Prawdopodobnie pierwsza deportacja miała miejsce po rozkazie szefa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy Reinharda Heydricha z 17 lipca. Nakazał zgładzić wszystkich sowieckich jeńców, którzy mogliby stanowić zagrożenie dla narodowego socjalizmu. Chodziło o funkcjonariuszy państwa i partii komunistycznej, komisarzy politycznych Armii Czerwonej, inteligentów i Żydów.

Pierwszy transport dotarł do Auschwitz kilka tygodni po agresji 22 czerwca 1941 r. Niemiec na Związek Sowiecki. Według relacji więźniów złożony był z kilkuset komisarzy. Nie oznaczono ich numerami obozowymi i nie objęto ewidencją. Zostali uwięzieni w bloku 11. Podczas pracy wszyscy zostali zamordowani. Esesmani używali pistoletów, a kapo łopat i kilofów.

Następny transport liczył ok. 600 jeńców. Umieszczono ich w piwnicach bloku 11. 3 września 1941 r. wraz z grupą 250 chorych Polaków i 10 innych więźniów skazanych na śmierć, zostali zgładzeni w czasie pierwszego masowego uśmiercania cyklonem B. Wśród jeńców byli Polacy. Mówili o tym więźniowie, którzy wynosili zwłoki. W kieszeniach mundurów znajdowali m.in. dokumenty z polskimi nazwiskami. Nie zachowały się żadne dokumenty obozowe, które pozwoliłyby odtworzyć wykaz nazwisk jeńców wówczas zgładzonych.

Zdaniem historyka dr. Adama Cyry, związanego przez długie lata z Muzeum Auschwitz, Polacy w sowieckich mundurach pochodzili przede wszystkim z Kresów Południowo-Wschodnich II Rzeczypospolitej. „Zostały one zajęte w wyniku agresji z 17 września 1939 r., a następnie (…) włączone do Związku Sowieckiego. Mieszkańcy (…) poddani zostali represjom przez okupanta” – pisał na swym blogu historycznym.

Na podstawie dekretu sowieckich władz z 29 listopada 1939 r. mieszkańcom zajętych terenów II RP nadawano przymusowo obywatelstwo ZSRS. „Narzucanie obywatelstwa miało na celu m.in. usankcjonowanie powołania tysięcy młodych Polaków do Armii Czerwonej. Część z nich w trakcie działań wojennych dostała się wraz z innymi jeńcami sowieckimi do niemieckiej niewoli” – wyjaśnił Cyra.

W połowie września 1941 r. Niemcy wydzielili dziewięć bloków obozu Auschwitz. Nad bramą wejściową umieścili napis "Russische Kriegsgefagenen Arbeitslager" (obóz pracy dla rosyjskich jeńców wojennych). W październiku trafiło tam ok. 10 tys. skrajnie wyczerpanych jeńców z obozów Lamsdorf (Łambinowice koło Opola) i Neuhammer am Quais (Świętoszów nad Kwisą).

Równocześnie z przybyciem jeńców władze obozowe przystąpiły do budowy obozu Birkenau. Sowietów zatrudniono tam przy burzeniu i rozbiórce domów po wysiedlonej ludności polskiej oraz przy melioracji i niwelacji terenu przeznaczonego dla potrzeb powstającego obozu.

Nieżyjący już historyk z Muzeum Auschwitz Jerzy Brandhuber pisał, że jeńcy pracowali ponad siły. Ubrani byli nierzadko tylko w lekkie drelichy. Najtrudniejsza była zima z 1941 na 1942 r. Mrozy sięgały -35 st. C. Jeńcy, którzy odmówili przystąpienia do pracy ponad siły, co gwarantowało im prawo międzynarodowe, byli rozbierani do naga i polewani tak długo wodą, aż zamarzli.

Jeńcy ginęli masowo. Dziesiątkowały ich choroby i głód. Półżywi ginęli pod kolbami karabinów. Dniem największej liczby zgonów był 4 listopada 1941 r. Zginęło wtedy 352 osoby. Obóz jeniecki szybko pustoszał. Z początkiem marca jeńców przeniesiono do Birkenau. Przy życiu pozostało jedynie 945 osób. 17 stycznia 1945 r. na ostatnim apelu stawiło się 96 jeńców sowieckich.

Niemcy założyli obóz Auschwitz w 1940 r., aby więzić w nim Polaków. Auschwitz II-Birkenau powstał dwa lata później. Stał się miejscem zagłady Żydów. W kompleksie obozowym funkcjonowała także sieć podobozów. W Auschwitz Niemcy zgładzili co najmniej 1,1 mln ludzi, głównie Żydów, a także Polaków, Romów, jeńców sowieckich i osób innej narodowości. Obóz wyzwoliła 27 stycznia 1945 r. Armia Czerwona. (PAP)

autor: Marek Szafrański

szf/ dki/