pierwszy próbny program radiowy w Polsce. Wydarzenie to poprzedziło oficjalne powstanie 18 sierpnia 1925 "Polskiego Radia" spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

1932 - W Łasku urodził się Marian Marek Drozdowski, historyk, varsavianista.

1935 - W Warszawie zmarł Bolesław Limanowski, jeden z pierwszych działaczy polskiego ruchu socjalistycznego, współzałożyciel PPS.

1943 - W Puławach urodził się Marian Opania, aktor, artysta kabaretowy; znany m.in. z filmów "Człowiek z żelaza", "Awans", "Piłkarski poker", "Rozmowy kontrolowane", a także komedii telewizyjnej "Cudownie ocalony".

1944 - Specjalny oddział Kedywu Komendy Głównej AK "Pegaz" - późniejszy "Parasol" – wykonał wyrok śmierci w Warszawie na dowódcy SS i policji dystryktu warszawskiego gen. Franza Kutscherę.

1945 - Rząd Tymczasowy przeniósł się z Lublina do Warszawy.

1945 - W Garwolinie urodził się Krzysztof Mętrak, poeta, krytyk literacki i filmowy.

1948 - W Straubing w Bawarii urodził się Jerzy Matałowski, znany m.in. z roli "Kolumba" w serialu Janusza Morgensterna "Kolumbowie".

1950 - W Starej Wsi koło Oświęcimia urodził się metropolita warszawski kardynał Kazimierz Nycz.

1951- Rozkaz ministra obrony narodowej o wojskowej służbie zastępczej, na podstawie którego poborowych można było kierować do pracy w tzw. batalionach górniczych, od 1955 r. noszących nazwę Wojskowego Korpusu Górniczego.

1953 - W Krakowie powstało Wydawnictwo Literackie.

1962 - W Warszawie odbyło się ostatnie spotkanie Klubu Krzywego Koła; dwa dni później władze komunistyczne podjęły decyzję o jego likwidacji, uzasadniając to tym, że jest on zdominowany przez "prawicowych nacjonalistów" i "rewizjonistów".

1963 - W Warszawie urodziła się Katarzyna Kozyra, rzeźbiarka, autorka wideoinstalacji, filmów i performansów, m.in. rzeźby "Piramidy zwierząt" i filmów "Święto wiosny", "Łaźnia żeńska".

1968 - W Rzeszowie założony został zespół blues rockowy Breakout, w jego składzie znaleźli się Tadeusz Nalepa i Mira Kubasińska.

1969 - W Sycowie w pow. oleśnickim urodził się Robert Gonera, aktor, znany m.in. z filmów "Samowolka", "Gry uliczne", "Dług".

1972 - W Warszawie z inicjatywy Józefa Szajny Teatr Klasyczny (działający od 1955 r. ) został przekształcony w działający do dziś Teatr Studio.

1974 - W Szczecinie urodził się Bartłomiej Nizioł, muzyk, pedagog, zdobywca I nagrody na Międzynarodowym Konkursie Skrzypcowym im. Henryka Wieniawskiego w 1991 roku.

1982 - Stan wojenny: ogłoszono drastyczną podwyżkę cen, prezentowaną w mediach jako zapowiedź gruntownej reformy gospodarczej; ceny żywności wzrosły o 241 proc., a opału i energii o 171 proc.

1994 - Weszła w życie umowa o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi.

2004 - W Krakowie zmarł Maciej Szumowski, dziennikarz, reżyser, redaktor "Gazety Krakowskiej", autor filmów dokumentalnych.

2005 – W internecie została opublikowana tzw. Lista Wildsteina, wyniesiona przez dziennikarza "Rzeczpospolitej" Bronisława Wildsteina z Instytutu Pamięci Narodowej, zawierająca nazwiska pracowników komunistycznych służb bezpieczeństwa, ich tajnych współpracowników oraz kandydatów na współpracowników.

2011 - W Gdańsku zmarł Stanisław Michalski, aktor, dyrektor Teatru Wybrzeże.

