Radio Opole » Aktualności historyczne » Aktualności historyczne » 40 lat temu 17 maja urodził się Grzegorz Przemyk…
2023-05-17, 10:00 Autor: IAR/E.Porycka/K.Koziełł

40 lat temu 17 maja urodził się Grzegorz Przemyk, maturzysta śmiertelnie pobity przez milicjantów

Grzegorz Przemyk. [fot. wikipedia/domena publiczna]
Grzegorz Przemyk. [fot. wikipedia/domena publiczna]
W niedzielę 14 maja obchodzono 40 rocznicę jego śmierci. W 1983 roku, w Warszawie zmarł Grzegorz Przemyk, 19-letni maturzysta śmiertelnie pobity przez milicjantów. Był synem Leopolda Przemyka i Barbary Sadowskiej, poetki i działaczki opozycyjnej w PRL, prześladowanej przez Służbę Bezpieczeństwa, zaangażowanej w prace Prymasowskiego Komitetu Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom.
12 maja 1983 roku Grzegorz świętował z kolegami na Starówce zdaną maturę. Został zatrzymany przez milicjantów pod pretekstem braku dokumentów, następne przewieziony na komisariat przy Jezuickiej. Tam brutalnie go pobito - otrzymał kilkadziesiąt uderzeń pałkami w plecy i kilkanaście ciosów w brzuch. Zmarł dwa dni później w szpitalu, wskutek obrażeń wewnętrznych.

Jego pogrzeb - 19 maja - w trakcie zawieszonego stanu wojennego w Polsce, przerodził się w wielką manifestację, przeciwko władzy komunistycznej i brutalności milicji. Mszy świętej w kościele św. Stanisława Kostki na warszawskim Żoliborzu przewodniczył biskup Władysław Miziołek. W kondukcie pogrzebowym z kościoła na Cmentarz Powązkowski, gdzie zmarły został pochowany, szły tysiące ludzi, w tym wiele młodzieży. Niektórzy nieśli transparenty z odniesieniem do zdelegalizowanej wówczas Solidarności.

Śmierć licealisty była jedną z najgłośniejszych zbrodni aparatu władzy PRL w latach 80. Sprawę kilkakrotnie rozpatrywały polskie sądy, jednak w konsekwencji w 2010 roku Sąd Najwyższy ostatecznie uznał ją za przedawnioną. Do dziś nikt nie odpowiedział za wydarzenia sprzed 40 lat.

Pośmiertnie, w 2008 roku, Grzegorz Przemyk został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za zasługi w działalności na rzecz przemian demokratycznych w kraju.

Matka Grzegorza Barbara Sadowska - na 9 dni przed śmiertelnym pobiciem jej syna - 3 maja 1983 roku również została pobita wraz z pięcioma osobami z Prymasowskiego Komitetu Pomocy, gdy nieumundurowany oddział ZOMO wtargnął na teren klasztoru franciszkanek i kościoła św. Marcina. Grożono jej wówczas, że "coś złego może stać się jej synowi". W czerwcu 1983 roku Barbara Sadowska została przyjęta przez Jana Pawła II na prywatnej audiencji, podczas pielgrzymki papieża do ojczyzny. Zmarła na raka płuc w 1986 roku.

W 30. rocznicę śmierci maturzysty, w 2013 roku Senat Rzeczypospolitej przyjął uchwałę, w której potępił "sprawców oraz inicjatorów tego politycznego mordu". Zaapelował też o ponowienie próby osądzenia winnych. W 2016 roku na domu przy ulicy Zgody 13, gdzie mieszkał Przemyk, została odsłonięta tablica. Inne upamiętnienia znajdują się w Sanoku w kaplicy rektoralnej św. Maksymiliana Marii Kolbego oraz w stolicy na budynku liceum im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, gdzie uczęszczał. W 2017 roku Grzegorz Przemyk został patronem ulicy na warszawskiej Pradze Południe.

Historii maturzysty poświęcona jest książka Cezarego Łazarewicza "Żeby nie było śladów. Sprawa Grzegorza Przemyka", wydana w 2016 roku. W 2021-ym powstał film Jana P. Matuszyńskiego "Żeby nie było śladów" nakręcony na podstawie reportażu Cezarego Łazarewcza.

(więcej)

W sprawie śmierci Grzegorza Przemyka odbyło się kilka procesów. W pierwszym, zmanipulowanym przez komunistyczne władze, zakończonym w lipcu 1984 roku, sąd skazał na kary więzienia sanitariusza i kierowcę ambulansu, którym przewożono Przemyka z Jezuickiej na pogotowie. Uniewinniono natomiast milicjantów i umorzono dochodzenie wobec dwóch lekarzy. Sanitariusze zostali zwolnieni w wyniku amnestii.

