27 marca

--------

997 – Biskup Wojciech z Pragi dokonał masowego chrztu mieszkańców Gdańska.

1806 - W Krechowcach na Pokuciu urodził się August Bielowski, historyk, pisarz, wydawca, dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, powstaniec listopadowy, pomysłodawca i autor serii "Monumenta Poloniae Historica".

1818 – Rozpoczęło się pierwsze posiedzenie Sejmu Królestwa Polskiego w Warszawie. Obrady otworzył car Rosji i król Polski Aleksander I Romanow.

1879 - W Turwi zmarł Dezydery Chłapowski, generał, działacz społeczno-gospodarczy, uczestnik wojen napoleońskich i Powstania Listopadowego.

1909 - W Wilnie urodził się Światopełk Karpiński, poeta, satyryk, współpracownik "Cyrulika Warszawskiego" i "Szpilek", autor m.in. "Mieszczańskiego poematu".

1917 - Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich ogłosiła deklarację w sprawie uznania niepodległości Polski.

1923 - W Piekarach Śląskich zmarł Wawrzyniec Hajda, górnik, poeta ludowy, działacz niepodległościowy na Górnym Śląsku, nazywany "śląskim Wernyhorą".

1925 - Po burzliwej debacie Sejm ratyfikował konkordat pomiędzy Polską a Stolicą Apostolską; za jego przyjęciem głosowało 181 posłów, przeciw było 110.

1928 - Otwarcie Sejmu i Senatu II kadencji; pierwsze posiedzenie Sejmu odbyło się w nowej Sali Posiedzeń.

1936 - W Kaliszu urodził się Jan "Ptaszyn" Wróblewski, muzyk jazzowy, kompozytor, publicysta i dziennikarz.

1936 - W Sokalu urodził się Mieczysław Święcicki, aktor, piosenkarz, członek kabaretu "Piwnica pod Baranami", wykonawca m.in. "Jęczmiennego łanu".

1939 - W Przemyślu urodził się Andrzej Nebeski perkusista i pianista, członek zespołów "Niebiesko-Czarni" i "Polanie", lider grupy "ABC".

1942 - Początek deportacji do niemieckiego obozu Auschwitz 69 tys. Żydów z Francji.

1943 - W odwecie za Akcję pod Arsenałem Niemcy rozstrzelali na dziedzińcu więziennym Pawiaka 140 Polaków i Żydów.

1945 - 27 i 28 marca NKWD aresztowało 15 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, których następnie przewieziono do Moskwy i osadzono w więzieniu na Łubiance; sowieccy przedstawiciele, zapraszając ich wcześniej na rozmowy, zagwarantowali im całkowite bezpieczeństwo. Wszyscy wraz z aresztowanym 8 marca przewodniczącym Stronnictwa Narodowego Aleksandrem Zwierzyńskim byli sądzeni w Moskwie w tzw. procesie szesnastu.

1945 - W Piotrkowicach w pobliżu Kielc urodził się Władysław Stachurski, piłkarz reprezentacji Polski i Legii Warszawa, trener; selekcjoner reprezentacji narodowej w latach 1995-1996.

1946 - W Łodzi zmarł Czesław Skonieczny, aktor teatralny i filmowy, znany z ról w filmach "Antek Policmajster", "Piętro wyżej", "Żona i nie żona".

1949 - W Warszawie urodził się Krzysztof Wakuliński, aktor teatralny, filmowy i radiowy, wystąpił m.in. w filmach "Komediantka", "Wielka wsypa", "Ucieczka z kina 'Wolność'", "Prymas. Trzy lata z tysiąca".

1953 - W Olsztynie urodziła się Henryka Krzywonos, uczestniczka strajków na Wybrzeżu w 1980 r., członek prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego, sygnatariuszka Porozumień Sierpniowych; w czasie stanu wojennego działaczka opozycji antykomunistycznej; od 2015 r. poseł na Sejm.

1957 - W Opolu urodził się Krzysztof Pieczyński, aktor, pisarz; wystąpił m.in. w filmach "Krzyk", "Idol", "Wielki bieg", "Jezioro Bodeńskie", "Prowokator", "Daleko od okna", "Jutro będzie niebo", "Jasminum", "Generał - zamach na Gibraltarze", "Sala samobójców", "Jack Strong", "Ziarno prawdy", a także w serialach "Dom" i "Życie Kamila Kuranta".

1959 - Premiera filmu "Krzyż Walecznych" w reżyserii Kazimierza Kutza.

1967 - Premiera pierwszego odcinka serialu wg prozy Jerzego Szaniawskiego "Klub profesora Tutki" z Gustawem Holoubkiem w roli głównej.

1973 - W Piasecznie urodziła się Agnieszka Dygant, aktorka teatralna i filmowa, znana m.in. z ról w filmie "Egoiści" i serialach "Na dobre i na złe", "Niania" i "Prawo Agaty".

1983 - W Krakowie zmarła Hanna Malewska, pisarka, autorka powieści historycznych, w latach 1957-1973 redaktorka pisma katolickiego "Znak", autorka m.in. powieści "Żelazna korona", "Kamienie wołać będą", "Panowie Leszczyńscy"; żołnierz Armii Krajowej.

1992 - W Warszawie zmarł Józef Kuśmierek, pisarz, publicysta.

1997 - W Warszawie zmarł Zenon Wiktorczyk, aktor estradowy, reżyser, satyryk, dziennikarz, żołnierz kampanii wrześniowej, powstaniec warszawski; założyciel Teatru Buffo i kabaretu "Szpak", współtwórca audycji "Podwieczorek przy mikrofonie", odtwórca roli Ministra w filmie Stanisława Barei "Miś".

2002 - W Warszawie zmarł Tadeusz Rut, lekkoatleta, członek tzw. Wunderteamu, ośmiokrotny mistrz Polski w rzucie młotem i dyskiem, mistrz Europy z roku 1958, brązowy medalista Igrzysk Olimpijskich w Rzymie 1960.