2012 - W Krakowie zmarła Wisława Szymborska, poetka, eseistka; zadebiutowała w 1945 r. wierszem "Szukam słowa", jej pierwszy tomik wierszy to "Dlatego żyjemy"; kolejne tomy jej wierszy to: "Sól", "Sto pociech", "Wszelki wypadek", "Wielka liczba", "Ludzie na moście", "Koniec i początek", "Chwila", "Dwukropek" i "Tutaj"; po śmierci poetki ukazał się tomik "Wystarczy"; laureatka literackiej Nagrody Nobla w 1996 r.

2021 – W Warszawie zmarł Edward Babiuch w latach 1970-1980 członek Biura Politycznego i sekretarz KC PZPR, w latach 1976–1980 zastępca przewodniczącego Rady Państwa. Pomiędzy lutym i sierpniem 1980 roku pełnił funkcję premiera, którą stracił w wyniku strajków sierpniowych. Był ostatnim żyjącym premierem PRL i jednym z ostatnich wysokich funkcjonariuszy reżimu komunistycznego.

2021 – W Radomiu zmarł Ryszard Szurkowski, najbardziej utytułowany polski kolarz w historii. W 1973 r. został mistrzem świata, dwukrotnie wywalczył olimpijskie srebro w jeździe drużynowej na czas (w 1972 i 1976), cztery razy (1970, 1971, 1973 i 1975) wygrał Wyścig Pokoju.

2 lutego

--------

1494 - W Vigevano w Lombardii urodziła się Bona Sforza, królowa polska, żona Zygmunta I Starego.

1536 - W Grójcu urodził się Piotr Skarga, jezuita, teolog, pisarz i kaznodzieja, autor "Żywotów świętych" i "Kazań sejmowych".

1566 - W Łukownicy, w powiecie limanowskim urodził się Michał Sędziwój, lekarz i europejskiej sławy alchemik.

1572 - W Łubnej urodził się Maciej Łubieński, arcybiskup gnieźnieński.

1676 - Na Wawelu odbyła się koronacja królewska Jana III Sobieskiego i jego żony Marii Kazimiery.

1838 - W Mostowlanach na Podlasiu urodził się Konstanty Kalinowski, jeden z przywódców Powstania Styczniowego, komisarz Rządu Narodowego na Litwę; stracony przez władze carskie w Wilnie w 1864 r.

1863 - We wsi Pieniuga na Grodzieńszczyźnie urodziła się Maria Rodziewiczówna, powieściopisarka, autorka książek "Dewajtis", "Wrzos", "Czahary", "Lato leśnych ludzi".

1876 - W Główczynie k. Kalisza urodziła się Maria Koszutska "Wera Kostrzewa", działaczka komunistyczna, współzałożycielka PPS-Lewicy, członek KPRP i KPP.

1883 - W Warszawie urodził się Tadeusz Zieliński, architekt, autor projektu Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, Instytutu Radowego i Chemicznego Instytutu Badawczego.

1896 - W Warszawie urodził się Kazimierz Kuratowski, matematyk, przedstawiciel warszawskiej szkoły matematycznej.

1901 - W Łodzi urodził się Kazimierz Krukowski, "Lopek", aktor, konferansjer, reżyser, literat.

1902 - W Krakowie urodził się Szymon Datner, historyk; badał m.in. zbrodnie popełnione na Żydach podczas okupacji niemieckiej w Polsce.

1915 - W Cieszynie urodził się Karol Stryja, dyrygent, pedagog, inicjator i dyrektor Międzynarodowego Konkursu Dyrygenckiego im. Grzegorza Fitelberga.

1917 - W Nowoczerkasku (Rosja) urodził się Witold Łokuciewski, pilot, pułkownik Wojska Polskiego, major RAF, pilot dywizjonu 303, więzień stalagu Luft III w Żaganiu.

1919 - W Tule w Rosji urodził się Zbigniew Lengren, rysownik, satyryk, karykaturzysta, autor postaci Profesora Filutka.

1922 - W Paryżu wydano powieść "Ulisses" Jamesa Joyce'a; uznawana jest za arcydzieło światowej literatury.

1930 - W Andrudze koło Włodzimierza Wołyńskiego urodził się Krzysztof Chamiec, aktor; wystąpił m.in. w filmach "Panienka z okienka", "Kierunek Berlin", "Kazimierz Wielki", "Strachy" i "Kamienne tablice".

1930 - Rozpoczęła działalność rozgłośnia Polskiego Radia w Łodzi.

