Uroczystość wręczenia nagród odbyła się w siedzibie Telewizji Polskiej w Warszawie we czwartek. Zgodnie z regulaminem konkursu, mogli otrzymać je autorzy książek, wydanych w języku polskim pomiędzy 1 lipca 2019 r. a 31 grudnia 2021 r. O takiej decyzji jury przesądziło odwołanie konkursu w latach 2020-2021. Jesienią 2019 r. z konkursu została decyzją organizatorów wycofana książka „Wołyń zdradzony” Piotra Zychowicza. Decyzja spotkała się z protestami części jurorów konkursu oraz odwołaniem konkursu. Spośród kandydatów do nagrody jury wybrało do ścisłego finału 34 książki. Podobnie jak przed 2019 r. konkursowi towarzyszyło głosowanie internetowe, w którym czytelnicy wybrali swoje ulubione książki w kilku kategoriach.

W liście do uczestników gali marszałek Sejmu Elżbieta Witek zwróciła uwagę na postać patrona nagrody, historyka Oskara Haleckiego. Przypomniała, że zajmował się nie tylko pracą naukową, ale był również rzecznikiem polskiej niepodległości. „W latach 1919-1920 był jednym z reprezentantów Polski na paryskiej konferencji pokojowej. Niestety ten wybitny historyk był zmuszony dzielić los wielu innych Polaków, którzy nie mogli wrócić do Polski po II wojnie światowej. Komunistyczna cenzura, odcięcie Polski od międzywojnia i osiągnięć państw zachodnich spowodowały, że profesor Halecki stał się postacią w Polsce niemal zapomnianą” – podkreśliła. Marszałek Witek dodała, że jest wdzięczna organizatorom za przypomnienie tej postaci.

Prezes Telewizji Polskiej Mateusz Matyszkowicz w liście do laureatów podkreślił, że ich książki promują prawdę, na której tak bardzo zależało Haleckiemu, a nie „blichtr i poszukiwanie taniej sensacji. Podkreślił, że każda dobra książka historyczna buduje świadomość historyczną i inne ważne społecznie wartości. „Prawda buduje naszą cywilizację, fałsz ją rujnuje” – podkreślił prezes TVP.

W kategorii „Najlepsza książka naukowa poświęcona dziejom Polski i Polaków w XX wieku” zwyciężyła praca „Liga Narodowa w zaborze pruskim i jej działacze” autorstwa Adama Wątora i Tomasza Sikorskiego. Monografia została wydana przez Wydawnictwo Neriton oraz Instytut Dziedzictwa Myśli Narodowej. Autorzy przybliżyli czytelnikom nie tylko działania polityczne Ligi Narodowej na przełomie wieków, ale również działalność społeczną tej organizacji.

Nagrodę czytelników w tej samej kategorii przyznano monografii Pawła Skibińskiego „Odnowa tej Ziemi. I Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski, czerwiec 1979”. Autor podczas prac nad tą pierwszą pełną monografią pielgrzymki z 1979 r, sięgnął po doniesienia mediów, relacje świadków czy filmy dokumentalne oraz zdjęcia wykonane przez Służbę Bezpieczeństwa. Przeanalizował też pierwszą papieską encyklikę - program pontyfikatu – „Redemptor hominis”. Głównym jej przesłaniem była obrona praw człowieka, jego godności oraz życia ludzkiego. Prof. Skibiński opisuje również trudne starania o przyjazd papieża do Polski – bo PZPR pielgrzymki nie chciała, a Moskwa wydawała w tej sprawie „groźne pomruki”.

„Najlepszą książka popularnonaukową poświęconą historii Polski w XX wieku” jury uznało pracę Wojciecha Wencla „Lechoń. Rycerz i faun”. Czytelnicy w tej kategorii wybrali książkę także autorstwa Wojciecha Wencla, poświęconą innemu poecie dwudziestolecia – „Wierzyński. Sens ponad klęską”. „Z książki +Lechoń. Rycerz i faun+ czytelnik dowie się, w jaki sposób przebiegał proces twórczy skamandryty i dlaczego dopadała go artystyczna niemoc. Pozna największe bolączki w życiu Lechonia, takie jak samotność, utrata równowagi psychicznej, walka z depresją oraz zmagania z uzależnieniem. Podążając tokiem myślenia autora biografii, będzie też okazja do refleksji nad samobójczą śmiercią poety i ciągiem zdarzeń, które się do niej przyczyniły” – podkreśla wydawca monografii Instytut Literatury. Jak powiedział laureat nagrody, książka o Wierzyńskim nie jest książką o poecie, ale o Polsce. „W obu książkach starałem się pokazać także procesy budujące polskość i system wartości kierujące pokoleniem Haleckiego, Lechonia, Wierzyńskiego” –mówił Wojciech Wencel.

Za „Najlepsze wydawnictwo źródłowe poświęcone historii Polski i Polaków w XX wieku” uznano wydany przez Polski Instytut Spraw Międzynarodowych zbiór dokumentów „W obliczu Zagłady Rząd RP na uchodźstwie wobec Żydów 1939-1945”. „Udokumentowane w tomie działania pozwalają na postawienie tezy, że polscy urzędnicy i dyplomaci zorganizowali jedną z największych akcji pomocy Żydom przeprowadzonych przez służby dyplomatyczne jakiegokolwiek kraju w czasie II wojny światowej” – czytamy we wprowadzeniu.

Za najlepszą książkę w kategorii „Najlepsze wspomnienia dotyczące historii Polski i Polaków w XX wieku” uznano wywiad-rzekę „Żyć znaczy filozofować” z prof. Stanisławem Grygielem, filozofem, przeprowadzony przez Marię Zboralską.

Jury przyznało także specjalne wyróżnienia honorowe pracom „Odnowa tej ziemi. I Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski, czerwiec 1979” autorstwa Pawła Skibińskiego, „Pańska, szlachecka, faszystowska. Polska w sowieckiej propagandzie, kulturze i historiografii 1917-1945” Tadeusza Pawła Rutkowskiego, „Dialog należy kontynuować… Rozmowy operacyjne Służby Bezpieczeństwa z ks. Henrykiem Gulbinowiczem z lat 1969 – 1985. Studium przypadku” w opracowaniu Rafała Łatki i Filipa Musiała oraz zbiorowi „Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1919 czerwiec – grudzień” w opracowaniu Sławomira Dębskiego.

Patron konkursu, Oskar Halecki (1891-1973) był historykiem, profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1939 r. przebywał na emigracji. Był dyrektorem i prezesem Polskiego Instytutu naukowego w Nowym Jorku. Wykładał na uniwersytetach amerykańskich. Zajmował się dziejami średniowiecznymi Polski oraz historią Europy Środkowo-Wschodniej. Do 1989 r. jego książki nie były wydawane w Polsce.

„Książki Historyczne Roku” zostały wybrane przez jury w składzie: prof. dr hab. Grzegorz Kucharczyk, prof. dr hab. Andrzej Nowak, prof. dr hab. Marek Kornat, dr Piotr Gontarczyk, dr. hab. Zbigniew Wawer, Paweł Lisicki, Piotr Semka oraz ks. prof. dr hab. Waldemar Graczyk.

Organizatorami konkursu są: Telewizja Polska, Polskie Radio, Instytut Pamięci Narodowej i Narodowe Centrum Kultury. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda objął uroczystość Patronatem Narodowym w Stulecie Odzyskania Niepodległości.