2006 - W Krakowie zmarł Stanisław Lem, klasyk literatury science fiction, filozof, futurolog i eseista; jeden z najbardziej cenionych polskich pisarzy, łączny nakład jego książek, tłumaczonych na 41 języków, przekroczył 27 mln egzemplarzy; dzieła Lema - "Powrót z gwiazd", "Solaris", "Opowieści o pilocie Pirxie", "Dzienniki Gwiazdowe", "Cyberiada" - weszły do kanonu najsłynniejszych dzieł science fiction.

2006 - W Warszawie zmarł Lesław Maria Bartelski, prozaik, krytyk literacki, publicysta, żołnierz AK, uczestnik Powstania Warszawskiego.

2010 – Marszałek Sejmu Bronisław Komorowski pokonał Radosława Sikorskiego w prawyborach na kandydata Platformy Obywatelskiej w wyborach prezydenckich planowanych na jesień 2010 r.

28 marca

--------

1241 - Wojska tatarskie zdobyły Kraków.

1364 - Arcybiskup gnieźnieński Jarosław ze Skotnik dokonał uroczystej konsekracji katedry na Wawelu.

1689 - Sąd sejmowy skazał na śmierć oskarżonego o ateizm Kazimierza Łyszczyńskiego, szlachcica, autora traktatu "De non existentia Dei", negującego istnienie Boga; wyrok wykonano na Rynku Starego Miasta w Warszawie.

1793 - W ramach postanowień traktatów rozbiorowych wojska pruskie wkroczyły do Gdańska.

1842 - W Lwowie otwarto gmach teatru, zwanego od nazwiska fundatora, hrabiego Stanisława Skarbka, teatrem skarbkowskim, jeden z największych gmachów teatralnych Europy.

1874 - W Łochowie urodził się Stanisław Downarowicz, polityk, działacz PPS, członek Naczelnego Komitetu Narodowego, minister spraw wewnętrznych w rządze Antoniego Ponikowskiego, wojewoda wołyński i poleski, więzień niemieckiego obozu Auschwitz, gdzie zginął.

1892 - W Nisku nad Sanem urodził się Stanisław Dąbek, pułkownik WP, w czasie kampanii polskiej w 1939 r. dowódca Lądowej Obrony Wybrzeża.

1914 - W Warszawie urodził się Jan Mulak, lekkoatleta, trener, działacz RPPS i PPS, uczestnik powstania warszawskiego; współtwórca polskiej reprezentacji lekkoatletycznej, tzw. Wunderteamu; działacz PKOl; senator.

1921 - We Lwowie zmarł Agenor Gołuchowski jr., prawnik, polityk, dyplomata, ambasador Austro-Węgier w Rumunii, w latach 1895-1906 minister spraw zagranicznych Austro-Węgier.

1926 - W Warszawie urodził się Tadeusz de Virion, prawnik, dyplomata, uczestnik Powstania Warszawskiego, w latach 1990-93 ambasador RP w Wielkiej Brytanii.

1928 – Weszło w życie rozporządzenie prezydenta Stanisława Wojciechowskiego zmieniające z karmazynu na cynober odcień czerwieni na fladze Rzeczypospolitej Polskiej.

1928 - W Warszawie urodził się Zbigniew Brzeziński, politolog amerykański, w latach 1977-1981 szef Rady Bezpieczeństwa Narodowego w ekipie prezydenta Jimmy'ego Cartera; odegrał istotną rolę w demontażu i upadku komunizmu w Europie Wschodniej i w powstrzymaniu sowieckiej interwencji w Polsce po powstaniu Solidarności.

1933 - Władze państwowe rozwiązały opozycyjny Obóz Wielkiej Polski, który po przewrocie majowym w 1926 r. założył Roman Dmowski.

1935 - W Miechowicach, obecnie dzielnica Bytomia, urodził się Józef Schmidt, lekkoatleta, trójskoczek, zdobywca złotych medali olimpijskich na igrzyskach w Rzymie (1960) i Tokio (1964), dwukrotny mistrz Europy, rekordzista świata.

1940 - W Warszawie aresztowany został przez gestapo Janusz Kusociński, lekkoatleta, mistrz olimpijski z 1932 r. w biegu na 10 km; żołnierz kampanii polskiej 1939 r.; w czasie okupacji zaangażowany w działalność konspiracyjną; rozstrzelany w Palmirach.

1945 - Wojska 2 Frontu Białoruskiego zajęły Gdynię; w walkach o miasto uczestniczyła 1 Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte.

1947 - W Bieszczadach pod Baligrodem w zasadzce zorganizowanej przez UPA zginął gen. Karol Świerczewski - działacz komunistyczny, członek WKP(b); w latach 20. i 30. zajmował stanowiska dowódcze w Armii Czerwonej; w 1936 r. pod pseudonimem "generał Walter" dowodził w Hiszpanii XIV Brygadą Międzynarodową; w czasie II wojny światowej był dowódcą 2 Armii Wojska Polskiego (1944-1945); od 1946 r. wiceminister obrony narodowej, odpowiedzialny m.in. za represje wobec żołnierzy Armii Krajowej.

1948 - Premiera filmu "Ostatni etap" w reżyserii Wandy Jakubowskiej.

1952 - Sejm uchwalił ustawę o ubezpieczeniach państwowych, przekształcającą Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych w Państwowy Zakład Ubezpieczeń.

1952 - Powstały zakłady samochodowe w Jelczu.

1962 - W Warszawie urodził się Mariusz Treliński, reżyser operowy, teatralny i filmowy; dyrektor artystyczny Teatru Wielkiego - Opery Narodowej.

1968 - Marzec '68: Podczas wiecu na Uniwersytecie Warszawskim przyjęto "Deklarację Ruchu Studenckiego", w której młodzież żądała wolności opinii, swobody zrzeszania się, zniesienia cenzury, wprowadzenia jawności życia publicznego, społecznej kontroli własności państwowej oraz przestrzegania konstytucyjnych praw obywatelskich.

1969 - Premiera filmu "Pan Wołodyjowski" w reżyserii Jerzego Hoffmana.

1970 - Premiera filmu Janusza Kondratiuka "Jak zdobyć pieniądze, kobietę i sławę".

1979 - Premiera filmu "Szpital przemienienia" w reżyserii Edwarda Żebrowskiego.