1933 - W Wilnie urodził się Ryszard Ber, reżyser filmowy, autor m.in. filmów "Gdzie jest trzeci król", "Kaszebe", "Droga", "Thais".

1939 - W holenderskiej stoczni Vlissingen uroczyście podniesiono polską banderę wojenną na okręcie podwodnym ORP "Orzeł".

1942 - W obozie zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem Niemcy zamordowali około 1200 Żydów z Sompolna.

1944 - W odwecie za zastrzelenie dowódcy SS i policji dystryktu warszawskiego gen. Franza Kutschery, Niemcy dokonali w Warszawie egzekucji około 300 osób.

1944 - W Warszawie, w odwecie za zastrzelenie przez oddział Kedywu Komendy Głównej AK dowódcy SS i policji dystryktu warszawskiego gen. Franza Kutschery, Niemcy rozstrzelali w ruinach getta 160 osób.

1944 - W powiecie janowskim Niemcy spalili sześć wsi, a ich mieszkańców wymordowali; w pacyfikacji zginęło od 800 do 1300 Polaków.

1945 - We wsi Uście Zielone, położonej w dawnym powiecie buczackim województwa tarnopolskiego, oddziały OUN i UPA zamordowały 133 osoby, przede wszystkim Polaków.

1946 - Specjalny sąd karny w Gdańsku skazał na osiem lat więzienia niemieckiego biskupa Carla M. Spletta, który od 1939 r. był m.in. administratorem apostolskim diecezji chełmińskiej.

1965 - W Warszawie zakończył się proces przeciwko uczestnikom tzw. afery mięsnej; były dyrektor Stołecznego Przedsiębiorstwa MHM Stanisław Wawrzecki skazany został na karę śmierci - wyrok wykonano.

1976 - W Warszawie zmarł Kazimierz Rudzki, aktor, reżyser, pedagog; znany m.in. z filmów "Eroica", "Jak rozpętałem II wojnę światową" i serialu "Wojna domowa".

1983 - Prymas Józef Glemp na publicznym konsystorzu w Watykanie otrzymał godność kardynała-prezbitera.

1985 - W Zakopanem rozpoczął działalność Teatr im. Stanisława Ignacego Witkiewicza.

2000 - W Warszawie zmarł Jacek Janczarski, satyryk, autor popularnych słuchowisk radiowych "Kocham pana, panie Sułku" i - wspólnie z Maciejem Zembatym - "Rodziny Poszepszyńskich".

2007 - Pałac Kultury i Nauki (PKiN) w Warszawie został wpisany do rejestru zabytków.

2021 – W Londynie zmarł prof. Zbigniew Siemaszko, żołnierz Armii Andersa, historyk, pisarz i publicysta emigracyjny, nazywany nestorem „polskiego” Londynu. Zajmował się historią wojskowości, historią II wojny światowej, łącznością między emigracją wojenną a krajem, Armią Krajową, Narodowymi Siłami Zbrojnymi.

3 lutego

--------

1018 - Król Bolesław I Chrobry ożenił się z Odą Miśnieńską, córką margrabiego miśnieńskiego Ekkeharda I.

1735 - W Dubiecku koło Przemyśla urodził się Ignacy Krasicki, biskup warmiński i arcybiskup gnieźnieński, poeta, prozaik, autor satyrycznych wierszy, fraszek i poematów m.in. "Myszeis", "Monachomachia".

1821 - W Warszawie zmarł płk Jan Leon Hipolit Kozietulski, uczestnik wojen napoleońskich, dowódca szwadronu pułku szwoleżerów gwardii, który wsławił się w ataku na przełęcz Somosierra.

1842 - W Warszawie zmarł Abraham Stern, wynalazca, samouk, konstruktor mechanicznych maszyn liczących, maszyn rolniczych i urządzeń geodezyjnych.

1857 - W Londynie zmarł Stanisław Worcell, działacz polityczny, żołnierz Powstania Listopadowego, kawaler krzyża Virtuti Militari, członek Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, współzałożyciel Gromad Ludu Polskiego.

1862 lub 1863 - W Zabrzegu koło Czechowic urodził się Józef Londzin, ksiądz, działacz narodowy na Śląsku Cieszyńskim, historyk; w latach 1918-1920 przewodniczący Polskiej Rady Narodowej na Śląsku Cieszyńskim, poseł na Sejm, senator; część źródeł jako datę urodzenia Londzina podaje 3 lutego 1862 r.

