Polaków oskarżono o przygotowywanie wraz z Niemcami ataku na Związek Radziecki. Zarzucono im też tworzenie oddziałów bojowych i grup terrorystycznych, które miały mordować przeciwników Armii Krajowej oraz radzieckich wojskowych. W akcie oskarżenia podano liczbę rzekomych ofiar "polskiego terroru" - stu żołnierzy.

Wcześniej, jeszcze przed zakończeniem II wojny światowej, kierownictwo Polski Podziemnej zostało zaproszone do siedziby NKWD w Pruszkowie pod Warszawą na rozmowy z sowieckim generałem Iwanem Sierowem. Polacy udali się tam 27 i 28 marca 1945 roku, z gwarancją nietykalności, jednak zostali aresztowani, przewiezieni specjalnym samolotem do Moskwy i uwięzieni na Łubiance. Po ich porwaniu mocarstwa zachodnie ograniczyły się jedynie do złożenia oświadczeń protestacyjnych.

Proces Szesnastu był jednym z najgłośniejszych tzw. pokazowych, którymi komunistyczne władze, także w Polsce, próbowały zastraszyć społeczeństwo. Czterodniowa rozprawa odbywała się przed Kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego w Moskwie. Nadano jej wielki rozgłos, co miało zdyskredytować w oczach świata legalne władze Rzeczypospolitej oraz antykomunistyczny ruch oporu w Polsce.

Wyrok ogłoszono 21 czerwca. 13 z 16 oskarżonych skazano na kary więzienia - od 4 miesięcy do 10 lat, a trzech uniewinniono. Generał Leopold Okulicki, Jan Stanisław Jankowski oraz Stanisław Jasiukowicz zmarli lub zostali zamordowani w radzieckich więzieniach. Pozostali wrócili do Polski, lecz wielu z nich - także wcześniej uniewinnionych - ponownie aresztowano. W 1950 roku w więzieniu w Rawiczu zmarł Kazimierz Pużak. Antoni Pajdak, zastępca Delegata Rządu na Kraj i minister-członek Krajowej Rady Ministrów, nie przyznał się do winy podczas śledztwa i został skazany w innym tajnym procesie, w listopadzie 1945 roku, na 5 lat więzienia. Do Polski powrócił dopiero 10 lat później, zmarł w 1988 roku.

W 1998 roku zmarł ostatni z sądzonych w procesie przywódców Polskiego Państwa Podziemnego - Adam Bień. Miał 98 lat.

(więcej)

W Procesie Szesnastu akt oskarżenia objął: Delegata Rządu na Kraj Jana Stanisława Jankowskiego, komendanta Sił Zbrojnych w Kraju generała Leopolda Okulickiego, ministrów Krajowej Rady Ministrów: Adama Bienia, Antoniego Pajdaka i Stanisława Jasiukowicza, przewodniczącego Rady Jedności Narodowej Kazimierza Pużaka, a także przywódców i członków stronnictw politycznych: Stronnictwa Ludowego - Kazimierza Bagińskiego i Stanisława Mierzwę, Stronnictwa Narodowego - Aleksandra Zwierzyńskiego, Kazimierza Kobylańskiego i Zbigniewa Stypułkowskiego, Stronnictwa Pracy - Józefa Chacińskiego i Franciszka Urbańskiego, Zjednoczenia Demokratycznego - Eugeniusza Czarnowskiego i Stanisława Michałowskiego oraz Józefa Stemlera, zastępcę dyrektora Departamentu Informacji i Prasy Delegatury Rządu na Kraj.

Sądowi w Moskwie przewodził generał Wasilij Ulrich, znany z pokazowych procesów politycznych z lat 30., kiedy na śmierć skazano tysiące bolszewików tępionych w wielkiej czystce dyktatora Józefa Stalina.

W dniu, kiedy ogłaszano wyroki, 21 czerwca 1945 roku, w Moskwie toczyły się rozmowy - w obecności Stalina - między londyńskim wicepremierem Stanisławem Mikołajczykiem a Władysławem Gomułką i Bolesławem Bierutem, reprezentującymi komunistyczny Rząd Tymczasowy. Spotkanie dotyczyło utworzenia marionetkowego Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, autoryzowanego przez Amerykanów i Brytyjczyków.

"Stalin pokazał, jak niewiele mógł Zachód po tej stronie, w której on dominuje" - powiedział historyk Rafał Habielski w audycji Polskiego Radia w 2021 roku. "W tym samym czasie odbyła się pierwsza konferencja założycielska ONZ, gdzie Związek Radziecki deklarował budowanie przyjaznego ładu między narodami. Natomiast tutaj mamy politykę faktów dokonanych. Bo z jednej strony jest likwidacja środowiska, które jest zagrożeniem dla komunistów, a z drugiej strony przedstawienie światu, jak ten porządek będzie wyglądał i kto nie ponosi żadnej odpowiedzialności" - podkreślił profesor Habielski.