1983 - Premiera filmu "Austeria" w reżyserii Jerzego Kawalerowicza.

1989 - W Warszawie zmarła Ludwika Nitschowa, rzeźbiarka, autorka m.in. warszawskiego pomnika Syreny.

2004 - W Katowicach zmarł Włodzimierz Reczek, działacz sportowy, polityk, w latach 1952-74 prezes Polskiego Komitetu Olimpijskiego, prezes Polskiego Związku Piłki Nożnej (1981-84), członek Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego (1961-96), działacz PPS i PZPR, poseł na sejm PRL.

2010 - W Lailly-en-Val zmarła Zofia Romanowiczowa, pisarka i tłumaczka, żołnierz ZWZ, więźniarka niemieckiego obozu Ravensbrueck; od 1945 na emigracji, współtwórczyni wydawnictwa i księgarni Libella w Paryżu, autorka m.in. książek "Baśka i Barbara", "Próby i zamiary", "Skrytki", "Ruchome schody".

2016 - W Sopocie zmarł Jan Kaczkowski - ksiądz, jeden z założycieli Puckiego Hospicjum Domowego; autor trzech cieszących się popularnością książek: "Nie ma szału, jest rak", "Życie na pełnej petardzie" oraz "Grunt pod nogami", w których dawał świadectwo swojej walki z nieuleczalną chorobą.

2020 – W Rzymie zmarł dziennikarz i watykanista Marek Lehnert. Od 1980 do 1984 pracował w polskojęzycznej wersji gazety "L’Osservatore Romano". Do 1993 roku był watykańskim korespondentem Radia Wolna Europa.

2022 – Zniesiono nakaz noszenia maseczek w pomieszczeniach zamkniętych z wyjątkiem placówek medycznych i aptek wprowadzonego w Polsce w związku pandemią choroby COVID-2019.

29 marca

--------

1512 - W Toruniu zmarł Łukasz Watzenrode, biskup warmiński, doradca w sprawach pruskich Jana I Olbrachta i Zygmunta I Starego, przeciwnik Zakonu Krzyżackiego, zwolennik autonomii Warmii; wuj Mikołaja Kopernika.

1611 - W Krakowie zmarł Szymon Syreński, lekarz, botanik, profesor Akademii Krakowskiej, autor ilustrowanego "Zielnika".

1790 - Rzeczpospolita i Prusy zawarły sojusz polityczno-wojskowy.

1848 - Adam Mickiewicz wraz z kilkunastoma zwolennikami podpisał w Rzymie akt zawiązania Legionu Polskiego oraz przedstawił "Skład zasad", czyli zarys demokratycznego programu politycznego dla wolnej Polski.

1863 - W Woźnikach zmarł Józef Lompa, śląski pisarz, nauczyciel i etnograf.

1865 - W Warszawie urodził się Antoni Listowski, generał WP, w czasie wojny polsko-bolszewickiej dowodził 2 Armią i Frontem Ukraińskim.

1925 - Funkcjonariusz Policji Państwowej Józef Muraszko zastrzelił Walerego Bagińskiego i Antoniego Wieczorkiewicza, oficerów WP, komunistów, skazanych na karę śmierci zamienioną na dożywotnie więzienie za wysadzenie prochowni na Cytadeli Warszawskiej, w wyniku czego śmierć poniosło 28 osób, a kilkadziesiąt zostało rannych; obaj skazani byli w drodze na granicę polsko-sowiecką, gdzie mieli zostać wymienieni na represjonowanych w ZSRS obywateli polskich.

1930 - Powołanie rządu Walerego Sławka.

1930 - Premiera "Moralności pani Dulskiej" w reżyserii Bolesława Newolina, pierwszego polskiego filmu dźwiękowego (ścieżka dźwiękowa nagrana została na płytach gramofonowych).

1937 - W Lozannie zmarł Karol Szymanowski, kompozytor, pianista, krytyk muzyczny, przedstawiciel Młodej Polski; uznawany obok Fryderyka Chopina za najwybitniejszego polskiego kompozytora, autor m.in. "Stabat Mater", opery "Król Roger", baletu "Harnasie", cyklu pieśni "Słopiewnie".

1943 - W Katyniu żołnierze niemieccy, pod nadzorem prof. Gerharda Bhutza z Uniwersytetu Wrocławskiego, rozpoczęli ekshumację zwłok z masowych grobów odkrytych w lutym 1943 r.

1943 - Oddział UPA zaatakował na Wołyniu wsie Pendyki Małe i Duże oraz Pieńki, mordując około 180 Polaków.

1943 - Oddział "Jędrusiów" wspólnie z żołnierzami Armii Krajowej uwolnił z niemieckiego więzienia w Mielcu ponad 120 osób.

1951 - Dekret Rady Ministrów o utworzeniu Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych.

1951 - W Krakowie urodził się Jarosław Śmietana - jeden z najbardziej cenionych polskich gitarzystów jazzowych; nagrał kilkadziesiąt płyt i ponad 200 kompozycji jazzowych; w 1998 r. laureat Fryderyka za album "Songs and Other Ballads".

1952 - We Wrocławiu powstała Wytwórnia Filmów Fabularnych.

1963 - W Warszawie zmarła Pola Gojawiczyńska, pisarka, autorka m.in. powieści "Dziewczęta z Nowolipek", "Rajska jabłoń", "Słupy ogniste" oraz tomu wspomnień "Krata".

1980 - W Toruniu urodził się Piotr Głowacki, aktor, wystąpił m.in. w filmach "Dziewczyna z szafy", "80 milionów" i "Disco polo"; za rolę w filmie "Bogowie" uhonorowany nagrodą Orła dla najlepszego aktora drugoplanowego.

2020 – W Krakowie zmarł Krzysztof Penderecki, jeden z najbardziej znanych i cenionych na świecie polskich kompozytorów, dyrygent. Światowy rozgłos przyniosły kompozytorowi utwory awangardowe, takie jak "Tren Ofiarom Hiroszimy", czy "Pasja według św. Łukasza". Z jego inicjatywy powstało Europejskiego Centrum Muzyki w Lusławicach dedykowane młodym artystom. Pięciokrotnie został wyróżniony nagrodą Grammy, a w 2005 r. orderem Orła Białego.

2022 – W rozegranym na Stadionie Śląskim w Chorzowie meczu barażowym Polska pokonała Szwecję 2:0 i awansowała do turnieju finałowego Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej w Katarze.

30 marca

--------

1407 - W Malborku zmarł Konrad von Jungingen, wielki mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1393-1407.

1853 - W oknie lwowskiej apteki "Pod Złotą Gwiazdą" zapłonęła pierwsza lampa naftowa, skonstruowana przez farmaceutę Ignacego Łukasiewicza i blacharza Adama Bratkowskiego.

1857 - W Podhajcach urodziła się Gabriela Zapolska, aktorka, powieściopisarka, dramatopisarka, felietonistka; autorka m.in. dramatów "Moralność Pani Dulskiej", "Skiz", "Żabusia" i powieści "Kaśka Kariatyda".

1867 - Cesarstwo Rosyjskie sprzedało Stanom Zjednoczonym Alaskę i Wyspy Aleuckie; jednym z głównych negocjatorów transakcji ze strony amerykańskiej był Polak, gen. Włodzimierz Krzyżanowski, który następnie został pierwszym amerykańskim administratorem Alaski.

1880 - W Kórniku zmarł Jan Kanty Działyński, mecenas sztuki, bibliofil i wydawca; uczestnik Powstania Wielkopolskiego w 1848 r.; w czasie Powstania Styczniowego "organizator sił zbrojnych narodowych w zaborze pruskim".

1892 - W Krakowie urodził się Stefan Banach, matematyk, wykładowca Uniwersytetu Jana Kazimierza, współzałożyciel lwowskiej szkoły matematycznej; jeden z twórców analizy funkcjonalnej.

1908 - W Olszance koło Suwałk urodził się Witold Urbanowicz, as polskiego lotnictwa; w czasie II wojny światowej dowódca Dywizjonu 303.

1915 - W Łodzi urodziła się Jadwiga Andrzejewska, aktorka; gwiazda kina międzywojennego, wystąpiła m.in. w filmach "Dziewczęta z Nowolipek" i "Strachy" oraz komediach "Papa się żeni", "Ada to nie wypada".

1917 - Odezwa rosyjskiego Rządu Tymczasowego do Polaków.

1924 - W Zakopanem urodził się Józef Uznański, przewodnik tatrzański w czasie II wojny światowej kurier ZWZ-AK, po wojnie ratownik górski, jeden z pierwszych ratowników pracujących z psem specjalnie przeszkolonym do odnajdowania ofiar lawin.

1938 - W Warszawie urodziła się Zofia Merle, aktorka, występowała m.in. w Studenckim Teatrze Satyryków i warszawskim Teatrze Komedia; znana m.in. z ról w filmach "Rzeczpospolita babska", "Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz?", "Miś", a także z seriali "Chłopi" oraz "Noce i dnie".

1940 - Żołnierze Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego pod dowództwem mjr. Henryka Dobrzańskiego ps. Hubal wyrwali się z okrążenia pod wsią Hucisko w pow. koneckim, gdzie pokonali niemiecki batalion policji; w odwecie Niemcy zamordowali 711 mieszkańców z 31 wsi, znajdujących się na szlaku Oddziału Wydzielonego. Najwięcej ofiar było wśród mieszkańców wsi Skłoby, Gałki, Szałas Stary i Hucisko.

1940 - W Warszawie Niemcy dokonali aresztowań działaczy politycznych i społecznych, lekarzy, adwokatów oraz nauczycieli; wśród zatrzymanych był m.in. Maciej Rataj, były marszałek Sejmu RP, jeden z przywódców Stronnictwa Ludowego, zaangażowany w działania konspiracyjnej Głównej Rady Politycznej przy Służbie Zwycięstwu Polski; rozstrzelany w czerwcu 1940 r. w Palmirach.

1942 - W Bielsku urodził się Zbigniew Bizoń, kompozytor, saksofonista, członek zespołów Niebiesko-Czarni, Czerwono-Czarni, Tajfuny, lider formacji Bizony, autor przeboju "Nie wiem, czy to warto".

1943 - W Szpitalu Wolskim w Warszawie zmarł na skutek obrażeń odniesionych podczas przesłuchań prowadzonych przez gestapo Jan Bytnar "Rudy", odbity w akcji pod Arsenałem; tego samego dnia w warszawskim szpitalu Dzieciątka Jezus zmarł ranny czasie akcji Maciej Aleksy Dawidowski "Alek".

1944 – W Warszawie został zastrzelony przez żołnierzy Referatu 993/W Armii Krajowej ukraiński kolaborant płk Mychajło Pohotowko, szef warszawskiego oddziału Ukraińskiego Komitetu Centralnego.

1945 - Wojska 2 Frontu Białoruskiego, przy udziale 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte, zajęły Gdańsk.

1945 - W Warszawie urodził się Stanisław Latałło, operator filmowy, reżyser, aktor, odtwórca roli Franciszka Retmana w "Iluminacji" Krzysztofa Zanussiego.

1950 - Urodziła się Hanna Bakuła, malarka, pisarka i publicystka.

1962 - W Toruniu urodziła się Adrianna Biedrzyńska, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach "Dekalog IV", "Niezwykła podróż Baltazara Kobera", "Piłkarski poker", "300 mil do nieba", "Nad rzeką, której nie ma", "Pierścionek z orłem w koronie" i "Pajęczarki".

1970 - W Warszawie rozpoczęła się operacja przesunięcia Pałacu Lubomirskich - odcięty od fundamentów pałac obrócono o ponad 70 stopni w stosunku do pierwotnego położenia.

1971 - W kopalni "Rokitnica" w Zabrzu po trwającej sześć dni (158 godzin) akcji, uratowano górnika Alojzego Piontka.

1973 - Zakończono produkcję samochodu FSO Warszawa.

1975 - Premiera filmu "Awans" w reżyserii Janusza Zaorskiego.

