Bezpośrednią przyczyną wybuchu buntu, zorganizowanego przez Antyfaszystowską Organizację Bojową, były niemieckie przygotowania do likwidacji getta. Kilkuset bojowników - od 300 do 500 - podjęło nierówną walkę z hitlerowcami, których było niemal dziesięć razy więcej. Żydowscy powstańcy mieli zaledwie 25 karabinów maszynowych i około 100 pistoletów. Niemcy posłużyli się czołgami i artylerią.

Zryw zbrojny trwał niewiele ponad dobę, główne walki, w których zginęła większość bojowników, toczyły się 16 sierpnia, potem broniło się kilka punktów. Przywódcy powstania Mordechaj Tenenbaum i Daniel Moszkowicz popełnili samobójstwo.

Po stłumieniu powstania Niemcy wywieźli około 12 tysięcy osób do obozów zagłady w Treblince oraz Auschwitz. Żydzi zdolni do pracy byli wysyłani do innych obozów, między innymi w Poniatowej. 20 sierpnia 1943 roku Niemcy zakończyli likwidację getta. Pozostawili jeszcze tzw. małe getto z grupą około dwóch tysięcy osób. Istniało ono do 15 września 1943 roku, po czym również zostało zlikwidowane.

Tegoroczne uroczystości rocznicowe to między innymi wystawy, koncerty i spotkania. Dziś (16 sierpnia) o godzinie 12.00 w całym mieście zostaną uruchomione syreny alarmowe. O 16.00 odbędzie się koncert Moniki Horodek oraz Anny Jagielskiej-Riveiro z zespołem w auli Pałacu Branickich. Kolejnym wydarzeniem będzie dyskusja wokół książki „Z krwi i nadziei” Samuela Pisara w Muzeum Pamięci Sybiru (godz. 17.30). Zwieńczeniem dzisiejszych uroczystości będzie plenerowy spektakl „Skrzypek na dachu” Teatru Żydowskiego im. Estery Rachel i Idy Kamińskich w Warszawie. Białostoczanie obejrzą go na Rynku Kościuszki (godz. 20.30).

(więcej)

W 1943 roku Niemcy przystąpili do likwidacji białostockiego getta. Od 5 do 12 lutego wymordowali na miejscu około tysiąca osób, a około 10 tysięcy wywieźli do obozu zagłady w Treblince. W nocy z 15 na 16 sierpnia getto zostało otoczone przez żołnierzy niemieckich, wspieranych przez kolaborantów ukraińskich. 16 sierpnia, na wieść o zarządzeniu natychmiastowej deportacji Żydów, ruch oporu wezwał do rozpoczęcia powstania.

Ranek 16 sierpnia był zwycięski dla żydowskich bojowników, jednak po południu getto znajdowało się już pod kontrolą wojska i żandarmerii niemieckiej. Po stłumieniu powstania nastąpiły kolejne wywózki. Getto zlikwidowano 20 sierpnia 1943 roku.

Około 2 tysięcy osób Niemcy umieścili w tzw. małym getcie i zatrudnili do prac porządkowych. "Małe getto" zlikwidowano we wrześniu 1943 roku, a jego mieszkańcy zostali wysłani do obozu pracy w Poniatowej, obozów zagłady w Bełżcu, Auschwitz oraz do obozu koncentracyjnego na Majdanku.

Z ponad 60 tysięcy Żydów mieszkających przed wojną w Białymstoku i okolicach wojnę przeżyło kilkaset osób.