1863 - Powstanie Styczniowe: zwycięskie starcie wojsk powstańczych z siłami rosyjskimi pod Węgrowem.

1871 - We Lwowie urodził się Eugeniusz Mikołaj Romer, geograf, twórca nowoczesnej kartografii polskiej.

1893 - We Florencji zmarł Teofil Lenartowicz, etnograf, poeta, rzeźbiarz, autor poematów "Bitwa Racławicka" i "Wanda".

1899 - W Krakowie zmarł Juliusz Kossak, malarz, ilustrator; autor wielu obrazów przedstawiających sceny historyczne i batalistyczne, m.in. "Sobieskiego pod Wiedniem", "Bitwy pod Raszynem", "Odsieczy smoleńskiej".

1905 - W Kielcach doszło do strajku młodzieży gimnazjalnej domagającej się wprowadzenia nauczania w języku polskim.

1909 - W Równem na Wołyniu urodziła się Zofia Terne, piosenkarka, aktorka, artystka kabaretów Qui Pro Quo i Cyrulik Warszawski oraz zespołu artystycznego II Korpusu; po II wojnie światowej związana z polonijnymi teatrami londyńskimi i Sekcją Polską Radia Wolna Europa.

1919 - W Paryżu podpisano polsko-czeską ugodę w sprawie Śląska Cieszyńskiego, wytyczono linię demarkacyjną, pozostawiając Czechom Zaolzie i Zagłębie Karwińskie ("umowa paryska").

1924 - W Waszyngtonie zmarł Woodrow Thomas Wilson, w latach 1913-1921 prezydent Stanów Zjednoczonych z ramienia Partii Demokratycznej; w styczniu 1918 r. w orędziu do Kongresu, dotyczącym celów wojennych USA i warunków koniecznych do zawarcia trwałego pokoju na świecie, przedstawił postulat utworzenia niepodległego państwa polskiego.

1928 - W Warszawie urodził się Andrzej Szczypiorski, prozaik, publicysta; autor powieści "Msza za miasto Arras", "Początek", "Noc, dzień i noc", "Autoportretu z kobietą", a także zbiorów opowiadań - m.in. "Amerykańska whisky" oraz dziennika "Z notatnika stanu wojennego".

1940 - We Lwowie zmarł Maksymilian Matakiewicz, inżynier hydrotechnik, profesor i rektor Politechniki Lwowskiej.

1940 – W ramach akcji „T4” (mordowania osób niepełnosprawnych) Niemcy rozpoczęli eksterminację pacjentów szpitala psychiatrycznego w Gostyninie.

1942 - W Londynie pod przewodnictwem Stanisława Grabskiego reaktywowana została Rada Narodowa - polski parlament emigracyjny.

1944 - Przebywający w opactwie Hautecombe we Francji prymas Polski kard. August Hlond został aresztowany przez gestapo, a następnie przewieziony do Paryża; po dwóch miesiącach internowania uwolniły go wojska amerykańskie.

1947 - Zapadł wyrok w procesie przywódców Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość (WiN): płk Jan Rzepecki 8 lat więzienia, Marian Gołębiowski - kara śmierci, Kazimierz Leski i Henryk Żuk - 12 lat, Ludwik Muzyczka i Józef Rybicki - 10 lat, Jan Szczurek-Cergowski - 7 lat, Antoni Sanojca - 6 lat, Tadeusz Jachimek - 4 lata i Emilia Malessa - 2 lata.

1950 - W Białymstoku powstała Akademia Medyczna.

1958 - W Łodzi urodził się Piotr Sobociński, operator filmowy, nominowany do Oscara za zdjęcia do filmu "Trzy kolory. Czerwony" w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego.

1959 - Do Polski powróciła część skarbów dziedzictwa narodowego, wywiezionych w 1939 r. i zdeponowanych w Kanadzie; wśród nich Szczerbiec - miecz koronacyjny królów polskich.

1962 - Władze PRL zamknęły Klub Krzywego Koła - krytyczny wobec działań władz PRL-u klub dyskusyjny, należeli do niego m.in. Władysław Bartoszewski, Stefan Kisielewski, Leszek Kołakowski, Maria i Stanisław Ossowscy, Karol Modzelewski, Adam Michnik, Jacek Kuroń.

