Nagroda im. Marii i Łukasza Hirszowiczów przyznawana jest „za osiągnięcia naukowe, artystyczne lub edukacyjne w dziedzinie badań bądź popularyzacji dziejów żydowskiej obecności historycznej w Polsce oraz stosunków polsko–żydowskich”. Jak zauważyła dyrektor ŻIH Monika Krawczyk, kapitułę nagrody tworzą najwybitniejsi historycy społeczności żydowskiej w Polsce. Wśród nich wymieniła Adę Willenberg, która przetrwała Holokaust ukrywając się po „aryjskiej” stronie muru getta warszawskiego, dzięki pomocy jednej z polskich rodzin.

Ambasador Izraela Jaakow Liwne powiedział, że nagroda jest wyrazem wdzięczności dla historyków „badających dzieje społeczności żydowskich w Polsce i jej nagłego i brutalnego zniszczenia”. Przypomniał, że niedawno obchodzono kolejną rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim. Dokumentujący niemieckie zbrodnie z 1943 r. raport Jürgena Stroopa został opracowany naukowo przez tegorocznego laureata nagrody prof. Andrzeja Żbikowskiego. „Dziękuję wszystkim, którzy dla dobra naszej wspólnej historii kontynuują badania nad tym tragicznym okresem, szczególnie prof. Andrzejowi Żbikowskiemu, autorowi licznych prac poświęconych tej tematyce” – podkreślił ambasador Liwne.

Dodał, że należy również pamiętać o tym, że „judaizm rozkwitał w Polsce przez stulecia” i że trudno wyobrazić sobie współczesny Izrael i Polskę bez tego dorobku. Jego zdaniem działalność ośrodka edukacyjno-muzealnego „Świętokrzyski Sztetl” w Chmielniku jest „miejscem prezentowania w nowoczesny sposób naszego wspólnego polsko-żydowskiego dziedzictwa”. „Każdy powinien móc zobaczyć historię żydowskiego dziedzictwa w Polsce, a tym, którzy nie mogą tu przybyć osobiście powinni przybyć tu wirtualnie. Wszystkie takie inicjatywy zasługują na szacunek. Dziękuję za opowiedzenie tej historii” – podkreślił.

Prof. Andrzej Żbikowski jest historykiem, kierownikiem Działu Naukowego Żydowskiego Instytutu Historycznego, profesorem w Studium Europy Wschodniej UW. Redaktor i edytor dokumentów źródłowych, m.in. raportu Jürgena Stroopa z tłumienia powstania w getcie warszawskim. Jest autorem licznych książek, m.in. „Jan Karski. Bohater polskiego podziemia”, „U genezy Jedwabnego. Żydzi na Kresach Północno-Wschodnich II Rzeczypospolitej, wrzesień 1939 – lipiec 1941”, „Żydzi w Polsce: dzieje i kultura. Leksykon”. Ostatnio napisał rozdziały w monografii „Warsze-Warszawa. Żydzi w historii miasta, 1414-2014” oraz atlasie „Dzieje Żydów polskich”.

Przyznając nagrodę prof. Grzegorz Berendt, przewodniczący Rady Programowej ŻIH, określił prof. Żbikowskiego jako jednego z najlepszych historyków zajmujących się badaniem dziejów polsko-żydowskich. „Należy także do grona najbardziej zasłużonych pracowników ŻIH z którym związany jest od niemal 40 lat. Trudno wyobrazić sobie działanie tej placówki naukowej bez niego” – podkreślił.

Dziękując za wyróżnienie prof. Andrzej Żbikowski wspominał swojego promotora prof. Mariana Małowista, który dzięki pomocy innych historyków przetrwał Holokaust. „Dzięki niemu byłem jednym z niewielu, którzy w latach osiemdziesiątych na studiach wiedzieli cokolwiek o dziejach polskich Żydów” – powiedział. Podkreślił, że największym wyzwaniem stojącym przed ŻIH-em i wszystkimi historykami zajmującymi się badaniem dziejów żydów w Polsce jest przypadająca w przyszłym roku osiemdziesiąta rocznica wybuchu powstania w getcie warszawskim. Powiedział, że upamiętnienie cywilnych ofiar niemieckich zbrodni w 1943 r. jest szczególnie istotne z powodu współczesnego kontekstu tamtych wydarzeń, którą są rosyjskie zbrodnie na Ukrainie. „W przyszłym roku przypomnimy los polskich Żydów przestrzegając, aby to nigdy się nie powtórzyło. Dziś tamte wydarzenia nabierają szczególnego znaczenia” – powiedział prof. Andrzej Żbikowski.

Ośrodek edukacyjno-muzealny „Świętokrzyski Sztetl” w Chmielniku od 2014 r. upamiętnia społeczność żydowską zamieszkującą przedwojenne województwo kieleckie. Instytucja mieści się w zabytkowej synagodze z XVIII wieku, przyciągającej co roku tysiące turystów z kraju i zagranicy. Prowadzi zajęcia edukacyjne opowiadające o życiu i zagładzie chmielnickich Żydów oraz o żydowskich obyczajach, tańcu i kuchni. Wręczając nagrodę wchodząca w skład kapituły nagrody dr Monika Polit określiła ośrodek w Chmielniku jako miejsce w którym można poznać „cywilizację, która zniknęła”. Agnieszka Dziarmaga, kierownik Ośrodka Edukacyjno-Muzealnego Świętokrzyski Sztetl w Chmielniku, dziękując za wyróżnienie powiedziała, że celem działań zespołu ośrodka jest sprawienie, aby kultura żydowska przestała być „wielką nieobecną w miasteczkach, w których Żydzi stanowili 80 procent ich ludności”.

Nagrodę imienia swojego zmarłego męża, historyka Łukasza Hirszowicza, ufundowała w 2001 r. profesor Maria Hirszowicz. Nagroda przyznawana jest „za działalność i prace poświęcone problematyce żydowskiej w Polsce”. Przyznawanie wyróżnień zawieszono w 2009 r., dwa lata po śmierci Marii Hirszowicz i przywrócono pięć lat później dzięki inicjatywie profesorów Jerzego Jedlickiego i Pawła Śpiewaka. Obecnie nosi nazwę upamiętniającą oboje naukowców.

Zapis uroczystości wręczenia nagród im. Hirszowiczów dostępny jest na Facebooku Żydowskiego Instytutu Historycznego: https://www.facebook.com/jewishinstitute/videos/363496282479061/ (PAP)

Autor: Michał Szukała

szuk/ aszw/