Inicjatywa dotycząca sądów i sędziów pokoju zakłada utworzenie takich sądów jako nowej kategorii w ramach sądownictwa powszechnego. Miałyby one zajmować się najprostszymi sprawami, a orzekać w nich mieliby sędziowie wybierani w wyborach powszechnych. Prace nad takimi rozwiązaniami trwają w Sejmie od grudnia 2021 r., zaś wtorkowe posiedzenie komisji będzie jej 15. spotkaniem w sprawie tych dwóch projektów - ustawy o sądach pokoju oraz ustawy zawierającej przepisy wprowadzające reformę.

Oba projekty były inicjatywą prezydenta Andrzeja Dudy. Prace nad rozwiązaniami dotyczącymi sędziów pokoju początkowo prowadził zespół pod kierownictwem prof. Piotra Kruszyńskiego, który rozpoczął działalność po rozmowach lidera Kukiz'15 Pawła Kukiza z prezydentem Dudą.

Podczas rozpoczętych w lutym zeszłego roku prac sejmowej podkomisji, do której trafiły oba projekty po pierwszym czytaniu w Sejmie, projekty znacząco przeformułowano.

Podkomisja wprowadziła kilkadziesiąt merytorycznych poprawek i kilkakrotnie więcej redakcyjno-legislacyjnych. "Natomiast sama ustawa powinna wejść w życie pod koniec tego roku, żeby można było w maju przyszłego roku przeprowadzić wybory (sędziów pokoju-PAP). Wola jest taka, żeby zrobić to razem z wyborami do Parlamentu Europejskiego" - informował przewodniczący podkomisji Kazimierz Smoliński (PiS).

Podkomisja przyjęła, że ustawy miałyby wejść w życie po trzech miesiącach od ich ogłoszenia. "Prezydent RP, po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Wyborczej, w drodze postanowienia, zarządza i wyznacza datę pierwszych wyborów sędziów pokoju na dzień wolny od pracy, przypadający nie wcześniej niż 6 miesięcy i nie później niż 8 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy" - stanowi wersja dotychczas ustalona przez podkomisję. Termin rozpoczęcia kadencji sądów pokoju miałby przypadać nie później niż na dwa miesiące po wyborach. Rozważany jednak jest - jak mówiono - także wariant zakładający, że sędziowie pokoju rozpoczną urzędowanie dopiero od początku 2025 r.

Przed wtorkowym posiedzeniem podkomisji Smoliński powiedział PAP, że przed głosowaniem nad sprawozdaniami z prac podkomisji, przyjęte mają zostać jeszcze ostatnie poprawki do obu projektów.

Jak poinformował, "poprawki te wynikają z ostatnio przyjętych zmian w Kodeksie wyborczym, bo kodeks wszedł w życie, więc trzeba te zmiany nanieść". "Również będą to poprawki dotyczące skrócenia kadencji, bo w propozycji jest sześcioletnia, a ma być pięcioletnia kadencja sędziów, aby dopasować to do kadencji eurowyborów, aby mógł być to wybór razem z tym do Parlamentu Europejskiego" - dodał Smoliński. Jak zaznaczył, kolejna możliwa poprawka będzie dotyczyła kwestii przelicznika określającego to, na ilu obywateli ma przypadać jeden sędzia pokoju.

Po dotychczasowych pracach podkomisji w projekcie zapisano, że "jeden sędzia pokoju przypada na nie więcej niż 10 tys. mieszkańców obszaru właściwości sądu pokoju".

"Sprawy o wykroczenia w pierwszej instancji rozpoznaje właściwy sąd pokoju, chyba że ustawa stanowi inaczej" - wskazano w projekcie. Sprawą zajmowałby się nadal sąd rejonowy, jeśli np. został w niej dopuszczony dowód z opinii biegłego.

Z kolei w zakresie spraw cywilnych do właściwości sądów pokoju należeć miałyby sprawy: o zawezwanie do próby ugodowej, o alimenty i te rozpoznawane w postępowaniu uproszczonym. Podczas prac podkomisji z grupy spraw podległych sądom pokoju wykreślono te odnoszące się do naruszenia posiadania.

W odniesieniu do spraw karnych sądom pokoju w I instancji podlegać miałaby część występków z Kodeksu karnego - na przykład spowodowanie lekkiego uszczerbku na zdrowiu, jazda autem po pijanemu, groźba karalna, wdarcie się do domu, uchylanie się od alimentów, zniesławienie, naruszenie nietykalności cielesnej, znieważenie grupy ludności z powodów narodowościowych lub wyznaniowych i posługiwanie się cudzym dokumentem, a także kradzieże i uszkodzenie cudzego mienia - jeśli wartość mienia nie przekracza 10 tys. zł.

"Oskarżycielem publicznym przed sądem pokoju jest Policja" - stanowi projekt. Sąd pokoju m.in. według aktualnej wersji proponowanych przepisów mógłby wymierzać kary ograniczenia wolności i pozbawienia wolności - najdłużej do roku. "Tymczasowego aresztowania nie stosuje się w postępowaniu przed sądem pokoju" - zaznaczono.

Sędziami pokoju będę mogli zostać obywatele polscy w wieku między 29 a 70 rokiem życia. Do sądów pokoju kandydować będą mogły osoby z wykształceniem prawniczym i z co najmniej trzyletnim doświadczeniem zawodowym bezpośrednio związanym "ze świadczeniem pomocy prawnej, stosowaniem lub tworzeniem prawa".

Sąd pokoju ma działać przy sądzie rejonowym, na obszarze właściwości którego utworzono sąd pokoju. Jednocześnie zapisano, że "sędziowie pokoju w okresie pełnienia obowiązków sędziego są nieusuwalni". "Sędzia pokoju nie może być zatrzymany ani pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego" - głosi projekt.

Jak jednocześnie przewidziano w zapisie przeformułowanym przez podkomisję "kampania wyborcza kandydata na sędziego pokoju ogranicza się do przedstawienia informacji o jego wykształceniu, doświadczeniu zawodowym oraz działalności społecznej".

Projekty podczas dotychczasowych prac krytykowała opozycja. "Mam wrażenie, że dyskusję prowadzimy siłą rozpędu, bo wszyscy, jak tutaj jesteśmy, mamy świadomość, że ta ustawa nigdy nie wejdzie w życie i jej procedowanie to teatr na potrzeby porozumienia z Pawłem Kukizem" - mówiła w lutym Kamila Gasiuk-Pihowicz (KO).

Lider Kukiz'15-Demokracja Bezpośrednia Paweł Kukiz, który był jednym z głównych orędowników rozpoczęcia prac nad utworzeniem sądów pokoju, niedawno mówił zaś, że "sądy mają być pod kontrolą obywatelską, a nie partyjną - jak chce Zbigniew Ziobro, czy sitwy sędziowskiej - jak chcą posłanki Koalicji Obywatelskiej: Barbara Dolniak czy Kamila Gasiuk-Pihowicz".

Posiedzenie sejmowej podkomisji zaplanowano we wtorek o godz. 9. Jeśli zaaprobuje one oba projekty wraz z wprowadzonymi zmianami, to - jak przewidziano - sejmowa komisja sprawiedliwości i praw człowieka zajmie się nimi w środę w południe. (PAP)

autorzy: Marcin Jabłoński, Grzegorz Bruszewski

mja/ gb/ par/