1981 - W Warszawie podpisane zostało porozumienie pomiędzy stroną rządową i solidarnościową, kończące tzw. kryzys bydgoski; władze NSZZ "Solidarność" odwołały planowany na 31 marca strajk generalny.

1985 - W Katowicach zmarł Stefan Maria Kuczyński, historyk, mediewista, autor powieści historycznych, m.in. "Zawisza Czarny" oraz licznych prac naukowych, m.in. "Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim".

1986 - Premiera telewizyjnego filmu Janusza Kondratiuka "Big Bang".

1997 - W Londynie zmarł Tadeusz Żenczykowski, prezes Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej, szef oddziału propagandy Obozu Zjednoczenia Narodowego, poseł na Sejm (1938); od 1940 r. w Biurze Informacji i Propagandy KG ZWZ-AK; w latach 1954-1972 redaktor, a następnie zastępca dyrektora Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.

1997 - W Bretanii zmarła Janina Brochwiczówna, aktorka teatralna i filmowa, artystka kabaretowa, znana m.in. z ról w filmach "Każdemu wolno kochać", "Żona i nie żona"; od 1945 roku przebywała na emigracji.

2010 - W Warszawie zmarł Krzysztof Teodor Toeplitz, pisarz, publicysta, autor scenariuszy filmowych, m.in. serialu "Czterdziestolatek"; wykładowca warszawskiej PWST i PWSFTviT w Łodzi.

31 marca

--------

1241 - Wycofujące się wojska mongolskie spaliły Kraków. Ocalały tylko kościół św. Andrzeja i zamek na Wawelu. Zginęło około 3 tysięcy mieszkańców.

1765 - Na zamku Stolpen koło Drezna zmarła Anna Konstancja Cosel, hrabina, faworyta Augusta II Mocnego, króla Polski i elektora Saksonii; więziona w Stolpen od 1716 r.; bohaterka powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego "Hrabina Cosel", sfilmowanej w 1968 r. przez Jerzego Antczaka, tytułową rolę zagrała w filmie Jadwiga Barańska.

1785 - W Warszawie zmarł Antoni Tyzenhauz, podskarbi nadworny litewski, starosta grodzieński; zarządca litewskich ekonomii króla Stanisława Augusta Poniatowskiego; założyciel licznych manufaktur, które okazały się jednak nieopłacalne.

1831 - Powstanie Listopadowe: Ofensywa wojsk polskich, zwycięskie bitwy pod Wawrem i Dębem Wielkim.

1832 - W Warszawie zmarł Antoni Brodowski, malarz, przedstawiciel klasycyzmu.

1880 - W Moskwie zmarł Henryk Wieniawski, wirtuoz skrzypiec i kompozytor wykorzystujący w twórczości motywy poloneza, mazurka czy kujawiaka; jego najsłynniejsze kompozycje to m.in. Polonez D-dur, Polonez A-dur, Koncert skrzypcowy d-moll, Fantazja faustowska, Scherzo-tarantela, Etiudy, Wariacje; patron organizowanego od 1935 r. Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. Henryka Wieniawskiego.

1886 - W Warszawie urodził się Tadeusz Kotarbiński - filozof, logik, etyk, twórca prakseologii, czyli teorii sprawnego działania.

1892 - W Szczercu pod Lwowem urodził się gen. Stanisław Maczek, dowódca 1 Polskiej Dywizji Pancernej, wsławionej walkami pod Falaise podczas inwazji sił alianckich w Normandii w 1944 r. i wyzwoleniem holenderskiej Bredy.

1902 - W Żółkwi urodził się Zbigniew Burzyński, pilot, konstruktor balonowy, rekordzista świata i dwukrotny zdobywca pucharu Gordona Bennetta.

1912 - W Krakowie otwarty został "Park Gier Klubu Sportowego Cracovia"; na inaugurację rozegrano mecz piłkarski pomiędzy Cracovią a Pogonią Lwów.

1921 - W Gnieźnie urodził się Mieczysław Porębski, krytyk i historyk sztuki, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, więzień niemieckich obozów Gross-Rosen i Sachsenhausen.

1938 - W Krakowie urodził się Marek Piestrak, reżyser, scenarzysta; twórca filmów "Test pilota Pirxa", "Wilczyca", "Klątwa Doliny Węży", a także serialu telewizyjnego "Przyłbice i kaptury".

1939 - Premier Wielkiej Brytanii Neville Chamberlain podczas posiedzenia rządu, a następnie w Izbie Gmin, zadeklarował, że rząd Wielkiej Brytanii "będzie uważał się za zobowiązany do okazania rządowi polskiemu całkowitego poparcia, jakiegokolwiek będzie w stanie udzielić".

1941 - Niemieckie zarządzenie o utworzeniu w Kielcach żydowskiego getta.

1944 - W Warszawie został zastrzelony przez żołnierzy oddziału 993/W Armii Krajowej płk Mychajło Pohotowko, szef kolaborującego z Niemcami Ukraińskiego Komitetu Centralnego. Podczas akcji zginęło też kilku innych działaczy ukraińskich.

1953 - W Warszawie urodził Andrzej Fidyk, reżyser i scenarzysta filmów dokumentalnych, autor m.in. "Defilady" i "Snu Staszka w Teheranie", wieloletni kierownik Redakcji Filmów Dokumentalnych TVP 1, autor programu "Czas na dokument".

1961 - Zmarł Paul Landowski, francuski rzeźbiarz polskiego pochodzenia, syn powstańca styczniowego, autor m.in. pomnika Chrystusa Odkupiciela w Rio de Janeiro.

1963 - W Londynie zmarła Aleksandra Piłsudska z domu Szczerbińska - działaczka niepodległościowa PPS i POW, żona marszałka Józefa Piłsudskiego od 1921 r., działaczka polskiej emigracji niepodległościowej po drugiej wojnie światowej; w 1992 r. jej prochy sprowadzono na Cmentarz Powązkowski w Warszawie.

1964 - Premiera filmu Wandy Jakubowskiej "Koniec naszego świata".

1968 - W Krakowie zmarł Bolesław Drobner, działacz socjalistyczny, członek PPS i PZPR, pierwszy powojenny prezydent Wrocławia, poseł na Sejm PRL, trzykrotny marszałek-senior.

