Bezpośrednią przyczyną pogromu kieleckiego była plotka o uwięzieniu przez Żydów w piwnicy domu 8-letniego Henryka Błaszczyka w celu przeprowadzenia na nim mordu rytualnego. Wokół budynku zgromadził się tłum ludzi, zebrali się też żołnierze i milicjanci z lokalnych placówek. Podczas oblężenia kamienicy doszło do aktów przemocy i użycia broni. Ludność żydowską atakowano też w innych miejscach miasta.

Kres agresji położyły oddziały wojska i wozy pancerne. Aresztowano ponad stu uczestników pogromu. Według przyjętej wówczas oficjalnej wersji kielczanie napadli na żydowskich mieszkańców, oskarżając ich o uprowadzenie chłopca.

Po kilkudziesięciu latach okazało się, że przebieg wydarzeń był nieco inny. Henryk Błaszczyk zeznał, że to ojciec współpracujący z bezpieką kazał mu kłamać, że został porwany przez Żydów. Ponadto ustalono, iż pogrom nie był wyłącznie spontaniczną reakcją mieszkańców Kielc. Z zeznań świadków wynikało, że wojskowi i milicjanci nie reagowali na agresję mieszkańców i jednocześnie sami rabowali, bili i strzelali do Żydów. Kolejne oddziały wysłane, by spacyfikować tłum, mieszały się z nim, powiększając w ten sposób grupę gapiów albo przyłączając się do napastników. Podczas pogromu usiłowali interweniować księża z kieleckiej katedry, jednak wojsko nie dopuściło ich przed budynek. Wydarzenia sprzed 77 lat do dziś są badane przez historyków. Nie jest wykluczone, że była to prowokacja, trudno jednak ustalić z czyjej inspiracji. W 2004 roku Instytut Pamięci Narodowej umorzył śledztwo karne w sprawie pogromu kieleckiego. Nie znaleziono bowiem podstaw do oskarżenia kogokolwiek.

Od 2016 roku Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie prowadzi kwerendę archiwalną, dotyczącą pogromu kieleckiego. Badanie dokumentów ma pomóc w ustaleniu, czy są powody do ewentualnego podjęcia umorzonego śledztwa. W wypadku ujawnienia nowych okoliczności postępowanie karne może być w każdym czasie podjęte na nowo.

(więcej)

W 2006 roku IPN przyjął za najbardziej prawdopodobną interpretację wydarzeń z 1946 roku, że wypadki w Kielcach miały charakter spontaniczny i zaistniały wskutek nieszczęśliwego zbiegu okoliczności natury historycznej i współczesnej. W 2008 roku ukazała się publikacja IPN "Wokół pogromu kieleckiego". Badacze skłonili się w niej do wcześniejszych hipotez o prowokacji władz sowieckich.

Niektóre źródła podają, że w pogromie kieleckim zginęło 39 Żydów. W liczbie tej uwzględnia się dwie osoby narodowości żydowskiej, których zabójstwo - na tle rabunkowym - nie miało bezpośredniego związku z wydarzeniami przy ulicy Planty.

Śledztwo w sprawie pogromu było tuż po tragedii prowadzone niezgodnie z zasadami. Niektórzy badacze twierdzą, że zostały skazane przypadkowe osoby. Podczas pokazowego procesu sądzono 12 osób, z których 9 stracono. Akt oskarżenia sugerował, że "pogrom był udziałem band WiN i NSZ".

Pod koniec 1946 roku w procesach milicjantów i oficerów UB podejrzanych o udział w rozruchach ponad 20 osób skazano na kary więzienia, niektóre - uniewinniono.

Pogrom wzburzył opinię publiczną w Polsce i na świecie, przyczynił się do upowszechnienia stereotypu Polaka-antysemity. Na przestrzeni lat pojawiło się kilka hipotez dotyczących przyczyn tragedii, jednak żadna nie została potwierdzona. Zakładano, że do zdarzenia doszło z inspiracji rządu emigracyjnego w Londynie i podziemia niepodległościowego w kraju, celem skompromitowania komunistycznych władz. Mówiono też, że prowokację zorganizowały ośrodki nazistowskie, by pokazać, że antysemityzm nie był zjawiskiem typowym tylko dla III Rzeszy.

Kolejna wersja winą za wydarzenia kieleckie obarczała tajne służby Związku Radzieckiego, które chciały skompromitować Polskę. Jeszcze inna zakładała, że pogrom kielecki sprowokowała bezpieka, by przerzucić odpowiedzialność na podziemie niepodległościowe, Kościół katolicki, Polskie Stronnictwo Ludowe Stanisława Mikołajczyka i środowiska emigracyjne.

W kolejnej hipotezie zwracano uwagę na referendum "3 x TAK", które przeprowadzono 4 dni wcześniej. Polacy głosowali w nim na temat podstawowych zasad nowego ustroju. Komunistyczne władze sfałszowały wyniki i potrzebne było inne wydarzenie, na którym skoncentrowałaby się światowa opinia publiczna. Chodziło także o odwrócenie uwagi od tematu zbrodni katyńskiej, podjętego w tym czasie na procesie norymberskim.