1967 - Premiera filmu Stanisława Jędryki "Powrót na ziemię".

1969 - W Nowym Jorku zmarł płk Adam Koc, oficer I Brygady Legionów Polskich, komendant naczelny POW okupacji niemieckiej; w czasie wojny polsko-bolszewickiej dowódca dywizji ochotniczej; działacz BBWR; założyciel i red. naczelny "Gazety Polskiej"; poseł, senator; organizator i szef Obozu Zjednoczenia Narodowego (OZN) w latach 1937-1938.

1982 - Stan wojenny: Przed Sądem Marynarki Wojennej w Gdyni zapadł wyrok w procesie oskarżonych o zorganizowanie strajku w Wyższej Szkole Morskiej: Ewę Kubasiewicz skazano na 10 lat więzienia, Jerzego Kowalczyka i Władysława Trzcińskiego na 9 lat, pozostałym wymierzono kary od 3 do 6 lat pozbawienia wolności.

1987 - Artur Hajzer i Jerzy Kukuczka dokonali pierwszego zimowego wejścia na ośmiotysięcznik Annapurna.

2001 - Powołano Narodowy Instytut Fryderyka Chopina w Warszawie.

2002 - W Warszawie zmarł Arnold Mostowicz, lekarz, dziennikarz, pisarz, redaktor "Szpilek"; w czasie II wojny światowej kronikarz łódzkiego getta, więzień KL Auschwitz i innych niemieckich obozów koncentracyjnych.

2006 - W Paryżu zmarł Walerian Borowczyk, reżyser filmów fabularnych i animowanych, plastyk, pisarz. Wyreżyserował m.in. "Dzieje grzechu", "Bestię", "Heroiny zła".

2012 - W Krakowie zmarł Andrzej Szczeklik, lekarz, rektor Akademii medycznej w Krakowie, członek papieskiej Akademii Nauk, autor wielu publikacji naukowych i popularyzatorskich, m.in. "Kore - O chorych, chorobach i poszukiwaniu duszy medycyny".

2014 – Weszła w życie przygotowana przez rząd premiera Donalda Tuska ustawa o zmianach w systemie emerytalnym na mocy której przekazano do ZUS skarbowe papiery wartościowe posiadane przez Otwarte Fundusze Emerytalne, a następnie je umorzono.

2022 – W Warszawie zmarł Jarosław Marek Rymkiewicz, poeta, eseista, dramaturg, autor m.in. "Kinderszenen", "Samuela Zborowskiego", "Reytan. Upadek Polski", "Żmut", "Baket", "Kilka szczegółów", "Do Snowia i dalej", "Głowa owinięta koszulą", "Adam Mickiewicz odjeżdża na żółtym rowerze", "Juliusz Słowacki pyta o godzinę" i "Rozmowy polskie latem roku 1983".

4 lutego

--------

1339 - W Warszawie przed trybunałem papieskim rozpoczął się proces polsko-krzyżacki dotyczący spornych terytoriów.

1454 - Związek Pruski wypowiedział posłuszeństwo Zakonowi Krzyżackiemu.

1505 - W Żurawnie pod Haliczem urodził się Mikołaj Rej, pisarz, humanista, wyznawca kalwinizmu, poseł na sejm, autor "Żywota człowieka poczciwego", "Krótkiej rozprawy między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem"; część źródeł jako datę urodzin Reja podaje 28 stycznia.

1515 - W Nieświeżu urodził się Mikołaj Radziwiłł zwany "Czarnym", magnat litewski, marszałek wielki i kanclerz wielki litewski, wojewoda wileński, wyznawca i propagator arianizmu, twórca potęgi rodu Radziwiłłów.

1746 - W Mereczowszczyźnie na Polesiu urodził się Tadeusz Kościuszko, uczestnik wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych, generał, Naczelnik Sił Zbrojnych Narodowych w powstaniu w 1794 r.

1866 - W Warszawie urodził się Władysław Podkowiński, malarz, autor m.in. obrazu "Szał uniesień".

1889 - W Dębowej Górze koło Skierniewic urodził się Ryszard Bolesławski, reżyser teatralny i filmowy, aktor; w latach 30. realizował filmy w Hollywood, współpracując z największymi gwiazdami. Do jego najbardziej znanych dzieł należą "Cud nad Wisłą", "Ostatnia cesarzowa", "Nędznicy".

1918 - Rada Regencyjna powołała Radę Stanu Królestwa Polskiego.

1921 - Sejm RP ustanowił Order Odrodzenia Polski (Polonia Restituta), a Order Orła Białego odnowił jako najwyższe odznaczenie państwowe.

1927 - W Warszawie zmarł Józef Pius Dziekoński, architekt, projektant wielu neogotyckich kościołów m.in. Bazyliki Katedralnej Opieki NMP w Radomiu i Bazyliki Katedralnej św. Michała Archanioła i św. Floriana Męczennika w Warszawie.

1929 – Polska ratyfikowała protokół genewski o zakazie stosowania broni chemicznej.

1933 - W Warszawie urodziła się Maria Chwalibóg, aktorka teatralna i filmowa, znana z filmów "Matka Joanna od aniołów" i "Kobieta samotna".

1938 - W Krakowie zmarł Karol Hubert Rostworowski, dramatopisarz, poeta, publicysta; zwolennik Obozu Wielkiej Polski i Stronnictwa Narodowego; autor sztuk teatralnych "Judasz z Kariothu" i "Niespodzianka".

1938 - Na Wileńszczyźnie urodził się Zygmunt Malanowicz, aktor znany z filmów "Nóż w wodzie", "Polowanie na muchy", "Jarosław Dąbrowski", "Tulipany".

1943 - W Płungianach na Żmudzi urodziła się Wanda Rutkiewicz, alpinistka, która jako trzecia kobieta i pierwsza Europejka stanęła na wierzchołku najwyższego szczytu świata - Mount Everest; zdobyła osiem z 14 ośmiotysięczników.

1944 - W Kałęczewie k. Łodzi urodził się Stefan Niesiołowski, entomolog, działacz opozycji antykomunistycznej; współzałożyciel organizacji Ruch (1965); w 1971 r. skazany na siedem lat więzienia za "czynienie przygotowań do obalenia ustroju socjalistycznego przemocą"; od 1977 r. członek ROPCiO; od 1980 r. w NSZZ "Solidarność"; internowany w stanie wojennym; działacz podziemnej "S"; współzałożyciel ZChN (1989); poseł, senator; polityk Platformy Obywatelskiej.

1945 - W Jałcie rozpoczęła się konferencja "Wielkiej Trójki", w której wzięli udział Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt i Józef Stalin; w wyniku zawartego porozumienia Polska po wojnie znalazła się w strefie wpływów Związku Sowieckiego, o co zabiegał Józef Stalin; Rząd RP na Uchodźstwie uznał ten fakt za zdradę ze strony dotychczasowych aliantów.

1945 - W Krakowie ukazał się pierwszy numer "Dziennika Polskiego".

1949 - Sejm uchwalił ustawę o Funduszu Wczasów Pracowniczych (FWP).

1950 - W Giżycku zmarł Jan Bułhak, artysta fotograf, teoretyk, krytyk i publicysta, określanym mianem "ojca polskiej fotografii".

1952 - W Warszawie urodził się Andrzej Strzelecki, reżyser, aktor, satyryk, wieloletni dyrektor teatru Rampa.

1956 - W Paryżu zmarł Ksawery Tartakower, szachista polski pochodzenia żydowskiego, sześciokrotny reprezentant Polski na olimpiadach szachowych, członek "złotej" drużyny polskiej na olimpiadzie w 1930 roku; od II wojny światowej pozostawał na emigracji.

1968 - W Chorzowie urodził się Grzegorz Jarzyna, reżyser teatralny i operowy, związany z TR Warszawa; reżyseruje w oparciu o teksty klasyczne, które poddaje reinterpretacji ("Bzik tropikalny" wg Witkacego, "Magnetyzm serca" na podstawie "Ślubów panieńskich" Aleksandra Fredry); autor adaptacji wielkich powieści europejskich ("Doktor Faustus" Tomasza Manna, "Książę Myszkin" wg "Idioty" Fiodora Dostojewskiego), a także głośnych tekstów współczesnych ("Niezidentyfikowane szczątki ludzkie" Brada Frasera, "4.48 Psychosis" Sary Kane), jak również oper ("Gracz" Prokofiewa, "Dziecko i czary" Maurice'a Ravela oraz "Karzeł" Aleksandra Zemlinsky'ego); jest autorem sztuk teatralnych: "Medea Project" i "Areteia" oraz librett do oper Zygmunta Krauzego "Iwona, księżniczka Burgunda" i "Pułapka".