Po śmierci Przemyka, w 1983 roku oskarżono inną lekarkę pogotowia Barbarę Makowską-Witkowską o pobicie i okradzenie pijanego pacjenta. Sprawa ta, choć nie była bezpośrednio związana z maturzystą, miała propagandowy wydźwięk. Chodziło o wywołanie wrażenia, że pracownicy pogotowia ratunkowego zachowują się nieetycznie. Lekarka trafiła na ponad rok do więzienia. Uniewinniono ją w PRL. Dostała też odszkodowanie.

Do sprawy Przemyka wrócono dopiero po przemianach demokratycznych. Postępowanie wykazało, że poprzednie śledztwo było manipulowane. W drugim procesie w 1995 roku przed sądem stanęli uniewinnieni wcześniej milicjanci: Ireneusz Kościuk i Arkadiusz Denkiewicz oraz Kazimierz Otłowski, były szef Biura Dochodzeniowo-Śledczego Komendy Głównej MO. Otłowskiemu zarzucono utrudnianie śledztwa wznowionego w 1990 roku. Dostał półtora roku więzienia w zawieszeniu na 3 lata, a później został uniewinniony. W 1999 roku sąd utrzymał wcześniejszy wyrok wobec Denkiewicza, czyli 2 lata pozbawienia wolności, dodając zakaz pełnienia funkcji w policji przez 5 lat. Nie odbył jednak kary, ponieważ według lekarzy, na skutek wyroku doznał zmian psychicznych. Do więzienia nie trafił także Kościuk, choć został skazany w 2008. Rok później bowiem sąd apelacyjny uznał, że sprawa śmiertelnego pobicia Grzegorza Przemyka przedawniła się 1 stycznia 2005 roku.

Po latach ojciec Grzegorza - Leopold Przemyk złożył skargę w sprawie syna do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Ten w 2013 roku orzekł, że Polska naruszyła Europejską Konwencję Praw Człowieka, przy wyjaśnianiu śmierci licealisty. Trybunał uznał, że postępowanie karne trwało zbyt długo i dlatego doszło do przedawnienia. Jednak ponownego procesu w sprawie śmierci Grzegorza Przemyka nie będzie. Rodzinie zasądzono odszkodowanie.

Zobacz także

2024-06-10, godz. 07:00 Kalendarium historyczne 10 czerwca » więcej 2024-06-09, godz. 12:11 Strach, entuzjazm, pragnienie wolności. 40. rocznica powstania Federacji Młodzieży Walczącej Byli za młodzi na "Solidarność", więc założyli własną organizację. Mija 40 lat od powstania Federacji Młodzieży Walczącej - jedynego w PRL ogólnopolskiego… » więcej 2024-06-09, godz. 12:06 Wybory do PE 2024 w Polsce Trwają wybory do Parlamentu Europejskiego w Polsce. Polacy głosują po raz piąty i wybierają 53 europosłów spośród około tysiąca kandydatów. W sumie… » więcej 2024-06-09, godz. 07:00 Kalendarium historyczne 9 czerwca » więcej 2024-06-08, godz. 11:00 85 lat kończy Norman Davies, brytyjski historyk i publicysta 8 czerwca 85 lat kończy Norman Davies, brytyjski historyk i publicysta walijskiego pochodzenia, autor monumentalnych prac dotyczących historii Europy, Polski… » więcej 2024-06-08, godz. 09:00 105 lat temu urodził się Władysław Siemaszko, prawnik, żołnierz AK, badacz zbrodni wołyńskiej 105 lat kończy dziś Władysław Siemaszko, pseudonim Wir, żołnierz Armii Krajowej, prawnik, od lat 80. badacz zbrodni na ludności polskiej na Wołyniu w okresie… » więcej 2024-06-08, godz. 07:00 Kalendarium historyczne 8 czerwca » więcej 2024-06-07, godz. 18:25 Uroczystości 40-lecia zwycięskiej obrony krzyża w Zespole Szkół Rolniczych w Miętnem Spotkanie absolwentów, msza święta i widowisko muzyczne zaplanowano dziś w Miętnem w powiecie garwolińskim z okazji czterdziestolecia zwycięskiej obrony… » więcej 2024-06-07, godz. 13:00 W poniedziałek (10.09) w CMJW sesja edukacyjna 2024’ Tym razem tematem przewodnim XIX Sesji edukacyjnej „Jeśli nie pamięć, to co? Edukacja w miejscach pamięci narodowej” będzie współpraca muzeów ze szkołami… » więcej 2024-06-07, godz. 11:28 Polacy wspominają lądowanie aliantów w Normandii 80 lat temu odbyła się największa inwazja w historii, w trakcie której Alianci dokonali desantu na plażach Normandii. Udział w operacji wzięli również… » więcej
23456
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »