„Bardzo się cieszę, że wreszcie doczekamy się publikacji twórczości Isaaca Bashevisa Singera w tej prestiżowej serii, bo jako noblista na to zasługuje. Jeśli chodzi o literaturę jidysz to jedynym pisarzem, który do tej pory doczekał się swojego tomu był Icchok Lejb Perec - klasyk literatury jidysz urodzony w Zamościu. Tom ten ukazał się w 1958 r., czyli prawie 70 lat temu” – zwróciła uwagę tłumaczka prof. Monika Adamczyk-Garbowska, autorka wstępu do najnowszego wyboru opowiadań Singera.

Według niej Singer był przede wszystkim mistrzem krótkich form, mimo że znany jest równie dobrze jako powieściopisarz, autor m.in. „Sztukmistrza z Lublina”, „Szatana w Goraju”, „Rodziny Muszkatów”.

Tytuł zbioru „Trzydzieści sześć opowiadań” nawiązuje do żydowskiej legendy o lamedwownikach, czyli trzydziestu sześciu sprawiedliwych w każdym pokoleniu. To ludzie skromni, pozostający w ukryciu, dzięki którym świat może istnieć. „Wartość liczbowa hebrajskich liter lamed i waw wynosi odpowiednio 30 i 6 – razem tworzą właśnie liczbę 36” – wyjaśniła badaczka.

Zapytana, czym autorzy opracowania kierowali się przy wyborze opowiadań podkreśliła, że zależało im na ukazaniu jak najszerszej, reprezentatywnej panoramy twórczości Singera. Wybrane opowiadania obejmują dorobek 50 lat – od 1925 do 1975 r.

„Są to bardzo różne opowieści, częściowo autobiograficzne, których akcja rozgrywa się w Warszawie lub w Biłgoraju. Jest też kilka amerykańskich, czy legend adaptowanych później dla dzieci. Sporo jest również tekstów najbardziej charakterystycznych dla Singera, gdzie narratorem jest zły duch lub demon, który wpływa na losy ludzi” – wymieniła prof. Adamczyk-Garbowska.

Wśród nich znalazły się utwory, które już weszły do kanonu literatury światowej jak np. „Jentl, uczeń jesziwy”, „Mali szewcy”, „Gimpel Głupek”. Niektóre z nich pojawią się pod nowymi tytułami, bliższymi oryginałowi niż wcześniejsze przekłady z języka angielskiego. „+Spinoza z ulicy Rynkowej+ w oryginale brzmi +Spinozista+, a główny bohater nie mieszka przy ulicy Rynkowej, a Krochmalnej. Dlatego w moim przekładzie z jidysz na polski ukaże się pod tytułem +Spinoza z ulicy Krochmalnej+, co ma też symboliczny wymiar, bo sam pisarz mieszkał w Warszawie przy ul. Krochmalnej” – wyjaśniła badaczka.

Zaś opowiadanie znane dotąd z przekładu angielskiego jako „Ostatni demon” w oryginale brzmi „Opowieść tyszowiecka”. I pod takim tytułem znajdzie się w tomie wydanym przez Ossolineum.

Utwory, które po raz pierwszy zostały przetłumaczone z jidysz na polski pochodzą z wczesnego okresu twórczości Singera, łącznie z debiutanckim opowiadaniem „Na starość”, które ukazało się w prasie w 1925 r. sygnowane Ce. Akcja toczy się w małym miasteczku, gdzie do biednego nosiwody przyjeżdżają w odwiedziny córki z Lublina, które są prostytutkami.

„Debiutanckie opowiadania Singera są dosyć drastyczne i naturalistyczne, ich bohaterami są często osoby z marginesu, chorzy, zdegenerowani, szaleńcy. Są to postaci zazwyczaj rysowane grubą kreską - na poły tragiczne, na poły groteskowe” – podkreśliła profesor.

Zaznaczyła, że sam Singer za bardzo nie cenił swoich opowiadań z wczesnego okresu, warszawskiego. Miał nawet możliwość wydania ich przed wyjazdem z Polski w latach 30. XX w., ale zrezygnował, bo uważał, że nie wszystko, co się napisze, trzeba od razu wydawać w formie książkowej.

Opowiadania w przekładzie z jidysz na polski zostały uzupełnione o pominięte wcześniej szczegóły, a nawet całe fragmenty, przez co lepiej oddają bogactwo języka Singera i idiomatykę jidysz. Prof. Adamczyk-Garbowska jako przykład wskazała opowiadanie „Tanchum” z opisem tradycyjnej kuchni w bogatym XIX-wiecznym domu, w której – w oryginale – pachnie rosołem, szafranem i cynamonem.

„W przekładzie angielskim rosół zastąpiono świeżo parzoną kawą. A przecież w tym akurat przypadku nie można mówić o trudności w wymowie, czy wyrazie niemożliwym do oddania w angielskim, bo istnieje określenie „chicken soup”. Sądzę, że zmiana nastąpiła, aby uwzględnić oczekiwania amerykańskiego czytelnika, dla którego kawa pachnie przyjemniej i bardziej znajomo niż rosół, ale jedocześnie tytuł stracił wschodnioeuropejski klimat” – zauważyła.

Z kolei bohater opowiadania „Spinoza z ulicy Krochmalnej”, doktor Fiszlzon podąża w Warszawie ulicą Świętokrzyską, która na początku XX w. słynęła jako ulica z dużą liczbą antykwariatów, czasami z bardzo cennymi książkami. „W wersji angielskiej bohater zachodzi po prostu do księgarń z tanimi, starymi książkami. Bardziej przypomina to obraz targu staroci z leżącymi na chodniku książkami znany z ulic Nowego Jorku, aniżeli Warszawy” – wyjaśniła profesor.

Tłumaczka zauważyła również, że niektóre drastyczne, naturalistyczne opisy były niwelowane w przekładzie angielskim. Jako przykład wskazała poruszające opowiadanie „Elke i Meir” o parze kochanków pracujących w bractwie pogrzebowym, w którym usunięty został szczegółowy opis tragicznego widoku ciał dzieci, które zginęły w pożarze.

„Wydawcom amerykańskim chodziło o to, aby stworzyć obraz Bashevisa Singera jako poczciwego opowiadacza, bajarza z Europy Wschodniej. W rzeczywistości tworząc w jidysz był on często dosadny w swoich opisach i kreacji bohaterów” – dodała.

W przekładzie angielskim pomijano – pod kątem chrześcijańskiego czytelnika - również kąśliwe, czy negatywne uwagi dotyczące np. gojów czy Jezusa.

Wśród ciekawych, niezbyt znanych szerzej tekstów wskazała m.in. na opowiadanie „Józef i Koza, czyli ofiara dla Wisły”. Jego akcja toczy się w przedchrześcijańskiej Polsce, gdzie na Mazowsze przybywa złotnik z Jerozolimy i ratuje księżniczkę przed złą czarownicą, która co roku karze składać w ofierze najpiękniejszą pannę, co ma zapewnić dobre zbiory.

„Z drugiej strony mamy +Kafeterię+, gdzie akcja toczy się na Manhattanie, już po Zagładzie. Znajdziemy tam oniryczne, fantastyczne wizje. Na przykład bohaterce wydaje się, że widziała w tytułowej kafeterii Hitlera i całe zgromadzenie nazistów” – opisała badaczka.

„Trzydzieści sześć opowiadań” Isaaca Bashevisa Singera ukaże się w przekładach Moniki Adamczyk-Garbowskiej i Mariusza Lubyka, a kilka z nich w tłumaczeniu Michała Friedmana. Podstawę przekładów stanowiły opowiadania noblisty publikowane w przedwojennej, żydowskiej prasie m.in. w Literarisze Bleter, Warszewer Szriftn, a także zbiory opowiadań wydane po wojnie w Nowym Jorku oraz Tel Awiwie i Jerozolimie.

Biblioteka Narodowa to najstarsza seria wydawnicza w Polsce. Istnieje od 1919 roku, a od roku 1933 jej właścicielem jest Zakład Narodowy im. Ossolińskich. W roku 2013 patronat nad serią objął Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Prof. Monika Adamczyk-Garbowska tłumaczy literaturę z języka angielskiego i jidysz, m.in. utwory I.B. Singera, Szaloma Asza, Johna Bartha, Grace Paley, A.A. Milne’a, Jakowa Glatsztejna. Pracuje w Katedrze Lingwistyki Stosowanej na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. W latach 2000-2011 kierowała Zakładem Kultury i Historii Żydów. Jest znawczynią twórczości Isaaca Bashevisa Singera. Ostatnio przełożyła z oryginału „Sztukmistrza z Lublina”.(PAP)

autorka: Gabriela Bogaczyk

gab/ aszw/