1970 - W Warszawie zmarł Janusz Warnecki (właśc. Jan Kozłowski), aktor teatralny i filmowy, reżyser, profesor warszawskiej PWST, znany z filmów "Zejście do piekła", "Mistrz".

2008 - W Warszawie zmarł Stefan Meller, historyk, dyplomata; ambasador RP we Francji i Rosji, minister spraw zagranicznych (2005-2006); wykładowca historii, prorektor Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie.

2009 - W Warszawie zmarł Witold Zalewski, pisarz, autor powieści socrealistycznych "Traktory zdobędą wiosnę", "Urodzaj", dziennikarz, kierownik literacki Zespołu Filmowego "Tor".

2018 – W Warszawie zmarł Wojciech Pokora, aktor, pamiętny Żorż Ponimirski w serialu "Kariera Nikodema Dyzmy" oraz docent Zenobiusz Furman w serialu "Alternatywy 4".

2022 – W Pekinie rozpoczęły się XXIV Zimowe Igrzyska Olimpijskie. W ich trakcie Polacy zdobyli jeden brązowy medal.

2022 – W Warszawie zmarł prof. Jerzy Osiatyński, ekonomista, były minister finansów (1992-1993) i doradca prezydenta Bronisława Komorowskiego, członek Rady Polityki Pieniężnej (2013-2019).

5 lutego

--------

1752 - Marszałek wielki koronny Franciszek Bieliński powołał w Ostrowie Wielkopolskim pierwszą zawodową straż pożarną na ziemiach polskich.

1862 - W Dębinach koło Przasnysza urodził się Aleksander Kakowski, arcybiskup metropolita warszawski, kardynał, ostatni prymas Królestwa Polskiego.

1866 - W Stoku urodził się Ignacy Chrzanowski, historyk literatury, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, współzałożyciel Towarzystwa Polskiej macierzy Szkolnej, autor "Historii literatury niepodległej Polski"; zmarł w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen w 1940 r.

1893 - W Krakowie urodził się Roman Ingarden, filozof, uczeń Edmunda Husserla, twórca krakowskiej szkoły filozoficznej, fenomenolog, badacz podstaw teorii literatury i estetyki opisowej, członek PAN, wieloletni wykładowca i profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

1905 - W Warszawie na VII Zjeździe Polskiej Partii Socjalistycznej powołano Organizację Spiskowo-Bojową PPS, mającą na celu osłanianie manifestacji robotniczych oraz szkolenie kadr na wypadek wybuchu antyrosyjskiego powstania. W czerwcu 1906 r. została ona przemianowana na Organizację Bojową PPS.

1909 - W Łodzi urodziła się Grażyna Bacewicz, kompozytorka, skrzypaczka; skomponowała m.in. "IV kwartet smyczkowy" i "VII Koncert skrzypcowy", za które otrzymała międzynarodowe nagrody.

1917 - W Chochołowie urodził się Stanisław Frączysty, kurier tatrzański, żołnierz AK, więzień niemieckich obozów koncentracyjnych Auschwitz i Buchenwald.

1919 - Dekretem papieża Benedykta XV w Polsce utworzone zostało Biskupstwo Polowe; pierwszym biskupem polowym mianowany został bp Stanisław Gall.

1930 - W Gnaszynie, dziś dzielnica Częstochowy, urodziła się Kalina Jędrusik, aktorka znana z ról w m.in. filmach "Upał", "Lekarstwo na miłość", "Ziemia obiecana"; także piosenkarka, która wylansowała przeboje: "Bo we mnie jest sex", "Do ciebie szłam", "Mój pierwszy bal".

1931 - We Lwowie urodziła się Krystyna Radzikowska, arcymistrzyni szachowa, 9-krotna mistrzyni Polski, uczestniczka pięciu olimpiad szachowych.

1934 – Podczas zjazdu Akcji Katolickiej w Krakowie powołano Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży.