1970 - W Moskwie zmarł Siemion Timoszenko, sowiecki marszałek; w 1939 r. w czasie agresji Związku Sowieckiego na Polskę dowódca Frontu Ukraińskiego; ludowy komisarz obrony ZSRS w latach 1940-1941.

1973 - W Krakowie urodził się Borys Lankosz, reżyser, scenarzysta; twórca filmów "Rewers" i "Ziarno prawdy".

1982 - Podziemny "Tygodnik Mazowsze" opublikował artykuł Jacka Kuronia "Tezy o wyjściu z sytuacji bez wyjścia", wzywający do strajku generalnego, który zmusi władze komunistyczne do zawarcia kompromisu ze społeczeństwem.

1989 - Premiera filmu "Piłkarski poker" w reżyserii Janusza Zaorskiego.

1991 - Na podstawie protokołu podpisanego 25 lutego 1991 r. w Budapeszcie rozwiązane zostały wojskowe struktury Układu Warszawskiego.

1993 – Nadawanie zainaugurował kanał satelitarny TVP Polonia.

1998 – Polska rozpoczęła negocjacje akcesyjne z Unią Europejską.

2009 – Cała czteroosobowa załoga zginęła w katastrofie należącego do Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej samolotu Bryza na lotnisku wojskowym w Gdyni-Babich Dołach.

1 kwietnia

----------

1455 - W Sandomierzu zmarł Zbigniew Oleśnicki, biskup krakowski, pierwszy polski kardynał (od 1449 r.); pochowany został w Katedrze Wawelskiej.

1548 - W Krakowie zmarł Zygmunt I Stary, król Polski i wielki książę litewski, panujący od 1506 r.

1579 - Król Stefan Batory założył Akademię Wileńską, powstałą z przekształcenia istniejącego w Wilnie od 1570 r. Kolegium Jezuitów.

1656 - Śluby Jana II Kazimierza w katedrze lwowskiej, tzw. śluby lwowskie; uznając Matkę Boską za patronkę Polski król oddawał jej w opiekę kraj pogrążony w wojnie ze Szwecją.

1666 - W Łyszkowicach pod Skierniewicami zmarł Wacław Leszczyński, biskup warmiński, od 1658 r. arcybiskup gnieźnieński, prymas Polski.

1683 - W Warszawie podpisano przymierze cesarza Leopolda I Habsburga i króla Jana III Sobieskiego wymierzone przeciwko Turcji; ze względu na obawę przed złym odbiorem porozumienia podpisanego w dzień prima aprilis, zostało ono antydatowane na 31 marca.

1715 - W Sviadnovie niedaleko miasta Frydek-Mistek zabity został Ondraszek, Ondrasz Szebesta, śląski zbójnik, harnaś; bohater wielu opowieści ludowych Śląska Cieszyńskiego.

1750 - W Dederkałach Wielkich na pograniczu Wołynia i Podola urodził się Hugo Kołłątaj, ksiądz, publicysta oświeceniowy, reformator szkolnictwa, jeden z twórców Konstytucji 3 Maja, kawaler Orderu Orła Białego.

1855 - W Paryżu zmarł Józef Zaliwski, członek sprzysiężenia Piotra Wysockiego, uczestnik Powstania Listopadowego, dowódca partyzantki w Królestwie Polskim w 1833 r.

1886 - Urodził się Kazimierz Tołłoczko, architekt, wykładowca Politechniki Warszawskiej, autor projektu Kolonii Akademickiej przy placu Narutowicza, tzw. domów profesorskich przy ulicy Brzozowej oraz budynków Żoliborza Dziennikarskiego.

1890 - W Krakowie urodził się Iwo Gall, reżyser teatralny scenograf, pedagog.

1893 - W Warszawie z inicjatywy Romana Dmowskiego krajowa część Ligi Polskiej i "Zet" zostały przekształcone w Ligę Narodową.

1896 - W Warszawie urodziła się Pola Gojawiczyńska, pisarka, autorka m.in. powieści "Dziewczęta z Nowolipek", "Rajska jabłoń", "Słupy ogniste" oraz tomu wspomnień "Krata".

1899 - We Lwowie zmarł Leonard Marconi, rzeźbiarz, autor lwowskiego pomnika Aleksandra Fredry (po wojnie przeniesionego do Wrocławia), i stojącego na Wawelu pomnika Tadeusza Kościuszki.

1902 - W Petersburgu urodził się Józef Mackiewicz, prozaik, publicysta, autor książek "Kontra", "Droga donikąd", "Nie trzeba głośno mówić", "Lewa wolna"; w maju 1943 r., po odkryciu w Katyniu grobów oficerów polskich zamordowanych przez Sowietów, na zaproszenie niemieckie i za zgodą władz Polskiego Państwa Podziemnego, udał się do Katynia jako obserwator ekshumacji zwłok, opisał to w książce "Katyń: zbrodnia bez sądu i kary" (1944).

1905 - W Łodzi bojówka PPS dokonała udanego zamachu na wyróżniającego się okrucieństwem carskiego komisarza Michała Szatałowicza.

1911 - W Zakopanem urodził się Jerzy Ustupski, narciarz, wioślarz, brązowy medalista Igrzysk Olimpijskich w 1936 roku (wraz z Rogerem Vereyem), żołnierz AK, powstaniec warszawski, działacz sportowy i społeczny.

1919 - Powołano Główny Urząd Miar.

1923 - W Warszawie urodził się Bohdan Czeszko, pisarz, scenarzysta, publicysta, autor m.in. powieści "Pokolenie", "Przygoda w kolorach"; żołnierz Gwardii Ludowej i Armii Ludowej, powstaniec warszawski.

1924 - W Badurkach urodził się Tadeusz Sumiński, ps. Leszczyc, fotografik, żołnierz batalionu AK "Zośka", powstaniec warszawski.

1925 - W Krakowie urodził się Wojciech Jerzy Has, reżyser filmowy, scenarzysta; autor filmów "Pętla", "Pożegnania", "Rękopis znaleziony w Saragossie", "Jak być kochaną", "Lalka", "Sanatorium pod Klepsydrą".

