Jego dwie najważniejsze prace - "O literaturze polskiej w wieku dziewiętnastym" oraz "Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831" pozostały niedokończone. Prace nad pierwszą przerwał wybuch powstania, nad drugą - przedwczesna śmierć Mochnackiego. Choć żył tylko 31 lat, był jednym z najznakomitszych umysłów swojej epoki. Jego idee weszły na trwałe do dorobku myśli polskiej. Trzy ostatnie lata życia 1831-1834, a więc okres po zrywie niepodległościowym, spędził we Francji. Na ziemiach polskich groziła mu bowiem śmierć - zaocznie władze carskie skazały go na powieszenie za udział i rolę w powstaniu. Na emigracji poświęcił się pisaniu. "Polska potężna i niepodległa była jedynym romansem mojej młodości" - pisał w Paryżu. Zmarł w 1834 roku w Auxerre we Francji, gdzie został pochowany. W 2021 roku jego szczątki sprowadzono do Polski i uroczyście pochowano na Wojskowych Powązkach.

Mochnacki był nie tylko cenionym publicystą, ale również świetnym pianistą. Często koncertował, głównie w celach charytatywnych, a jeden z recitali stał się inspiracją dla Jana Lechonia, który po jego wysłuchaniu w Metz w 1832 roku napisał wiersz "Mochnacki". Gra wybitnego pianisty stała się w utworze symbolem polskiej historii i obrazem walk narodowowyzwoleńczych.

(więcej)

Maurycy Mochnacki urodził się 13 września 1803 roku w położonym nieopodal Lwowa majątku Bojaniec. Pochodził z rodziny o patriotycznych tradycjach. Studiował na wydziale prawa Uniwersytetu Warszawskiego. W 1822 roku przeżył pierwsze bezpośrednie zetknięcie z rosyjskim aparatem policyjnej przemocy. Napadnięto go we własnym mieszkaniu, a gdy próbował bronić się przed atakiem żandarmów, został aresztowany i skazany na przymusową pracę w ogrodach Belwederu. Z rozkazu księcia Konstantego relegowano go z uniwersytetu. W 1823 roku ponownie aresztowany za udział w Związku Wolnych Polaków. Okres tego uwięzienia jest szczególnie kontrowersyjnym punktem biografii Mochnackiego. W czasie pobytu w więzieniu, w wyniku nacisku władz rosyjskich, stworzył memoriał nazwany później pismem karmelickim, w którym oskarżył obowiązujący w Królestwie Kongresowym patriotyczny i bardzo nowoczesny system szkolnictwa, o zgubny liberalizm. Po zwolnieniu przez kilka miesięcy pracował w biurze carskiej cenzury.

Maurycy Mochnacki był zaangażowany w działalnością publicystyczną. Od 1826 roku przez cztery lata pracował w "Izydzie Polskiej" jako tłumacz i asystent redaktora naczelnego. W 1827 roku współzakładał "Gazetę Polską", pisywał również do "Kuriera Polskiego" i redagował gazetę "Głos obywatela z ziemi zabranej". W międzyczasie był także członkiem niemal wszystkich organizowanych w Warszawie tajnych związków młodzieży wojskowej, działających przeciwko hegemonii cara.

Od 1829 roku był uczestnikiem sprzysiężenia podchorążych Piotra Wysockiego, które postawiło sobie za cel przygotowanie powstania, mającego doprowadzić do odzyskania wolności przez ojczyznę. To właśnie członkowie sprzysiężenia w nocy z 29 na 30 listopada 1830 roku zaatakowali Belweder i wywołali Powstanie Listopadowe przeciwko Imperium Rosyjskiemu. Mochnacki należał do obozu radykalnego, sprzeciwiającego się działaniom Rady Administracyjnej i dyktaturze Józefa Chłopickiego. Brał udział w bitwie o Olszynkę Grochowską, walczył pod: Okuniewem, Wawrem, nad Liwcem pod Długosiodłem i w bitwie pod Ostrołęką.

W wydawanym w czasie powstania "Dzienniku Krajowym" publikował teksty, w których głosił hasła dotyczące potrzeby odbudowy niezależności polskiej państwowości na demokratycznych zasadach. Współzakładał Towarzystwo Patriotyczne, po upadku dyktatury pełnił funkcję jego wiceprezesa.

Był jednym z najważniejszych publicystów wychodzącego po polsku "Pamiętnika Emigracji Polskiej". Na łamach pisma ukazała się rozprawa "O duchu i źródłach poezji w Polszcze", w której Mochnacki zamanifestował swą postawę romantyczną, a także stworzył nową formułę polskiej tożsamości zapisanej w kulturze, uznając literaturę za czynnik najsilniej spajający naród i określający jego świadomość. Także we Francji powstała jego praca historyczna "Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831", w której dokumentował Powstanie Listopadowe i analizował przyczyny jego klęski. Mimo, że nie została ukończona, wywarła silny wpływ na następne generacje Polaków, czego dowodem były kolejne jej wydania: w 1850 i 1863 roku.

Maurycy Mochnacki zmarł na gruźlicę 20 grudnia 1834 roku we francuskim Auxerre.