1937 - Wicepremier i minister skarbu Eugeniusz Kwiatkowski na posiedzeniu Komisji Budżetowej Sejmu przedstawił plan budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP).

1943 - Początek akcji likwidacyjnej w getcie białostockim; w ciągu ośmiu dni hitlerowcy wywieźli do obozu zagłady w Treblince 10 tys. ludzi, a 2 tys. zamordowali na miejscu.

1945 - W Bartoszowinach na Kielecczyźnie urodził się Leszek Mądzik, scenograf, reżyser; założyciel i kierownik Sceny Plastycznej KUL; do jego najważniejszych spektakli należą m.in. "Kir", "Powłoki", "Źródło".

1945 - W Przeworsku urodził się Marek Barbasiewicz, aktor teatralny i filmowy, znany m.in z filmu "Zabij mnie, glino".

1947 - Sejm wybrał Bolesława Bieruta prezydentem RP.

1956 - W Nowej Rudzie urodził się Krzysztof Tyniec, aktor, znany m.in. z telewizyjnego kabaretu Olgi Lipińskiej, także z seriali "Boża podszewka", "Daleko od noszy".

1956 - We włoskiej miejscowości Cortina d'Ampezzo zakończyły się VII Zimowe Igrzyska Olimpijskie. Polska zdobyła na nich jeden medal - brąz w kombinacji norweskiej wywalczył Franciszek Gąsienica Groń.

1960 – Dokonano oblotu samolotu szkolno-treningowego PZL TS-11 Iskra.

1964 - W Łodzi urodził się Piotr Trzaskalski, reżyser filmowy, scenarzysta, autor filmów "Edi", "Mistrz" i "Mój rower".

1982 - Stan wojenny: W Świdniku na wezwanie władz Solidarności zaczęły się masowe spacery w porze nadawania Dziennika TV o 19.30. Z czasem do podobnej akcji przystąpili mieszkańcy innych miast.

1982 - W Londynie zmarł Tadeusz Bielecki, polityk narodowo-demokratyczny, działacz OWP, poseł na Sejm, prezes Stronnictwa Narodowego.

1985 - Z Paryża do Warszawy przyleciał szef tamtejszego Biura NSZZ "Solidarność" Seweryn Blumsztajn. Na lotnisku unieważniono mu paszport i nakazano natychmiastowy powrót do Francji.

1990 - Premiera filmu "Marcowe migdały" w reżyserii Radosława Piwowarskiego.

1994 - W Opolu zmarł Joachim Halupczok, kolarz, mistrz świata w indywidualnym wyścigu szosowym z Chambery (1989) i wicemistrz olimpijski z Seulu (1988) w drużynowym wyścigu szosowym.

2005 - W Warszawie zmarła Michalina Wisłocka, ginekolog, cytolog i seksuolog, autorka pierwszych polskich popularnonaukowych książek dotyczących seksuologii, w tym poradnika "Sztuka kochania", którego nakład liczył w sumie 7 mln egzemplarzy.

2008 - W Warszawie zmarł Hubert Drapella, scenarzysta i reżyser, autor filmów "Historia jednego myśliwca", "Soból i panna" oraz popularnych seriali "Pan Samochodzik i templariusze" i "Znak orła"; żołnierz harcerskiego batalionu "Parasol", uczestnik Powstania Warszawskiego.

2016 - W Warszawie zmarła Maria Stypułkowska-Chojecka "Kama" - łączniczka i wywiadowca batalionu "Parasol" Armii Krajowej, uczestniczka wielu akcji zbrojnych AK, w tym udanego ataku na niemieckiego zbrodniarza Franza Kutscherę, dowódcę SS i policji w dystrykcie warszawskim; uczestniczka Powstania Warszawskiego.

2020 – W Los Angeles zmarł Kirk Douglas, potomek polskich Żydów z Kresów dawnej Rzeczypospolitej, wybitny amerykański aktor, legenda złotej ery Hollywood, znany z takich filmów jak "Spartakus", "Ostatni zachód słońca", "Układ", "Był sobie łajdak" oraz "Pasja życia".

2021 – W Warszawie zmarł Wojciech Burszta, antropolog, kulturoznawca, eseista i krytyk kultury. Zajmował się badaniami z kręgu antropologii współczesności i kulturoznawstwa.(PAP)

szuk/ skp/