1925 - W Wilnie urodziła się Józefa Hennelowa, publicystka, wieloletnia zastępczyni redaktora naczelnego "Tygodnika Powszechnego".

1931 - W Zieluniu urodziła się Helena Pilejczyk, łyżwiarka, wielokrotna mistrzyni Polski, brązowa medalistka Igrzysk Olimpijskich w Squaw Valley w 1960 roku.

1933 - Premiera filmu Józefa Lejtesa i Edwarda Puchalskiego "Pod Twoją obronę".

1939 - W Piasku Wielkim niedaleko Nowego Korczyna urodził się Józef Grudzień, bokser, złoty medalista igrzysk olimpijskich w Tokio (1964) i wicemistrz olimpijski z Meksyku (1968); medalista mistrzostw Europy.

1940 - Na polecenie okupacyjnych władz niemieckich Judenrat rozpoczął w Warszawie budowę murów wokół terenu getta - "obszaru zagrożonego epidemią".

1945 - PLL LOT wznowiły połączenia na liniach krajowych.

1945 - Debiut teatralny Tadeusza Łomnickiego - zadebiutował rolą Pasterza w sztuce Jerzego Zawieyskiego "Mąż doskonały" na deskach Starego Teatru w Krakowie.

1947 - W Warszawie odbył się uroczysty pogrzeb zastrzelonego przez UPA gen. Karola Świerczewskiego.

1950 - Rozporządzeniem Rady Ministrów utworzony został Świętokrzyski Park Narodowy.

1950 - W Milanówku zmarł Stefan Krzywoszewski, dramaturg, komediopisarz, scenarzysta, autor m.in. powieści "Zmierzch", "Panna Jula" oraz komedii teatralnych "Edukacja Bronki"; w latach 1931-34 dyrektor Warszawskich Teatrów Dramatycznych.

1950 - W Głownie urodził się Ryszard Brylski, reżyser, autor filmów "Deborah", "Żurek", "Cudowne lato".

1956 - W Świerku pod Warszawą rozpoczęto budowę ośrodka badań jądrowych.

1957 - Premiera filmu Wandy Jakubowskiej "Pożegnanie z diabłem".

1961 - W Zduńskiej Woli urodził się Paweł Królikowski, aktor, znany m.in. z seriali "Pitbull" i "Ranczo"; odtwórca głównej roli w filmie "Hel".

1965 - W Nowym Jorku zmarła Helena Rubinstein, urodzona w Krakowie założycielka słynnej firmy produkującej kosmetyki; kolekcjonerka dzieł sztuki nowoczesnej, filantropka; jedna z najbogatszych kobiet na świecie.

1966 - W Warszawie urodził się Konrad T. Lewandowski, pisarz, laureat Nagrody im. Janusza A. Zajdla, pisarz fantasy, autor serii powieści kryminalnych osadzonych w realiach dwudziestolecia międzywojennego.

1967 - Pod kierownictwem Stanisława Różewicza utworzony został Zespół Realizatorów Filmowych "Tor".

1981 - Decyzją Rady Ministrów wprowadzone zostały kartki na mięso.

1981 - W Rochester zmarła Tamara Wiszniewska, aktorka filmowa znana m.in. z ról w "Trędowatej", "Dziewczętach z Nowolipek", "Kobietach nad przepaścią" i "Białym Murzynie".

1982 - W Paryżu ukazał się pierwszy numer miesięcznika "Kontakt", którego redaktorem naczelnym został Mirosław Chojecki.

1982 - Zdzisław Najder został dyrektorem Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.

1984 - Premiera filmu "Był jazz" w reżyserii Feliksa Falka.

1987 - We Wrocławiu odbył się pierwszy duży happening Pomarańczowej Alternatywy, powstałej z inicjatywy Waldemara Fydrycha "Majora".

1998 - W Warszawie zmarł Franciszek Ryszka - historyk, politolog, badacz m.in. historii III Rzeszy Niemieckiej.

1998 - W Warszawie zmarł Janusz Nasfeter, reżyser filmowy, scenarzysta, autor m.in. filmów "Małe dramaty", "Zbrodniarz i panna", "Abel, twój brat", "Niekochana", "Motyle".

2008 - Sejm uchwalił ustawę "o ratyfikacji Traktatu z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, sporządzonego w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r.", upoważniającą prezydenta do dokonania ratyfikacji.

2009 - W Kielcach w meczu eliminacji mistrzostw świata w piłce nożnej reprezentacja Polski odniosła najwyższe zwycięstwo w swojej historii pokonując 10:0 San Marino.

2013 - W Sobótce na Dolnym Śląsku zmarła Barbara Piasecka-Johnson, wdowa po współwłaścicielu koncernu farmaceutycznego Johnson&Johnson, kolekcjonerka dzieł sztuki, filantropka.

2016 – Wystartował program społeczny Rodzina 500 plus.

2017 - W Arizonie zmarł pułkownik Zygmunt Błażejewicz, żołnierz Armii Krajowej, dowódca 1 szwadronu 5 Brygady Wileńskiej AK; w 2011 r. odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

2 kwietnia

----------

1640 - W Warszawie zmarł Maciej Kazimierz Sarbiewski, poeta, teolog, teoretyk literatury; nadworny kaznodzieja króla Władysława IV Wazy.

1800 - W Wiedniu urodził się Andrzej Zamoyski, działacz gospodarczy i polityczny, założyciel i prezes Towarzystwa Rolniczego oraz Spółki Żeglugi Parowej.

1813 - Broniące Jasnej Góry oddziały armii Księstwa Warszawskiego skapitulowały przed wojskami rosyjskimi.

1866 - W Żarkach urodził się Franciszek Hodur, twórca i przywódca Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego w Stanach Zjednoczonych.

1877 - W Paryżu zmarła Delfina Potocka, przyjaciółka Fryderyka Chopina, muza Zygmunta Krasińskiego.

1891 - Urodził się Stanisław Lam, dziennikarz, wydawca, w latach 1924-39 redaktor naczelny wydawnictwa Trzaska, Evert i Michalski, od 1944 kierownik Księgarni Polskiej w Paryżu.

1899 - W Karniewku koło Pułtuska urodził się Dobiesław Damięcki, aktor, reżyser; prezes ZASP (1945-1948).

1911 - W Warszawie urodził się Zygmunt Zintel, aktor teatralny i filmowy, znany m.in. z filmów "Niewiarygodne przygody Marka Piegusa", "Wyspa złoczyńców", "Pociąg", "Matka Joanna od Aniołów".

1919 - Powstało Polskie Towarzystwo Matematyczne.

1928 - Straż Celna została przekształcona w Straż Graniczną.

1932 - W Warszawie urodziła się Joanna Chmielewska, pisarka, scenarzystka, autorka popularnych powieści sensacyjnych, kryminalnych, a także utworów dla dzieci i młodzieży, m.in. "Lesio", "Wszystko czerwone", "Nawiedzony dom".

1934 - W Warszawie zmarł Adam Skwarczyński, działacz PPS, żołnierz I Brygady Legionów, członek Komendy Głównej POW oraz Konwentu Organizacji A; założyciel i redaktor naczelny pisma "Droga", ideolog obozu piłsudczykowskiego.

1935 - W Warszawie urodził się Marek Nowakowski, pisarz, scenarzysta, publicysta; opisywał powojenną Warszawę i świat ludzi żyjących na marginesie społeczeństwa; autor zbiorów opowiadań "Ten stary złodziej", "Benek Kwiaciarz", "Układ zamknięty", "Książę Nocy", "Wesele raz jeszcze", "Raport o stanie wojennym", "Notatki z codzienności", a także książek "Homo Polonicus", "Grecki bożek", "Nekropolis" oraz felietonów "Moja Warszawa. Powidoki".

1940 - Początek formowania w Syrii Brygady Strzelców Karpackich.

1940 - W Palmirach Niemcy zamordowali 81 osób; wśród nich proboszcza parafii Wilanów księdza Jana Krawczyka oraz harcmistrza Juliusza Dąbrowskiego "Bema", który sam zgłosił się do gestapo, aby ratować aresztowanych zamiast niego ojca, matkę, brata, siostrę i żonę.

1941 - W Pińczowie urodził się Andrzej Barański, reżyser, scenarzysta; autor filmów "Kobieta z prowincji", "Kramarz", "Nad rzeką, której nie ma", "Dwa Księżyce", "Parę osób, mały czas".

1942 - W Warszawie ukazało się pierwsze wydanie konspiracyjnego czasopisma "Sztuka i Naród", z którym współpracowali m.in. Wacław Bojarski, Tadeusz Gajcy, Zdzisław Stroiński i Andrzej Trzebiński.

1943 - W wyniku ran odniesionych w akcji pod Arsenałem zmarł Tadeusz Krzyżewicz "Buzdygan", podharcmistrz, plutonowy podchorąży AK.

1947 - Najwyższy Trybunał Narodowy w Warszawie skazał na karę śmierci Rudolfa Hoessa - niemieckiego zbrodniarza, komendanta KL Auschwitz, współautora Holokaustu; wyrok przez powieszenie wykonano na terenie b. obozu 16 kwietnia 1947 r.

1947 - Władze komunistyczne aresztowały Kazimierza Pużaka i innych działaczy związanych z PPS-WRN pod zarzutem organizowania podziemnej partii socjalistycznej.

1951 - Początek seryjnej produkcji samochodów ciężarowych "Star" w Starachowicach.

1953 - W Warszawie urodził się Krzysztof Krauze, reżyser, scenarzysta, operator; autor filmów "Gry uliczne", "Dług", "Mój Nikifor", "Plac Zbawiciela", "Papusza" - wspólnie z Joanną Kos-Krauze.

1969 - Katastrofa samolotu PLL LOT An 24 pod Zawoją; zginęły 53 osoby.

1970 - Premiera filmu "Jak rozpętałem II wojnę światową" w reżyserii Tadeusza Chmielewskiego.

1970 - W Warszawie zmarła Tacjanna Wysocka, tancerka, choreograf, historyk baletu.

1976 - W Warszawie zmarł Feliks Stamm, trener bokserski, wychowawca kilku pokoleń polskich pięściarzy, m.in. takich mistrzów ringu jak Antoni Polus, Jerzy Kulej, Józef Grudzień, Leszek Drogosz, czy Zbigniew Pietrzykowski, prowadził polską reprezentację na siedmiu igrzyskach olimpijskich i czternastokrotnie w zawodach Mistrzostw Europy.

1989 - W Poznaniu milicja brutalnie rozpędziła uczestników pokojowej manifestacji przeciwko budowie elektrowni atomowej w Klempiczu.

1997 - Zgromadzenie Narodowe przyjęło nową Konstytucję RP; po przyjęciu jej w referendum przez Polaków i podpisaniu przez prezydenta weszła w życie 17 października 1997 r.

2005 - W Watykanie zmarł Karol Wojtyła; 16 października 1978 r. wybrany na papieża, przyjął imię Jana Pawła II (1978-2005); arcybiskup metropolita krakowski, kardynał; beatyfikowany w 2011 r., kanonizowany 27 kwietnia 2014 r.

2015 - W Warszawie zmarła Barbara Sass, reżyserka m.in. filmów "Debiutantka", "Krzyk", "Dziewczęta z Nowolipek", "Pokuszenie".

2019 - W Warszawie zmarł Andrzej Trzos-Rastawiecki, reżyser filmów dokumentalnych, m.in. relacji z pielgrzymek Jana Pawła II do Polski ("Pielgrzym" z roku 1979 i "Credo" z roku 1983) i fabularnych: "Śmierć w środkowym pokoju", "Trąd", "Zapis zbrodni", "Skazany" i "Gdziekolwiek jesteś Panie Prezydencie...". W roku 2001 wyreżyserował serial telewizyjny "Marszałek Piłsudski".

2022 – We Wrocławiu zmarł Janusz Styczeń, poeta, dramatopisarz i prozaik. Należał do grupy literackiej Ugrupowanie 66.(PAP)

szuk/ skp/